Bzzlletin. Jaargang 22

[p. 65]

Linda Polman
De man in de kast

Even denk ik dat het Louis Armstrong is, die naast de scheefgezakte ruïne van een grafzerk knielt. Gereïncarneerd als een vlezige dame, gehuld in het soort jurk van zuurstokroze kant waarin op het Caribische Haïti jonge meisjes hun eerste communie doen. De vrouw is druk in de weer met botten die ze met eindjes touw aan het bemoste houten kruis hangt. In de aanwakkerende bries tinkelt het gebeente lieflijk tegen een scalp met plukken zwart, vervilt haar.

In de haag van verdorde, maar onverminderd gemene cacteeën vinden we een gat groot genoeg om ons heelhuids doorheen te wringen. Erachter bevindt zich het onderkomen van de priester, de grootste modderhut in Pont Sondé. Op het rieten dak wappert de blauwe voodoo-vlag. Halfstok, want de priester is niet thuis. Hij is een patiënt aan het genezen in Saint Marc, verderop langs de route provenciale. Sarah, zijn discipel, zwaait vandaag de scepter over zijn tempel.

Het onaanzienlijke gehucht Pont Sondé geniet nationale faam als domein van 's lands meest produktieve zombificator. Deze voodoo-priester houdt zijn voortbrengselen op voorraad en die vallen te bezichtigen, is ons verteld.

‘Niet vandaag,’ zegt Sarah, beslist haar opgeblazen hoofd schuddend. ‘Veel te gevaarlijk.’ Mocht onverhoopt zo'n apatisch creatuur namelijk ontwaken, wat God verhoede, dan realseert het zich meteen wat hem is aangedaan en keert zich tegen je. ‘Alleen hun meester, de priester, kan dan nog voorkomen dat zo'n helse furie je aanvliegt en wurgt.’ Sarah krijgt kippevel van haar eigen exposé.

‘Wat kost bij jullie een zombie?’ vragen we. Haar bolle, bruine ogen lichten op, geïnteresseerd.

‘Dat hangt ervan af,’ zegt ze. ‘Als jullie zelf het lijk leveren rekenen we schappelijke prijzen. Duurder wordt het als wij een bruikbaar lichaam moeten vinden. Het moet vers zijn, niet langer dan een dag begraven geweest.’ We moeten rekenen op 500, misschien 600 gourdes, schat ze, ruim 200 gulden.

‘Ze moeten bestand zijn tegen kou en wensen kunnen vervullen,’ specificeren we onze aankoopvoorwaarden. ‘Voordat we bestellen willen we zien of jullie dergelijke kwaliteit leveren.’

Weer schudt Sarah resoluut nee. Als ik een rolletje bankbiljetten uit mijn zak trek verandert ze waarneembaar van gedachten. Ik tel de geldflappen treiterend, één voor één. Sarah zwicht voordat ik bij tien ben: ‘Bon, ik zal de goden vragen of het goed is.’

Gestorven wordt er op grote schaal, aan de gevolgen van geweld, Aids en ondervoeding, maar in Haïti staat zelden een rouwadvertentie in de krant. Het gevaar dat een voodoopriester zo'n annonce leest, is daarvoor te groot. Hij zal onthouden waar de overledene ter aarde werd besteld en het lichaam komen halen. Met een coup poudre, poedervloek, zal de malicieuze magiër de dode tot leven wekken en misbruiken als zijn persoonlijke eigendom. En sinds onlangs het minimum dagloon voor levende arbeiders werd verhoogd met een gourde of drie is in de provincie, le Pays en Dehors, de vraag naar - onbetaalde - zombies exponentieel gestegen. De gwo nègs, grootgrondbezitters, doen een moord om zich zombie-slaven te verwerven. Met de advertenties is het derhalve nu helemaal afgelopen. Betaald personeel houdt het bovendien niet vol om achttien tot twintig uur per dag op het land te ploeteren. Zich afbeulen onder de brandende tropenzon, met zweepslagen toe desnoods, is het enige wat een zombie kan. Een zombie denkt niets, voelt niets en wil niets, want bij zijn overlijden verloor hij zijn ziel.

