Chrysallis. Jaargang 1978

[p. 18]

Ethel Portnoy

Na 23 jaar in de Verenigde Staten te hebben gewoond, keerde Ethel Portnoy die de rug toe. Ze leefde en studeerde in Parijs, nu woont ze in Den Haag met haar Nederlandse man. Ze schreef de bundels Steen en been en De brandende bruid. In februari 1978 is bij Meulenhoff haar toneelstuk verschenen: Belle van Zuylen ontmoet Cagliostro.

[p. 19]

Insert

Ik lig in het ziekenhuis: culminatie van een aantal dramatische ontwikkelingen.

Ik weet wel dat men, filosofisch gesproken, voortdurend bezig is te sterven, maar plotseling, naar het schijnt, ben ik begonnen er haast mee te maken. Ik zag een teken, snelde ermee naar de dokter, en nu ben ik hier.

Chopin, zoals gespeeld door Cornel Wilde in een derderangs film genaamd A Song to Remember, zag ook een teken. Je ziet hem aan de vleugel zitten, bezig met het spelen van een of ander stormachtig stuk, de Revolutie-Etude of iets dergelijks, daarna zie je een close-up van zijn vingers op het klavier, en dan, op de ivoren toetsen, pats! een druppel helderrood bloed. Zo'n close-up heet een ‘insert’, ze nemen het apart op en voegen het er later in - is dat niet fascinerend? Maar wat heeft een dergelijke wetenswaardigheid op het ogenblik nu voor zin voor mij? Want ik lig te sterven en het zal met me sterven. IJdelheid der ijdelheden, alles is ijdelheid!

Men wordt verleid, als men nog Buiten is, tot de drogreden dat men herinneringen aan gelukkige ogenblikken kan bewaren, om ze later te voorschijn te halen en er van te genieten op ogenblikken zoals deze. Vergeefse moeite. Je kan alleen maar denken aan het vreugdeloze heden; wat al het andere betreft, het is of dat nooit gebeurd was.

In vroeger dagen werden stervenden tot aan het einde toe beziggehouden. Het ziekbed, dat tenslotte het sterfbed zou worden, stond midden in de zitkamer, zodat de patiënt op ieder uur van de dag en de nacht bezoekers kon ontvangen. Het leek wat op een grote armstoel met een lang eind voor de benen. Kaulbach's schilderij van de stervende Mozart toont hem op zo'n stoel, achterover leunend in een enorm wit kussen waarvan de sloop voorzien is van hetzelfde geplooide kant als waarmee de hals van Mozart's nachthemd is afgezet. Een paar van zijn vrienden, die in een hoek van de kamer bij een clavecimbel staan, zingen gedeeltes uit het Requiem, waaraan hij kennelijk tot het laatste ogenblik heeft zitten componeren. Met twee vingers slaat Mozart de maat op de leuning van ziin canapé. Naast hem op de vloer ver-

[p. 20]

spreid liggen de bladzijden die hij net heeft geschreven.

Hoe jaloers ben ik op Mozart dat hij onder zulke onhygiënische omstandigheden kon sterven. Hoe staat het me tegen om dood te gaan op deze anonieme plek, om langzaam op te houden met bestaan midden in de drukke ziekenhuisroutine. O, om thuis te kunnen sterven, tussen de sleetse Perzen en de stoffige planten, bij het geluid van de bel van de melkboer. Of als ik het toch voor het zeggen heb, waarom niet boven op een berg, tussen bliksemstralen en zich opeenpakkende onweerswolken. Maar niet hier, niet op de bodem van dit witgetegelde aquarium waar helemaal geen weer is.

Triviaal en eenzaam, het ziekenhuisleven. Het kleine schaaltje huishoudjam op het liefdeloze lunchplateau. De popmuziek die in mijn oor wordt gepompt via de oorschelpradio. Er is een keuze van vier stations: alle vier geven popmuziek. Van al die liederen over de liefdesaffaires van anderen word ik langzamerhand ibbel en ik luister alleen nog maar naar de nieuwsberichten. Vliegtuigen storten neer, flatgebouwen zakken in elkaar, oorlogen breken uit, en tegen de achtergrond van dit alles is mijn eigen verdwijning, dat zie ik wel in, een hoogst onbetekenende gebeurtenis.

's Avonds breng ik enkele ogenblikken door in een zaaltje aan het eind van de gang dat beheerst wordt door een groot televisietoestel. Het journaal van acht uur gaat beginnen.

Vrouwen in gebloemde housecoats druppelen naar binnen om het te zien. Bij één ervan wekt een staking bij Hoogovens grote verontwaardiging op. ‘Bah!’ zegt ze met nadruk. Zou ze een aandeelhoudster van Hoogovens zijn? ‘Rooie rakkers,’ hoor ik haar mompelen als er een paar stakers op het scherm verschijnen om hun kant van de zaak toe te lichten.

Niemand zegt iets. 't Zijn zeker allemaal aandeelhoudsters van Hoogovens.

