Bzzlletin. Jaargang 25

[p. 72]

De handzame Krol

1. Behalve dat een boek na lezing zijn zeldzame diensten verricht als naslagwerk en aanjager tot persoonlijke filosofieën, wil je het nog wel 's te voorschijn halen, omdat je je een bijzonder treffende passage herinnert en deze opnieuw wilt lezen. [De mechanica van het liegen]

2. Je hebt in de stad Groningen een groot aantal lange, rechte straten. Een van de langste straten is geen straat, maar een weg - de Korreweg. Het is, midden in die stad, de mooiste en de breedste weg, vond ik vroeger, want ik woonde er. Ik woonde er op een kort streekje van hoge, deftige huizen, achter zware platanen. De plataan voor ons huis was het zwaarst, zoals kon blijken uit de donderende, secondenlang aanhoudende smak die hij maakte, toen hij werd omgezaagd - in de oorlogswinter van '44.

Na de oorlog was de Korreweg kaal en jong, en breder dan ooit. En recht. Mijn vader, die op een middag in april 1945, zijn neus buiten de deur stak om te zien of we al waren bevrijd, was die neus bijna kwijt geraakt: een kogel van een Duitse scherpschutter die, opgesteld op de eerste etage van Gruno's banketbakkerij, bij het Noorderplantsoen, de hele Korreweg onder schot had, dagenlang.

Vanuit onze voorkamer hadden we uitzicht op het Bernouilliplein, een lage grasvlakte die 's winters, ondergelopen, gelegenheid gaf tot schaatsen. Het plein werd omzoomd door jonge ranke populieren, die onze lachlust hadden opgewekt toen ze werden geplant: wát 'n sprietjes. Ze groeiden snel, sloten op een gegeven moment aan de overzijde de huizenrij voor ons af, en richtten voortaan met hun hoge, spitse en immer spartelende kruinen onze aandacht op de immer voortjagende wolken. [Bijna voorjaar]

3. VAN DE BOEKENPLANK. Jaap Holm en zijn vrienden, door W.G. van der Hulst. Illustraties van Isings. Een exemplaar uit 1913. Een boek vol armoe en verdriet. Op de omslag een Jaap Holm in rijbroek, de pet op, zijn ogen gloeiend van woede: de scène van de glazen knikker. Vergelijk daarmee 's de moderne uitgave van dit boek. Jaap Holm en z'n vrienden zijn teruggebracht tot leuke sportieve kereltjes, die op het omslag met de armen om elkaars nek de lezer toelachen. Jaap Holm heeft nooit gelachen. [Het gemillimeterde hoofd]

4. Dat iemand niet schrijft, geen boeken schrijft en toch gelukkig kan zijn, dat is iets wat ik heel lang niet heb kunnen begrijpen. Ik heb heel lang gedacht dat mijn waarde als mens afhing van mijn waarde als schrijver, zoals mijn schoolvriendjes zullen hebben gedacht dat hun waarde als mens afhing van hun waarde als oorlogspiloot of voetballer - al waren dat toch heel andere jongens. Van het soort dat heel lang niet om meisjes geeft, omdat ze ‘gezonde Hollandse jongens’ waren of misschien omdat ze op de keper beschouwd toch geen gevoelige natuur hadden, Ikzelf, aanstaand schrijver, had uiteraard wel een gevoelige natuur. Ik zat dan ook regelmatig ‘achter de wichter aan’. Dat hield niet veel in. Ik vond het bij voorbeeld jammer dat ze nooit 's achter mij aan zaten. Dat kwam, meende ik, doordat ik nog nooit een boek geschreven had - ik was niets waard. Als je dat een paar weken denkt, is er niets aan de hand. Als je dat tien jaar lang denkt, ben je voor je leven misvormd. Menig meisje, door mij achternagezeten en ten slotte veroverd doordat ik haar tegen de muur zette, want zo deed je dat, menig meisje, aldus gevangen, hield ik meteen als een soort politiepenning mijn aanstaande beroep voor: schrijver, waarna ze gillend van de lach wegstoof. [De mechanica van het liegen]

