Bzzlletin. Jaargang 22

[p. 79]

Robert-Henk Zuidinga
Taal in Letteren

Een van de mooiste titels in mijn boekenkast vind ik Good Morning, Midnight (1939), een kleine roman van de Engelse schrijfster Jean Rhys. Die titel is de beginregel van een gedicht uit 1862 van de Amerikaanse dichteres Emily Dickinson (1830-1886):

Good Morning - Midnight -
I'm coming Home -
Day - got tired of Me -
How could I - of Him?

Sunshine was a sweet place -
I liked to stay -
But Morn - didn't want me - Now -
So - Goodnight - Day!

I can look - can't I -
When the East is Red?
The Hills - have a way - then
That puts the Heart - abroad

You - are not so fair - Midnight -
I chose - Day -
But - please take a little Girl -
He turned away!

Ook in de Nederlandse letteren zijn titels te vinden die ontleend zijn aan poëzie en proza, en vaak niet van de minsten. Zo is de roman Wie nu geen huis heeft (1974) van Maartje Luccioni een ondubbelzinnige verwijzing naar het gedicht ‘Herbsttag’ van Rainer Maria Rilke, waarvan de laatste vijf van de twaalf regels luiden:

Wer jetzt kein Haus hat, baut sich keines mehr.
Wer jetzt allein ist, wird es lange bleiben,
wird wachen, lesen, lange Briefe schreiben
und wird in den Alleen hin und her
unruhig wandern, wenn die Blätter treiben.

Ischa Meijers Brief aan mijn moeder zou niet zo geheten hebben zonder Kafka's Brief an den Vater (1919) en Doeschka Meijsings roman Vuur en zijde (1992) niet, als H. Marsmans ‘Paradise Regained’ niet was begonnen met

De zon en de zee springen bliksemend open:
waaiers van vuur en zij;
langs blauwe bergen van de morgen
scheert de wind als een antilope
voorbij.

Renate Rubinstein was voor haar in 1970 verschenen bundel Hedendaags feminisme schatplichtig aan Carry van Bruggens Hedendaags Fetisjisme (1925), dat, al doet de titel misschien anders vermoeden, essays over taal bevat. En voor de bloemlezingen met humoristisch proza die ikzelf samenstelde onder de titel Licht Letterland ben ik natuurlijk dank verschuldigd aan Tjeempie! of Liesje in Luiletterland (1968) van Remco Campert of, zoals de eerste uitgave vermeldde, Remko Kampert.

Misschien het mooiste, maar in elk geval het bekendste voorbeeld in het Nederlands taalgebied is de titel van Gerard Kornelis van het Reve's tweede brievenbundel, Nader tot U (1969). Het bevat, na vijf brieven, dertig gedichten, bijeengebracht als ‘Nader tot U (Geestelijke Liederen)’. Het op twee na laatste daarvan is

Herkenning

Nu weet ik, wie gij zijt,
de Jongen die ik eenzaam zag te Woudsend en daarna,
nog op dezelfde dag, in een kafee te Heeg.
Ik hoor mijn Moeders stem.
O Dood, die waarheid zijt: nader tot U.

Die laatste drie woorden zijn de vertaling van een geestelijk lied (in het Engels zo kort en krachtig hymn geheten) van de Engelse dichteres Sarah Flower Adams (1805-1848). Het eerste van de vier coupletten luidt:

[p. 80]

 

Nearer, my God, to Thee,

 

Nearer to Thee!

 

E'en tho' it be a cross

 

That raiseth me,

 

Still all my song shall be,

 

Nearer, my God, to Thee,

 

Nearer to Thee!

Het gezang kreeg de opmerkelijke reputatie dat het gespeeld werd door het scheepsorkest tijdens de ondergang van de Titanic in de nacht van 14 april 1912. Hoewel dat toepasselijk geweest zou zijn, is het feitelijk juister dat de laatste nummers ‘Great big beautiful doll’ en ‘Alexander's ragtime band’ waren, en nog aannemelijker is dat het orkest dat niet tot aan het ondergaan heeft volgehouden.

Niet alleen boeken laten zich vernoemen, ook literaire tijdschriften doen dat. ‘De Revisor’ is een verwijzing naar het gelijknamige toneelstuk uit 1836 van Nikolaj Gógol (waarvan de inhoud de verhaallijn vormde voor de Danny Kaye-film ‘The Inspector General’ en de André van Duin & Vanessa-film ‘De Boezemvriend’). Het ‘Nieuw Wereldtijdschrift’ dankt uiteraard zijn naam aan het ‘Algemeen Wereldtijdschrift’, voluit het ‘Algemeen Wereldtijdschrift voor financiën, handel, nijverheid, kunsten en wetenschappen’, uit de romans Lijmen - Het Been (1923/'38) van Willem Elsschot.

En het houdt voorlopig nog niet op. Verscheen in 1979 het 250e Tirade-nummer onder de titel De nieuwe revisor - de vlammende polemiek van Jeroen Brouwers tegen de ‘jongetjesliteratuur’ van de jaren '70 -, onlangs publiceerde Brouwers zijn dagboekaantekeningen onder de titel Het is niets. Die titel heeft Brouwers gevonden in de bundel Oostersch III van J.H. Leopold, die vertaalde kwatrijnen van de Perzische astronoom-dichter Omar Khayyam bevat. Het tweede kwatrijn luidt:

Gezien of niet de wereld, om het even: het is niets.
wat gij gehoord, gezegd hebt of geschreven: het is niets.
gereisd door de klimaten alle zeven: het is niets.
tot studie en bespiegelen thuisgebleven: het is niets.