Bezoekers van overzee zijn zo zeldzaam, dat de minister van Informatie ze stuk voor stuk een assistent ter beschikking stelt. Aan Dennis, postbode te Montreal, Canada, werd de kwieke Louis Chéri afgevaardigd, ‘A votre ser-

[p. 66]

vice’, wat en wanneer de postbesteller maar wil.

Linda Polman (foto: Klaas Koppe)

Dennis wenst een zombie te spreken. Zombies zijn z'n favoriete gedrochten in het rijk der schimmen, waar hij levendige contacten mee onderhoudt. Hij vertrouwt ons toe dat UFO's, elfjes en engelen met regelmaat zijn pad kruisen. Aan zombies helaas groot gebrek in Montreal: ‘Ze zijn trouw. Aanhankelijk. Lief zelfs, mits liefdevol behandeld. Dan beweegt een zombie hemel en aarde voor je,’ dweept hij. De glazen van zijn grote bril beslaan. ‘Ze zijn alles wat ik nodig heb.’

‘Bien sure! Geen fijnere kameraad dan een Haïtiaanse zombie,’ jubelt Louis. ‘Reeds vele van mijn eigen wensen zag ik door hen vervuld.’ Zijn stralende blik is dezelfde waarmee ook in Haïti op televisie wasmiddelen worden aangeprezen.

De aankomend bioloog uit Amsterdam die zich bij ons voegt, luistert meesmuilend toe. Ook deze Jan wil een zombie spreken, maar dan om verslag te doen van de ontmoeting en daarmee studiepunten binnen te halen. Dood is dood en zombies zijn een fabeltje volgens de wetenschapper-in-spé.

‘Naturellement,’ knikt Louis. Met het oog op een hopelijk ontluikende toeristenindustrie behandelt hij iedere opvatting met groot respect.

‘De regering betreurt het ten zeerste dat mensen in een gat als Pont Sondé geen weet hebben van de juiste gang van zaken,’ zegt hij met een schuine blik op Dennis. ‘Zulk volk gaat nooit naar school. Hun goedgelovigheid wordt misbruikt. Zodra een voodoo-priester de doden aanroept, dansend op de graven, weten deze simpelen van geest niet beter dan te ontwaken, zich uit te graven en zich naar de priester te voegen.’ Gepast mistroostig laat hij het hoofd even hangen.

‘Gelukkig is het katholicisme in die contreien stevig in opmars,’ vervolgt hij op monterder toon. Snode plannen van slechte priesters worden door steeds meer bekeerlingen gedwarsboomd. Voorafgaand aan de begrafenisplechtigheid stoten de nabestaanden een mes door het hart van de beminde dode of wordt de schedel verbrijzeld. ‘Soms naaien ze bovendien de lippen aan elkaar, zodat het lijk geen antwoord kan geven als het geroepen wordt. Voor zover lijken kunnen spreken natuurlijk,’ komt Louis de cliënt uit Amsterdam tegemoet.

Sarah wenkt ons binnen in haar tempel van klei en stro. We houden onze hoofden gebogen; het plafond gaat geheel schuil onder uitgezakte, bleek uitgeslagen verjaardagsslingers en uitgeholde kalebassen met kaarsstompjes erin.

Van alle muren schreeuwen uitbundig gekleurde reclames uit Amerikaanse glossies ons toe. Boven een stapel drums, met geitevellen overspannen, een ansichtkaart met een blonde, glimlachende dame erop, eervol ingelijst. Ze poseert in een schuimende branding met

[p. 67]

een spannende mini-bikini aan. De kaart is geblakerd door kaarsen te harer ere gebrand. ‘Greetings from Florida’, ontsnapt in een ballonnetje uit haar mond.