5. ‘Fantasie of over een onderwerp?’ vroeg een meisje mij 's, toen ze hoorde dat ik ‘schreef’. Verdichtsel of waarheid. Droom of werkelijkheid. Schrijf je voor jezelf, of voor je publiek. Beschrijf je de wereld zoals die is, of zoals de mensen graag willen dat ie is. Ratio of romantiek. Distantie of bestokkenheid. Enzovoort. Geen kunstenaar die zich niet al deze vragen heeft gesteld. En geen kunstenaar die, als hij eerlijk is, kan zeggen dat hij op ook maar één van deze vragen een antwoord heeft. [De schriftelijke natuur]

[p. 73]

6. Liefde. Je kunt het vergelijken met de manier waarop je, aan het begin van je leven, iets prachtg vindt. Zon in een lege straat, zinloos en schitterend. De val van licht in vitrage. Zwaar weer als dat, aan alle kanten door blauw spattend water begeleid, de bocht omtrekt... Waarom word je bij deze verschijnselen, als je jong bent, zo warm en wijd? Weet je niet. Spanning. Nu, precies zo is het met de liefde, in het begin. Je weet niet eens wat er gebeurt. Kracht. In de loop der jaren neemt die kracht af, maar het vermogen om het verschijnselte laden met betekenis neemt toe, en daarmee misschien het vermogen om het mee te delen.

Zo loopt de wijsgeer met een kaars die brandt en hij zegt: dit ben jij.

En zo komt er een dag dat je, ingaand tot je geliefde, voor de duizendste keer, ontdekt: dit is zij. Tenminste dat is mijn ervaring. [Een Fries huilt niet]

7. (Weer een stukje geschreven over niets: waarom eigenlijk? Om het wak open te houden? Als je niet elke dag met een stok in je ziel roert, dan vries je dicht. Koude wind die over de vlakte raast; als je ook maar even je ogen sluit, sluit je ze voorgoed.) [In dienst van de ‘Koninklijke’]

8. Wat ik zou willen is oprecht geloven in de steen der wijzen en daarnaar gaan zoeken met niets ontziende ijver. [Een Fries huilt niet]

9. Wie een wiskundige opleiding heeft gehad, wil moeilijke begrippen altijd terugvoeren op eenvoudige begrippen of laten we zeggen: begrippen die per definitie eenvoudig zijn omdat je ervan uitgaat. In elk geval is het handig om je wereld op deze manier op te bouwen, ook esthetisch geeft je dat zekere voldoening.

Het eenvoudige begrip waar je dan vanuit kunt gaan is ‘waarde’. Hoeveel ben je waard, in de ogen van een ander, in de ogen van jezelf. Hoeveel ben je waard in de ogen van je vrouw, als haar waarde een beetje wordt bepaald door de waarde van jou. In die termen laat het begrip ‘eer’ of ‘jaloezie’, of ‘lul’, zich makkelijk vangen en weet je tenminste wat het betekent.

Waarde. Ieder mens is er op uit zijn waarde te vergroten. Ieder probeert een plaatsje te vinden waar zijn waarde groter is dan op het plaatsje waar hij staat. Dit levert ons een gedachte op die tot nadenken stemt: de ene mens is meer waard dan de andere. [Scheve levens]

10. ‘Waarom schrijft u.’ De klassieke vraag aan iemand die schrijft. Een vraag zonder zin, een vraag zonder antwoord. je kunt bijvoorbeeld veel beter aan een admiraal vragen waarom hij admiraal geworden is, daar zal hij al vertellende een avond mee kunnen vullen en dat zal ook best interessant wezen. Maar waarom schrijft een schrijver, waarom schrijf ik, waarom. Ik loop door de straten, ik spreek met de mensen of ik hoor ze, ik hoor wat ze zeggen, hoe ze het zeggen, ik bewonder hun geest en de wijze waarop zij een verhaal vertellen, veel beter dan ikzelf ooit een verhaal heb verteld en ik denk alleen maar waarom schrijven ze niet, iemand die naar Brazilië geweest is, twee jaar lang en zoveel heeft gezien, zoveel meer weet dan wij, waarom heeft hij ons niet meer te bieden dan een paar waterige foto's, terwijl hij zegt dat hij ziek is van heimwee - waarom schrijft hij niet en Evelyn die aldoor maar boze geesten ziet, haar redelijkheid stelt zich tegen hen teweer, maar haar redelijkheid dat is haar wezen niet en ik heb al een paar keer gevraagd: waarom schrijf je niet. [Het gemillimeterde hoofd]