In de veilige broeikas van mijn eigen kringetje thuis was ik gaan denken dat iedereen zo dacht als ik. Wat een vergissing!

Ik sluip weg voordat ze me aan reepjes scheuren.

Ik probeer te lezen, ik probeer aan andere dingen te denken, maar het lezen gaat zoals in de trein of in een vliegtuig, ik heb m'n hoofd er niet bij. In werkelijkheid denk ik voortdurend aan

[p. 21]

iets anders, ik denk aan doodgaan. Ik kijk neer op mijn lichaam, zo bescheiden, de benen zo netjes over elkaar onder de dekens, mijn fraaie gevulde armen, mijn handen en polsen - wat een verlies, dat dat allemaal moet verdwijnen.

Boven ieder bed op deze afdeling hangt een zwaard, genaamd Kanker, aan een dun draadje angst.

De vrouw in het bed naast me had wat ze een ‘vleesboom’ noemde binnen in haar. Nu is die weggehaald - omgehakt, zou je kunnen zeggen. Ze ligt te slapen. Maar zie! daar komt een bezoeker voor haar.

Mispoes! Hij is niet voor haar gekomen maar voor mij. Hij gaat bij mijn bed zitten en kondigt aan dat hij de ziekenhuis-aalmoezenier is. Ik heb hem niet geroepen maar hij is gestuurd, om te weten of ik bang ben voor de aanstaande operatie en om mij te sussen met gemeenplaatsen. Mijn neutrale antwoorden geven hem geen aanknopingspunt en al spoedig zoekt hij ongemakkelijk naar woorden. Ik wacht beleefd tot hij ophoepelt.

Als hij vertrokken is voel ik woede in mij omhoog stijgen. Waarom sturen ze een man, een wildvreemde man op mij af op een moment als dit. Hij ziet eruit als iemand die treincoupés onbewoonbaar maakt met de rook van z'n sigaar. Hoe zou ik voor zo'n wezen mijn intiemste gedachten kunnen blootleggen? Als ik hem vertelde over het exquise schilderij dat ik heb liggen componeren, mieren en oorwormen voorstellend die door de oogkassen van mijn witgebleekte doodshoofd kruipen, zou hij het alleen maar raar vinden, en ongepast.

Mijn dierbaren, rond mijn bed geschaard, zijn als kleine figuurtjes die naar me wuiven van de overkant van een meer. Ik voel geen spijt ze te verlaten: ik weet dat ze zich zullen redden. Om de waarheid te zeggen kan ik voor het ogenblik niet zo veel interesse voor ze opbrengen. Andere kwesties pijnigen me: wat heeft mijn leven bij elkaar opgeleverd? Heb ik verwezenlijkt wat er in me zat? Het antwoord: een krachtig, hartgrondig nee. Ik denk: als ik nog maar wat tijd had, nooit zal ik meer tijd verspillen zoals ik totnutoe heb gedaan.

Dan valt me iets in. Op ongeveer de leeftijd van negen besloot ik om schrijver te worden. Heb ik toen begrepen dat ik sterven

[p. 22]

moest en zag ik het schrijven als een soort talisman waarmee ik de dood op een afstand kon houden? Probeerde ik zelfs nu nog om de bescherming van die talisman op te roepen?

Zoals die gekkin in Californië die een paar bouwvakkers in dienst nam en ze de opdracht gaf om te bouwen en te blijven bouwen, wat dan ook en hoe dan ook - want ze had de idee-fixe dat zo lang haar huis maar niet afgebouwd was, de Dood de slechte smaak niet zou hebben om haar te komen halen. Maar de Dood heeft helemaal geen goede smaak; de Dood is zelfs uitgesproken ongemanierd.

Het bouwsel dat zij achterliet beslaat vele honderden meters grond. Een wonderwerk: vol trappen die in het plafond verdwijnen, ramen die uitkijken op blinde muren, deuren die opengaan op het niets.

Ik word gereed gemaakt voor de operatie door een leerlingverpleegster. Deze afdeling wemelt ervan, geen enkele ouder dan negentien, waarschijnlijk om ze van de voortijdige aanblik van grote wanstaltige piemels op de mannenafdeling te vrijwaren.

Bij nader inzien zou deze vermoedelijk voor de aanblik van een wanstaltige piemel haar hand niet omdraaien, want ik zie op haar lapel een trouwring aan een veiligheidsspeld hangen.

Ze is klein en heel mager. Haar dunne bruine armen zijn bedekt met een zacht zwart dons, zoals de behaarde stengels van bepaalde planten. Ik betrap mij erop dat ik me afvraag hoe ze in bed zou zijn. Zelfs hier laat de libido me niet met rust. Een vrouwenafdeling is ten slotte niet meer dan een soort harem.

Voordat ik werd opgenomen heb ik mijn teennagels knalrood geverfd, zodat het ziekenhuispersoneel iets vrolijks zou hebben om naar te kijken - maar nu heeft dit meisje een paar dikke wollen sokken over mijn voeten getrokken.

