Die historie van Christoffel Wagenaer

[p. 1]

[Historie van Christoffel Wagenaer, discipel van D. Johannes Faustus]

[p. 3]

[III] Voorrede aen den goetgunstighen leser.

DE H. Apostel Petrus schrijft in synen eersten Brief int 5. Capit. Dat de duyvel onse Wederpartije rontom ons gaet als een grimmende Leeu ende soect, hoe dat hy ons soude mogen verslinden. Het welcke niet alleen byden Apostelen tijden, maer oock van aenbegin der Werelt, tot huyden op desen lesten tijt duert (gelijck ons de Historien daer van genoech getuygenisse geuen), als dat hy op alderley manieren ende aenslagen, gelijck als eenen oude sluypende Vos, die Menschen weet te bedriegen ende te verleyden, ende ten lesten in de eewige verderffenisse, beyde aen lijf ende Ziele te brengen, ende dat selfde weet hy op menigerley manieren te weghe te brengen, Also datmen hem int gemeyne spreeckwoort met recht een duysent Constenaer noemt, Ende dat, om dat hy so vele duysent wegen ende Consten weet, om de menschen te vangen. Ende als hem somwijlen een Conste mist oft faelgeert, so weet hy terstont een ander te bedencken, ende int werck te stellen, de welcke hem geheel niet en mist, so verre als de mensche vry sonder achterdencken leeft, ende zijn zonden gheen acht en slaet, ende dat Godt sulcx toelaet, so is oock de Toouerije eenen seer listigen Valstrick, want door dese duyvelsche swarte Const, brengt hy menich inden, strick, want hyse met vele genuechlijcke boetzen daer toe loct, so lange tot datse daer selfs genuechte in crijgen, ende daer na in des Duyuels net gebrocht worden, gelijckmen vele Exempelen gesien heeft, ende (God betert) noch dagelijcx siet. Ende insonderheyt heeftment ghesien aen D. Johannes Faustus, de [iv] welcke den Duyvel so lange na ghegaen heeft, tot dat hy hem ten lesten in zijn Net gecregen, ende met alsulcke blintheyt bedrogen heeft, dat hy daer ten lesten niet en heeft connen wt comen.

[p. 4]

Also jst oock gegaen met Christoffel Wagenaer, de welcke D. Johannes Faustus Famuli, oft Dienaer is geweest. Desen heeft de Duyvel also lange na gegaen ende vervolcht, tot dat hy hem eyndtlijck oock in zijn Nette heeft betrapt, waer van ick dit Boeck geschreuen hebbe, daer in ick synen gantschen Leuen ende Handel verhaelt hebbe, oock mede synen wtganck ende Eynde, mitsgaders daer by gedaen sommige trouwe vermaninge, ende waerschouwinge aen alle vrome Christenen, dat sy haer doch voor desen boosen Vyant souden wachten, ende van sijne Consten niet houden, op dat sy ten lesten niet mede also van hem verleyt en souden worden, ende also eyntlijck in de eewige verderffenisse comen, hoe wel datmen noch huyden op desen dach vele van de constelicke gesellen vint, die hier ende daer int Lant loopen, ende voorgeuen datse groote Consten met hulpe van de Spirituum ofte Geesten connen te wege brenghen, ende seggen, dat dese dienstbare Geesten van Godt daer toe geschapen zijn, om den menschen te dienen, maer men moetse met Conste daer toe crijgen (seggen sy) ende oock met een eerbaer Leuen, ende goede Zeden, ende met Christelijcke Ceremonien, ende gebeden moetmense by hem houden, ende sy en geuen niemant geen antwoort, dan alsse van een onbevleckt Kint gevraecht worden. Maer siet, hoe listich dat de Duyvel de Luyden dese Conste weet voor te stellen, ende eenen Mantel om te hangen, daer mede hy die arme menschen verblint, ende stelt hem [v] seluen also, als waer hy een Engel des lichts, hoe wel dat daer anders van hem niet en is te verwachten dan enckel verleydinge ende bedroch, tot verderffenisse van Lijf ende Ziele.