11. Een herinnering. Ik reed met Herta door het besneeuwde Nederland. Een heldere winterdag tussen Kerst en Nieuwjaar, alle motels waren vol. Een hotel had misschien ook gekund, maar we waren niet gewend hotelkamers te huren voor een uur. We reden maar voort over de wegen, bij iedere P stoppend om elkaar te kussen. En weer verder... Ergens in de wijde verlatenheid langs de IJssel werd tenslotte het sneeuwkleed ons bruidsbed, niemand die het zag. 's Avonds, op weg naar onze respectievelijke huizen, zien we in een wegrestaurant op de tv een foto van het witte Europa. Over Scandinavië hangt de rafelige schaduw van de poolnacht. Dramatisch. Je zit niet naar een plaat in een atlas te kijken, maar naar een hemellichaam. De Noordzee zwart als glas. Daaronder het witte, zonnige Nederland. En het plekje waar we, vanuit de ruimte, onszelf zien liggen. Naast de auto. Bril en slipje op de motorkap.

Moeilijk te beschrijven hoe we dat ondergingen, bei-

[p. 74]

den. Een gevoel van intense samenhang. [Scheve levens]

12. De planeet Neptunus bestond al voor hij was ontdekt. Dat laat zich van Kafka's held Gregor Samsa niet zeggen. Samsa is dan ook niet ontdekt, maar gemaakt, uitgevonden voor mijn part. Maar eenmaal uitgevonden bestaat de Gregor Samsa uit ‘Die Verwandlung’ niet minder dan Neptunus en ook hier zou je kunnen zeggen dat het beroemde verhaal nu eenmaal een feit is. Het is tot feit gepromoveerd, met alle verhardende gevolgen van dien: het zal niet meevallen van dat verhaal nog één woord gewijzigd te krijgen bij voorbeeld. Men kan het met recht een voorbeeld van ‘geestelijke hardware’ noemen. [De mechanica van het liegen]

13. Met Nico Parcival stond ik op een avond bij een bushalte; ik had toch niets meer te doen. Ik vertelde hem, terwijl het zachtjes begon te regenen, dat ik, omwille van de stijl, als dat nodig was, graag zou beweren dat een parabool twee brandpunten had - wat dus niet waar is. Hij glimlachte en vroeg of ik de stelling van Brouwer kende; twee vellen papier liggen op elkaar. De bovenste trek je eraf, je maakt er een prop van en die gooi je terug op het vel dat er nog ligt. Dan kun je bewijzen dat, hoe je die prop ook maakt, en hoe je 'm ook gooit, er altijd wel een punt is dat loodrecht ligt boven de plaats waar hij vandaan komt.

De bus arriveerde en nam ons mee. De bus stopte en Nico, met een zwaai om de verticaal chromen stang, stapte uit. De bus reed verder, de buitenwijken in. In de flatgebouwen flikkerden de TV-toestellen, allemaal hetzelfde beeld. Nederland ontvangt. En het regent. Het regent hard en verticaal.

Waarom denk ik dat ik dat ene punt ben? [Een Fries huilt niet]

14. Dat we zoveel weten wat vóór ons niemand wist en dat we zo goed kunnen voorzien wat we zullen weten, hebben we te danken aan het getal. Wie tellen kan en de juiste vragen weet te stellen, krijgt antwoord op bijna elke vraag - in de vorm van een getal. Je moet je voorstellen hoe de mensheid zich zou hebben ontwikkeld als men niet op het idee was gekomen om dingen te tellen. Ooit, schreef Bertrand Russell, moet iemand als eerste op aarde hebben ontdekt dat twee patrijzen en twee bomen... hetzelfde is.