In het halfduister kan de tafel in de hoek doorgaan voor een altaar op katholieke hoogtijdagen. Op het vuurrode kleedje staat een verzameling flessen en potjes uitgestald. De etiketten van l'Oréal, 7-Up en Cinzano vallen nauwelijks op in het schaarse licht. Afgedankte Chanel Nr 5-verpakkingen zijn nu gevuld met remediën tegen een keur aan kwalen en vloeken. Een zwartwit gevlekte slangehuid hangt boven de bonte collectie, naast een prent van een roetzwarte Maagd Maria, devoot gesluierd. Het blote kindeke in de armen van de apathisch starende heilige is ook zwart. Het kijkt boos.

Tussen de flessenverzameling prijkt het standbeeldje van een bokskampioen, uitgevoerd in zilverkleurig plastic. Om de bolle bicepsen boetseert Sarah een homp slappe, bruine bijenwas, met hier en daar een uitstekend lont. Ze mompelt een bezwering en houdt er een brandende lucifer bij. In het felle schijnsel van de steekvlam die knetterend omhoogschiet zie ik Ernie, het immer goedgemutste vriendje van Bert uit Sesamstraat, oplichten. De armpjes van de pop zijn gespreid en z'n handjes met grote spijkers aan de muur genageld. Zijn blikkerende aanschijn is eerbiedig omkranst met gouden kerstboomslingers. In Pont Sondé kennen ze Ernie als Legba, de sleutelbewaarder voor de poort die toegang geeft tot het panthéon der goden en geesten. Sarah blaast de dwaas grijnzende kinderheld met een scheidsrechtersfluitje hard in het gezicht. Luidruchtig rammelt ze de asson, een soort sambabal, omsnoerd met slangewervels en gevuld met aarde en steentjes van het kerkhof. Ze werpt het hoofd met de appelwangen achterover, rolt bezeten met haar ogen en slaakt ten slotte een ontzagwekkende kreet: Legba heeft tot zijn dienares gesproken.

‘Hij vindt het goed dat jullie de zombies zien, maar zoveel coulantie kost 500 gourdes,’ brengt ze over.

‘Zeg hem dat we bereid zijn er tien voor te betalen,’ pingelt Louis zonder enige eerbied voor opperwezens.

Sarah hervat de onderhandelingen. Ze fluit, zingt en hopst rond op het ritme van de ratel. Ernie gaat eindelijk akkoord met zevenentwintig en een halve gourde. Terug van dertig heeft hij niet.

Een plastic spaarvarken, met een bloemetjeshoed op de lachende snuit, komt onder het altaar vandaan. Onze donatie verdwijnt in de gleuf op zijn roze rug.

Sarah plenst uit een Nestlé melkblik wat kleurloos vocht in de kommen van onze handen. ‘Smeert u zich zorgvuldig in,’ gebiedt ze. ‘De geur houdt zombies op een veilige afstand.’ IJverig volgen we haar voorbeeld en wrijven het vocht gul in ons haar en over onze gezichten. Voordat ik in de gaten heb dat het ammoniak is, ben ik al stekeblind.

's Ochtends drijven de eerste donkere wolken de Artibonite-vallei binnen. Iedere middag plenst het. Rivieren zijn buiten hun oevers getreden en de rijstvelden onder water gelopen. Verse, gifgroene stengels sprieten erboven uit. De gwo nègs hopen dit seizoen nog een tweede oogst binnen te halen. Weldoorvoede koeien, met kleine, witte reigers op hun ruggen, plonsen kauwend rond in het landschap. Het koele water reikt tot aan hun borst.

Sarah wiebelt wankel voor ons uit over spekgladde modderdijkjes, die dienen als dammen. Ze houdt bezwerend een kluit brandende bijenwas voor zich uitgestoken. Met haar andere hand omklemt ze de fwet kash, de zweep van tot gemene strengen gevlochten sisal. Ze heeft het wapen in de veiligheids-ammoniak gedrenkt.

‘Daar zijn ze!’ fluistert ze zenuwachtig. Ze wijst met een trillende hand: twee grote rieten hoeden steken boven een dijkje uit, honderd meter verderop. Sarah heft de zweep boven haar hoofd en laat hem knallen. Als een geweerschot kaatst het geluid terug van de kale, zwarte bergwanden rondom de vallei.

‘Joseph! Maria! Monté!’ schreeuwt ze.