Wy weten wt de heylige Schrift, dat God den Almachtigen Vader, Schepper des Hemels ende der Aerden, groot Wonder door zijne Engelen gedaen heeft, gelijck als int

[p. 5]

oude Testament, als die Engel alle die eerstgeborene in Egyptenland dootsloech. Ende oock als hy in des Assyriers Heyr vele duysent menschen omgebracht heeft. Oock dat hy Tobias geleyt heeft, ende Habakuc by Daniel inder Leeuwen Cuyl gebrocht, ende wederom daer wt.

Int Nieuwe Testament, daer vintmen, dat den Engel vercondicht die geboorte van Johannem, ende oock van Christum. Oock weckten hy Joseph wt den slaep. Desgelijcx oock Petrus, als hy ghevangen was, so worde hy door den Engel daer wt verlost, die welcke hem wech leyde. Als Christus vanden Duyvel versocht worde, so quamen oock die Engelen ende dienden hem, oock in synen bloedigen sweet ende Angst, so quam eenen Engel vanden Hemel ende trooste hem. Oock wort aen vele plaetsen inde H. Schrift van de Engelen gemeldet, also dat het niet noodich en is, hier meer daer van te schrijuen, Een yegelijck mach het selfs na soecken ende lesen, maer men salder niet in vinden, datse oyt met banninghe oft besweeringe daer toe gebrocht zijn, gelijck zyse nv in een Spiegel oft Glas willen bannen, ende dan vragen, Wie dit oft dat gestolen heeft, ofte waer eenighe verborghen Schatten ligghen. Daerom jsset gewis, dattet gene goede Engelen en zijn, de welcke op sulcke maniere besworen worden [vi] (gelijck als door Characteren, Ceremonien, oft andere superstitieusische dingen, tot sich ghevordert worden, om Wereltlijcke Wellust, Apenspel, ende dergelijcke verganckelijcke vreuchde aen te richten, daer met men die luyden fexeren¹ ende bedriegen can) maer het moeten jonghe Duyvels wesen, die daer oock seluer wel met beholpen zijn², om sulck Apenspel te gebruycken. Ende op datmense te beter soude geloouen, ende haer bedroch niet lichtelick mercken, so houden sy haer als Heylighe Engelen,

1 Kwellen

2 Die er ook zelf behagen in scheppen

[p. 6]

gebieden Cuysheyt, ende een sober Leuen, datmen hem matich houde met Eten ende drincken, Ordineren datmen ouer de Boecken, daer in die duyvelsche Coniurationes¹ staet, Misse lesen, ende Was Keerssen aensteken sal, ende een Priesterlijc Cleet aentrecken, waer door dickwils die Scholiers om sulcken Cleedt te stelen, veroorsaeckt worden², ghelijck als sulcx vele Toouenaers bekent hebben, maer dit alles is verboden int Oude Testament, datmen gene Waerseggers oft Teeckenbeduyders, oft Dachverkiesers³ lijden en sal: Oock en salmen ghenen Dooden vragen, ghelijck als dese Constenaers voorgeuen, dat sy een verstoruen Menschen geest connen bannen ende bedwingen, dat hy hem dienen moet, ende alles doen wat sy van hem begeeren.

Dese Exorcisten⁴ laten hem wel opentlijck sulcx duncken, maer sy en connen niet wtrichten, want sy en zijn den Duyvel noch niet vedt ghenoech, hy moetse te voren beter misten⁵ eer dat hyse slachtet, want onder dese Const menget hem die duyvel ooc, ende bedriecht also zijn Scholiers, want hy seyt, dat hy is den Geest des verstoruen Mensches, ende neemt die wterlijcke gedaente aen hem, gelijck hy [vii] weet dat die verstoruen heeft gehadt, want hy can een yeders menschen gedaente aen hem nemen, gelijckmen gewaer wort aen de Geesten, die snachts in de Huysen gesien worden, na het afsteruen eens Menschen, oock aenden Geest, die D. Faustus te gevalle in Alexandri Magni, ende Helena persoonlijck verschenen is.