Sindsdien heeft men leren tellen. [De mechanica van het liegen]

15. Wat heb ik eraan na te gaan wat een ander al heeft uitgedacht, dat is dubbel werk. [Het gemillimeterde hoofd]

16. Als je wat langer getrouwd bent weet je dat je je met je huwelijk beweegt op een niveau dat hoger ligt dan het niveau van elk afzonderlijk. Met z'n tweeën span je een waarheid op waar je in je eentje niet aan toekomt. Als je in je huwelijk waarheden verkoopt die alleen maar waarheden zijn voor jezelf, laat je zien dat het huwelijk nog niet veel te betekenen heeft. De waarheid in een huwelijk is een waarheid die je allebei verdragen kunt en de waarheid die het huwelijk niet verdraagt houd je voor jezelf. Zo zijn er in een huwelijk dingen die niet worden gezegd. Het huwelijk is de beste school om te leren dingen voor jezelf te houden. [De mechanica van het liegen]

17. De kameel

De kameel heet wel
het schip van de woestijn,
daar kan ieder over meepraten
die op zo'n beest gezeten heeft.
Je zit hoog op een stoel
als het ware, je gaat
wel heen en weer, maar je voelt
je daarbij op je gemak,
terwijl in de diepte de
kop van het beest
gelijkmatig voor voren glijdt
als het boeg van een
roeiboot, met schokjes.
[Over het uittrekken van een broek]

18. Vrouwen in den vreemde kleven aan elkaar als natte bladeren. Ze hebben evenmin als natte bladeren iets met elkaar te maken, maar ze zijn moeilijk van elkaar los te krijgen. [Okoka's Wonderpark]

19. Een kind loopt door een plas, en nog eens, dezelf-

[p. 75]

de plas, en nog eens. Oudere mensen lopen eromheen, wachten en lopen eromheen, maar een kind stampt en petst met zijn schoentjes en vernielt die plas.

Nee, het vernielt niet, dat is de opzet niet. Het wil gewoon midden in die plas staan. [Een Fries huilt niet]

20. Een schaap staat op de dijk, soms bij een hek, maar ook vaak zonder hek. Daar staat het, in regen en wind. Alsof het nadenkt over de betekenis van het leven, over de zon en de regen, over het gras dat het heeft gegeten of over het lawaai van de zee of wie weet over de voortgang van het water in de sloten, de haast van het water om bij de zee te komen. [De Hagemeiertjes]

(illustratie: Peter Bekker)

21. Laatst met de vrouw van een beroemd filosoof naar de radiospiegels van Westerbork geweest. De filosoof was er zelf trouwens bij. Een lange wandeling door de snikhete bossen bracht ons op de open plek waar in de oorlog vele joden hun laatste dagen Nederland beleefden en na de oorlog veel Zuidmolukkers hun eerste dito en nu is het de plaats waar via een rij huizenhoge schotels, open en passief op het blauwe zwerk gericht, onze aarde misschien wel zijn belangrijkste contact met de ruimte onderhoudt. Het is bekend: sinds die spiegels er staan, is die ruimte er anders uit gaan zien. Het is er zelfs een heel andere ruimte door geworden.

De filosoof probeerde dit aan zijn vrouw uit te leggen, maar dit hoefde helemaal niet, want ze begreep het zonder meer, zei ze. Ze vond het ‘nogal logisch’. Filosoof af.

Diep in gedachten liepen we door de tropische naaldwouden terug naar de grote weg. Daar wachtten wij een tijd lang op de bus. Een opstekend windje bracht enige verkoeling. De bomen zwaaiden vrolijk heen en weer. De vrouw van de filosoof dacht dat die bomen uit zichzelf waren begonnen te zwaaien en dat daardoor nu wind ontstond. De filosoof lachte, waarop zijn vrouw uitgelegd wilde hebben waarom hetgeen zij zei, fout was. Ik dacht diep na en zei dat, als er geen bomen zwaaiden - en zelf ben je natuurlijk wat dat betreft hetzelfde als een boom - je op geen enkele manier kon zien dat het waaide, en dus waaide het dan niet. Ze had gelijk.