Ik word de operatiekamer binnengereden. Er hangt een geur die ik me herinner van lang geleden: het is de geur van een zekere donkergroene vloeistof om likdoorns te verwijderen, die mijn moeder gebruikte. Het vertrek is groen, net als de geur. Wie daar staat te wachten is niet mijn eigen dokter, maar een of andere persoon die ik nooit eerder heb gezien. Zoveel weet ik nog wel, hoewel hij van top tot teen gehuld is in groen textiel, alleen zijn ogen zijn zichtbaar.

[p. 23]

Wat de rest van zijn attributen ook mogen wezen, de ogen van een man, geïsoleerd gezien van de rest, zijn bijna altijd mooi. Dat verklaart de aantrekkelijkheid van chirurgen en Touaregs. Maar waar is mijn eigen dokter? Wie is deze vreemdeling? Alsof hij mijn onuitgesproken vraag wil beantwoorden legt de groene mummie zachtjes een gehandschoende hand op een van mijn blote benen, zoals de ene chimpansee die de andere geruststelt. Vol vertrouwen zink ik weg in een diepe groene zee van likdoorntinctuur.

Mijn lichaam is begonnen een ziek en treurig eigen leven te leiden. Niet alleen voel ik me moe, maar ook neerslachtig, vies en lelijk. Mijn sombere gedachten over de toekomst beïnvloeden zelfs mijn waarneming van de werkelijkheid - hoewel het een heldere dag is, lijkt er een soort zwartheid langs de randen naar binnen te sijpelen.

Ik ga eraan. Nooit zal ik de oude vrouw zijn die ik dacht eenmaal te zullen worden. Degene die ik zo duidelijk in gedachten gezien heb zal de wereld ontvolkt worden.

Sterven ... mijn hart begint te bonzen. Het is alsof een groot dier me achterna zit; het wil me opeten. Als ik ergens een hol wist zou ik erin kruipen en me verstoppen.

Ik krijg toestemming om op te staan en een wandeling door de gang te maken. Aan het eind is een raam waardoor ik de straat kan zien. Het is een heldere dag en heel wat vrachtauto's komen dreunend voorbij. Wat komt er een energie aan te pas om de wereld draaiende te houden: het klopt en stompt en dondert maar door. Als ik ernaar kijk voel ik me klein en zwak; het lijkt niet meer dan gepast dat een zo onbetekenend wezen van de aardbodem verdwijnt.

Op de vensterbank vind ik een klein plastic fototoestelletje, daar vermoedelijk achtergelaten door een kind. Het is kennelijk bedoeld om aan een sleutelring te hangen. Er zit een wit knopje bovenop; ik kijk in de lens en druk op de knop en daar zie ik, levensgroot, een serie kleurendia's van Zwitserse berglandschappen.

Ik neem het toestel mee naar bed. Alsmaar druk ik op de knop, fantaserend dat mijn kamer een balcon heeft dat uitkijkt op zulke

[p. 24]

bergen, meren en dennebomen. Ik hoor hoe ergens in de hall de zware witte theekopjes op een stalen aanrecht worden gestapeld; achter de deur hoor ik het suizen van een wagen met rubber wielen die voorbijrijdt over de linoleum vloer.

Ik word uit het ziekenhuis ontslagen en thuis wacht ik op de uitslag van het onderzoek.

Als het positief is zal ik nog verdere operaties moeten ondergaan. Ze zullen sleutelen en sleutelen en doorgaan met sleutelen, al was het alleen maar omdat ik er nu eenmaal ben. Maar wat ze ook sleutelen, elke keer zal mijn lichaam krachten moeten verzamelen om over de horde te springen - totdat het ten slotte opgeeft van uitputting. En intussen zal iedereen weten dat ik gebrandmerkt ben door de scharlaken letter.

Een grijze dag. Somber zit ik in mijn geparkeerde auto, starend naar andere geparkeerde auto's. Een zeemeeuw wentelt in de stopverfkleurige hemel. Ik denk: als ik vorige week dood was gegaan, zou ik dit allemaal niet meer hebben gezien. En wat dan nog, denk ik, zo de moeite waard is het ook niet om dit te zien.

Gratie! De uitslag van de tests zijn mij eindelijk onthuld. Op m'n verjaardag nog wel. Het resultaat: negatief. Wat een prima verjaardagscadeau - niet alleen Life, maar ook Time. Ik begin onmiddellijk aan een tienjarenplan dat ten minste vijf romans omvat.

Een paar maanden later. Ik zit aan mijn bureau, bezig met de familiale geldzaken. Rekeningen betalen, formulieren invullen, zien te doorgronden wat de belastingen willen.

Maar ik voel me niet helemaal op m'n gemak. Er is iets mis. ‘Dit alles is niet zoals het wezen moet,’ denk ik bij mijzelf. Waarom denk ik dat? Ik pijnig mijn hersens, me afvragend wat er aan de hand is.

En dan weet ik het. Dat is het! Het was niet de bedoeling dat ik dit allemaal zou doen. Deze week had ik dood moeten zijn.