Haar zweep knalt vinnig, drie, vier maal.

Als één sombrero langzaam oprijst uit het modderige water, haalt Sarah opgelucht adem. Dennis houdt de zijne in en Jan tilt langzaam zijn fototoestel naar zijn oog. De tweede zombie komt ook in beweging, als in een vertraagde griezelfilm. Ze stokken in half

[p. 68]

opgerichte houding en blijven roerloos staan, tot aan hun middel in de drab. Hun armen bungelen slap langs hun lijven.

(foto: Teun Voeten}

‘Braaf!’ roept Sarah.

Ze draait zich triomfantelijk om: ‘U ziet, gehoorzaam en kerngezond.’

‘Ze staan te ver weg,’ protesteert Louis. ‘Wie garandeert ons dat het echte zijn?’

‘Ik ben hun meester niet,’ zegt Sarah. ‘Ik wil ze niet dichterbij.’

‘Dan wachten we tot hun eigenaar thuiskomt. Of je geeft ons het kijkgeld terug,’ zegt Louis vastbesloten.

Sarah wordt door tweestrijd verscheurd. Ze aarzelt lang en zucht diep: ‘Thuis zit er nog een in de voorraadkast. Die kunnen jullie van dichtbij bekijken. Ga vast. Ik zet deze twee weer aan het werk.’

Maar hoe imposant haar zweep ook knalt en zwiept, hoe gebiedend Sarah ook loeit, het druipende duo vertoont geen teken van leven meer. Ze staren ons na vanonder hun strohoeden, zonder te zien. ‘Als de priester ze zo aantreft, krijgt Sarah ervan langs,’ voorspelt Louis grinnikend. ‘Misschien zombificeert hij haar wel.’

De coup poudre bestaat werkelijk. Artikel 249 van de Haïtiaanse grondwet verbiedt het gebruik van substanties die een lethargische coma veroorzaken die niet te onderscheiden is van de dood.

Een poedervloek uitdelen, zegt de wet, staat gelijk aan moord, ook als het slachtoffer het overleeft.

De Amerikaanse Harvard University heeft een jaar of tien geleden de samenstelling van het zombiepoeder achterhaald. Ze dachten dat het voor anesthesisten, maar ook voor de ruimtevaart interessant zou kunnen zijn. De

[p. 69]

NASA zocht naar middelen om astronauten lange tochten door het heelal te kunnen laten maken. Met dat zombiepoeder zouden ruimtereizigers in een soort winterslaap gebracht kunnen worden.

Behalve tot de verbeelding sprekende ingrediënten als gemalen scheenbeenderen en paddepis, bleek het mengsel een flinke hoeveelheid extract van de datura-plant te bevatten. Dat vermocht aan de Amerikaanse universiteit nauwelijks verbazing wekken. De datura is familie van dezelfde boom waaronder, zoals de legende wil, een Amerikaan, ene Rip van Winkle, ooit bewusteloos raakte. Rip kwam twintig jaar later pas weer bij.

Op bestelling van de familie, uit bloedwraak, of ter bestraffing na een misdaad, krijgt het slachtoffer de poedervloek heimelijk toegediend. De priester strooit het spul over zijn drempel of in de kraag van zijn hemd. De verdoemde raakt in coma. Hartslag en ademhaling vallen weg tot niet registreerbaar niveau. Ogen, armen en benen verstarren. Hij wordt dood verklaard en begraven. Na de plechtigheid verschijnt de priester op het kerkhof, met een spa over zijn schouder. Hij brengt het ‘lijk’ bij met daturin, een plantje dat in Haïti concombre zombi wordt genoemd. De bijwerkingen van dat tegengif zijn verschrikkelijk. Het leidt tot zware hallucinaties en het slachtoffer verliest al z'n herinneringen. Een zombie staat op uit het graf, traag van begrip en apatisch. Hij leeft in een schemertoestand, verward, gedesoriënteerd en, mits voortdurend volgestopt met z'n medicijn, volstrekt willoos.