Daarop zei de vrouw dat ze meer van mij hield dan van de filosoof en zij omhelsde mij. Aangezien de filosoof en ik dezelfde persoon waren, gaf dit verder geen problemen. [Over het huiselijk geluk en andere gedachten).

22. In zekere zin is elk lastig gedicht een intellectuele investering. Wat vandaag in je ziel ontspoort komt morgen terug als begrip. [De mechanica van het liegen]

[p. 76]

23. Over de bossen bij Hooghalen - dat is ook iets waar je niet over schrijven kan, tenminste niet als je er geweest bent.

(Over de kracht van weemoed.) [Over het uittrekken van een broek]

24. Continubedrijven. Er is geen beter ding dan continubedrijven. Een lichaam dat dag en nacht bezig is, zon- en feestdagen door draait, dat is, denk ik dan, het grootste dat er is. Wat een plichtsbesef! Er zijn mannen voor wie de week uit twee dagen bestaat, zaterdag en zondag, dan hebben ze lol, maar dat is geen lol. Hun bestaan is gebroken. Ze weten niet wat ze moeten doen. Ze hebben reuze veel pret, maar dat is verveling. Het zijn de mannen die op de bank liggen, de schoenen uit, het zijn de slapers. Ik houd niet van mannen die slapen. Er zijn mannen die altijd waken en tot hen wil ik ook mijzelf rekenen, ik ben een waker. Ik heb gevoel voor grootheid. [De zoon van de levende stad]

25. Er zijn mensen die mijn obscure pogingen om iets te betekenen in deze wereld, zien als een hobby. In hun ogen ben ik net als ieder ander en dat komt mij, moet ik zeggen, soms heel goed uit. Door mijn opleiding ben ik in staat de wereld te onderscheiden in twee gedeelten, die ik respectievelijk wit en zwart noem. Door mijn sportieve aard ben ik geneigd dat wat ik ben, zwart te noemen en een sterke haat toe te dragen. Het is deze haat die ik beschrijf en als anderen dat opvatten als een hobby, dan komt dat omdat zij het niet in hun hoofd zouden halen zich zelf zwart te noemen. Daarom zullen ze nooit mijn boeken lezen. Daarom kan ik over mij zelf schrijven wat ik wil. [De chauffeur verveelt zich]

26. Als ik aan mijn toekomst denk krijg ik een brok in mijn keel van ontroering [De chauffeur verveelt zich]

27. Vraag blijft: als je vindt dat iemand verkeerde dingen gelooft, mag je hem dat dan ontnemen? Is dat niet hard?

Hoe harder, hoe beter, in zekere zin. En ik vertel het verhaal van mijn opa. Mijn opa die mijn kamertje kwam bekijken, want ik had een nieuw kamertje. Ontzettend lang geleden en ik was een ontzettend teer jongetje.

Mijn moeder had, uitvoering gevend aan een idee dat ze had opgedaan uit de Libelle, van een linnenkast de deur weggenomen en op tafelhoogte tegen het ontstane gat een multiplex schrijfblad laten bevestigen. Dit was mijn bureau. Op de kastplanken stonden mijn boeken. Ik liet een en ander zien aan mijn grootvader en zei dat ik het jammer vond dat ik geen mooier uitzicht had, een beetje rekenend op bijval, want de blinde muur waar mijn naam op uitkeek was niet wat je noemt inspirerend, dat moest ie wel met me eens zijn.

‘Daar is je uitzicht!’

Hij hamerde met zijn harde, oude vingers op het schrijfblad en ik schrok er niet eens van. Ik denk dat ik het wel origineel vond en zelf spiritueel, terwijl mijn moeder, aan wie ik het later vertelde, denkt dat ik er een trauma van over gehouden heb, van die brute opmerking. Ik hou van brute opmerkingen, als ze maar toeslaan. [Scheve levens]

28. Een boom ben ik, maar een gevelde boom die op de stroom van de rivier wordt meegevoerd, een stroom van goede wil en eensgezindheid waardoor ik zou worden meegevoerd als ik niet loodrecht op die stroom mij aan beide oevers had vastgegrepen. Hoe steviger de stroom, des te dieper kom ik vast te zitten.