Dese Fantasten willen voornamelijc geern den Geest Theophrasti Paracelsi hebben, ende van hem den Lapidem Philosophorum⁶ leeren maken, de welcke alle Metael (wan-

1 Bezweringen

2 Aangezet, er toe gebracht worden

3 Zij die bepaalde dagen voor bepaalde handelingen geschikt of ongeschikt verklaren

4 Duivelbanners of -bezweerders

5 Mesten

6 Den steen der wijzen

[p. 7]

neerment daer met smelt) tot goet gout maect, gelijck in voortijden den Coninc in Phrigia, Midas genoemt, eenen Knecht Bachi toegebrocht wert, de welcke van zijne Boeren was ghevangen worden, den Baccho wederom bestelt heeft, ende daer voor eenen wunsch¹ gekregen tot zijn belooninge. Doen wunschte hy, dat al wat hy aen roerde oft betaste, in Gout veranderen mochte.

Doen hy nv sach, dattet so wel gelucte met zijn Gout maken, was hy seer blijde, ende sat hem² aen de Tafel, de welcke van zijn aenroeren oock Gout wert, met al het gene datter op was, Ende als hy de spijse aenroerde, so veranderde sy in zijn hant oock tot Gout. Doen liet hyse inden mont steken, maer so haest als hyse tusschen die tanden bijten woude, wordet oock al gout. Hier van verschricte hy seer, ende moest honger ende dorst lijden. Doen badt hy om ghenade, ende creech weder zijn vorige gelegentheyt³, ende worde die Rijckdom vyandt.

Hier na staen noch huydensdaechs vele Luyden, die de Heeren wijs maken, dat sy het connen, maer ten geluct haer niet, ende sy bedriegen haer seluen, ende schenden niet alleen haren naem, maer hebben scha[viii]de aen Lijff ende Ziele.

Dese Historie is sonderlinge voor de jonge jeucht tot Waerschouwinge geschreuen, dat sy haer voor sulcke Nigromantische luyden⁴ ende Boecken wachten, ende haer vanden Duyvel niet laten bedriegen, want hy dat menschelijcke geslacht Erfvyant is, ende en begeert niet dat yemant Christum bekent, oft dat de Christelijcke Kercke vermeerdere, ende die menschen also salich worden, maer dat een yederman met hem na de Eewige verderffenisse gestooten worde. Hy

1 Wensch

2 Zette zich

3 Toestand

4 Lieden die omgaan met ‘nigromantie’ of de zwarte kunst

[p. 8]

geeftet wel soet voor, ende leyt honich inden mont, gelijck hy den eersten Mensche Adam int Paradijs gedaen heeft, maer daer na smaecktmen zijn bitter Galle ende Edick, daer voor hem een yeder Christen mensche (die zijn salicheyt lief heeft ende na zijn doot een Erfgenaem des Hemelrijcx begeert te zijn) wel weet te wachten, ende sal Godt veel meer aenroepen om synen H. Gheest, dat hy onse herten verlichte, waer door wy synen lieuen Sone recht mogen leeren kennen, ende synen wille volbrengen, ons voor zonden wachten, Argernisse mijden, ende om die Wake¹ der heyliger Engelen bidden, dat sy den boosen Vyandt keeren, dat hy gheen macht aen ons vinden en mach². Amen.

Ick hebbe oock in desen Boeck alle Coniuratien ende Besweeringen van Christoffel Wagenaer (ghelijck hy synen Geest Averhaen eerst geroepen heeft) al willens wtgelaten, daer met

die nieusgierige Luyden tot gheen Quaet gherockent en mochten worden. Ende wensche hier met een yeder alles Goets.

Anno 1597.

1 Wacht, hoede

2 Geene uitwerking op ons hebbe