Ik zit vast en ontleen daar een geweldige kracht aan. Is dit zo? [Maurits en de feiten]

29. Waar ik niet van hou.

Waar je niet van houdt moet je niet over praten. Ik zou een stukje schrijven over science fiction en waarom ik daar niet van hou. Maar dan moet ik gaan citeren - niet de slechtste zinnen, dat is geen kunst, maar de beste, want ik heb immers categorisch gesteld niet van science fiction te houden. Maar hoe kun je van iets dat goed is, in iemands ogen, aantonen dat het slecht is?

‘Goede science fiction kan literatuur zijn.’

Alsof literatuur altijd goed is. Er is veel literatuur waar ik niet van hou, maar waar je geen verkeerde zin in

[p. 77]

zult aantreffen. Het novembernummer van Hollands Maandblad bevat een lang uit het Sanskriet vertaald verhaal, ‘Aja en Indumati’, van Kalidasa, ‘de beroemdste dichter van het klassieke India’. Ik heb het gelezen, maar ik betwijfel of ik dit ooit mooi zal vinden.

Ik hou niet van Tolstoj, niet van Dickens en niet van Thomas Mann. Van alle drie schrijvers weet ik mij schitterende bladzijden te herinneren en toch zal ik, op zoek naar iets om te lezen, hun boeken niet grijpen.

Ik hou niet van zogenaamde detectives. Agatha Christie, Raymond Chandler, John le Carré - met alle respect, ik hou niet van dat soort boeken.

Ik hou niet van kinderboeken. Wel van kinderen, tenminste als ik een beetje aan ze gewend ben en dan is geen moeite mij te veel, maar hun boeken lezen of, erger nog, voorlezen, zelfs niet uit eigen werk, hoeveel succes ik daar ook mee oogstte: mensen houden ervan. Ik niet.

Ik hou niet van experimentele literatuur. Beckett, Bernhard, Simon en noem ze maar op. Hoezeer de vorm van hun boeken mij ook kan bekoren: ik bekijk ze, maar lees ze niet.

Ik hou niet van de Griekse mythologie en überhaupt niet van mythes. Ik hou niet van Homerus, niet van Grimm en niet van Tolkien, niet van sagen en legenden. Ik hou niet van stripverhalen en niet van tekenfilms.

Ik hou niet van Freud, niet van Jung en niet van Steiner. Ik lees ze wel, van tijd tot tijd, maar meer om vast te stellen dat ik niet veel mis als ik hun boeken gesloten laat.

Poëzie. Ik lees veel liever een gedicht dan een verhaal maar toch... Slauerhoff, Roland Holst, Lucebert - ik hou niet van hun werk.

Het is met schrijvers als met vrouwen: er zijn er maar een paar van wie je echt houdt. Vroeger dacht ik dat ik van alle vrouwen hield. Van de weeromstuit meende ik ook dat alle vrouwen gek waren op mij. Ik heb ervaren dat dit niet zo is, goddank. [Helmholtz' paradijs]

30. Na een voorspoedige reis op diverse vrachtschepen kwamen ze eindelijk in Indonesië aan, Harke en z'n vrouw. Tandjong Priok, Jakarta. Bandoeng bezocht. Bali...

‘Wat een prachtige reis hebben we, hè?’

Toen hadden ze terug moeten gaan. Maar was er eigenlijk wel een terug? Waar woonden ze eigenlijk nog? Ze voeren om Nieuw-Zeeland heen. Harke (‘we zijn nog nooit zo zuidelijk geweest’) meende in de verte pinguïns te zien en ijsbergen.

Hij kwam van de reling terug als van een excursie.

‘Vreemd hè?’

Zij, met haar verkeerde bril, had natuurlijk niets bijzonders gezien in de verte. Wat zij vreemd vond waren zijn ogen, die blauwer en lichter waren dan ooit. In Sydney stonden ze naast het operagebouw over de oceaan uit te kijken, ergens aan de oevers van Nieuw-Guinea viel zij bijna ten prooi aan een krokodil omdat ze dacht dat hij dood was.

‘We maken wat mee, beer.’

Ze zaten onder de palmen, hoorden de vogels en de krekels en boven hun hoofden vlogen de beesten in cirkels bij duizendtallen.

Een week later vonden ze een vrachtschip dat hen naar Manila bracht, waar ze evenwel nooit zijn aangekomen. Ter hoogte van de Marianentrog varend kreeg hij bij het idee hoe peilloos diep dit water was opeens een aanval van hoogtevrees die niet overging. Integendeel, zijn knieën knikten als van een ledenpop en het was met uiterste krachtsinspanning dat hij de reling bereikte, waar hij zich vast kon houden. Wanhopig keek hij achterom, naar zijn lieve vrouw, maar hij zag haar niet.

‘Lieverd, wat héb je toch...’

En hij kon haar ook niet meer horen, daarvoor was ze te ver weg. Voor ze hem vast kon grijpen, stond hij aan de buitenkant van het schip, was hij de ontzaglijke diepte tegemoet gesprongen.

En zij? Zij moet gedacht hebben dat ze geen andere keus had dan hem achterna te gaan. [De Hagemeiertjes]

31. Ik sta op het perron. Niet nu, maar over duizend jaar. Er rijdt geen trein meer, en ik heb geen scherpe gedachten meer. Want ik ben oud, en mijn gedachten zijn vervangen.

Het leven is veranderd, in mijn ogen, maar niet in de ogen van de mensen om mij heen. Die praten na duizend jaar nog steeds over dezelfde dingen. Over God, ideaal en maatschappij. Er is behoefte aan inzicht on-

[p. 78]

der de mensen. Aan meer inzicht, aan dieper inzicht, een kuil en de kluiten gooit hij in de kuil van een ander. Chaos, ontreddering zie je ontstaan daar waar mensen met elkaar praten. Verwarring, vermenigvuldiging van vragen, door de eenzame gesteld, door de massa beantwoord en de eenzame graaft voort in zijn kuil die gedurig door de anderen wordt dichtgegooid.

Arm gravertje. Was hij maar alleen. [Scheve levens]

32. Om dan met mezelf te eindigen: ... was ik met mijn zorgen en mijn grapjes u misschien een tijdje zeer nabij. Dat is dan nu weer verleden tijd. Als u mij zou vragen een aantal karakteristieken te geven van dit, mijn levensverhaal, dan zou mijn antwoord luiden:

a.	precisie
b.	optimisme
c.	positieve instelling
d.	negatieve instelling

Vanaf deze plaats groet ik allen die ik niet persoonlijk de hand heb kunnen drukken. Lezers en lezeressen. Mischien dat we mekaar nog eens tegenkomen, in de Kalverstraat of elders (in Singapore bij voorbeeld waar ik nog een tijdje wil wonen). Dan kunnen we het er nog eens over hebben hoe snel alles voorbijgaat in dit leven, maar dat er een middel voor is:

e.	eeuwigheid.

Een opmerking achteraf

Geen prachtiger schrijver om te citeren dan Gerrit Krol. Dus besloten Simen Veltman en ik, naar een idee van Sjaak Priester, om de aanzet tot ‘De handzame Krol’ te maken.

Volgens de bibliografie achterin De mechanica van het liegen heeft Krol inmiddels eenendertig boeken op zijn naam staan. Het zijn er overigens wel een paar meer, maar dat doet er nu even niet zo veel toe. Tweeendertig onvergetelijke citaten uit het oeuvre van Krol zochten Veltman en ik bij elkaar - om te beginnen. Niet alleen spitsvondige aforismen, maar vooral ook mooie, afgeronde stukjes tekst. De aanzet tot De handzame Krol. Al was het maar om de uitgever van het werk van Gerrit Krol op een idee te brengen.

J. Heymans