Sarah prevelt vijf Wees Gegroetjes voordat ze het slot op de kastdeur losdraait. Een klaaglijke kreun klinkt en we rillen simultaan. De lucht die uit de aardedonkere diepte stroomt is heet, vochtig en bedorven.

Sarah's verstand staat stil bij onze aandrang er binnen te stappen. ‘Voelen jullie het onraad dan niet?’ smeekt ze.

Haar consent komt met tegenzin. We dienen de zombie achterstevoren te benaderen, om het kwaad geen kans te geven via maag en darmen toe te slaan.

Als een hoopje lorren zit de ellendige figuur ineengezakt op een zak rijst. Zijn hoofd ligt op z'n knieën, zijn ledematen slierten over de vloer. Het wezen is besmeurd met klodders klei: de vloer is gesmolten door regenwater dat door scheuren in de muur is binnengelekt. Kakkerlakken schieten weg onder de gestrekte, knokige zombie-benen.

Dennis heeft lang op dit moment gewacht. Hij slaat een arm om het slappe lichaam: ‘Ik ben een vriend van over het grote water,’ fluistert hij het wezen ontroerd in het oor.

‘Halloooo!’ toetert Jan tegelijkertijd in het andere gehoororgaan. ‘Wakker worden!’

Het schepsel kreunt, maar verroert zich niet. Jan grijpt een magere pols en telt hartslagen. ‘I have come to talk to you, my friend,’ kweelt Dennis.

‘Pols normaal,’ meldt Jan. ‘Lichaamstemperatuur ook.’

‘Ruik eens aan hem,’ suggereert Louis. ‘Echte zombies horen te stinken naar het graf waar ze uitgekropen zijn.’

‘Ik wil een wens doen,’ raspt Dennis geëmotioneerd. Teder streelt hij een zombie-hand.

‘Mag je je wens eigenlijk ook in het Engels doen?’ vraagt hij, onzeker opeens.

‘Natuurlijk, dat maakt een zombie niks uit,’ antwoordt Louis. Hij trekt intussen het hoofd van de manspersoon omhoog aan het haar. Hij assisteert Jan bij een pupilreflex-onderzoek.

‘Geef een aansteker, ik zie niks,’ zegt de student, ingespannen turend onder het ooglid dat hij omhoog houdt aan de wimpers.

‘Attention! Zombies vrezen vuur!’ waarschuwt Sarah.

Te laat: het vlammetje flakkert. De zombie rukt zich los van zijn belagers, grommend als een dier, en kruipt tegen de muur om zich er zo plat mogelijk tegen aan te drukken.

‘Jullie maken hem nog wakker. Zijn jullie gek geworden?’ loeit Sarah, meer verbijsterd dan kwaad.

Dennis verheft zijn stem om boven haar luidkeelse bezwaren uit te komen: ‘Ik heb vijanden! Ik wil dat je met ze afrekent. Met één in het bijzonder. You know who!’ Zonder twijfel refereert hij aan zijn ex: de scheiding had een voor Dennis ongunstig verloop, had ik uit eerdere conversaties met hem begrepen.

‘U heeft genoeg gezien! Kom eruit, nu!’ Sarah's ogen gloeien. Ze heeft haar stinkende

[p. 70]

zweep gepakt en heft 'm vervaarlijk op. Met een knal slaat ze de kastdeur dicht als we weer buiten staan en draait hem op slot. De sleutel verdwijnt diep in haar weelderige boezem. Met de kanten zoom van haar roze communiejurk dept ze zich stralen angstzweet van de slapen.

‘Waarom zit hij opgesloten?’ wil Louis weten.

‘Voor straf. Hij zit er twintig jaar nu,’ beweert Sarah. ‘Hij heeft zijn broer vermoord.’

‘Wat voert u hem?’ vraagt Jan.

‘Bananen. Eén keer per dag schuiven we er een paar door een kier naar binnen.’

‘Waar ontlast de zombie zich dan?’

‘Dat doen zombies niet,’ zegt ze.

Bliksem knettert en met oorverdovend lawaai barst de dagelijkse stortbui los.

‘U vindt het zeker niet erg als we de bui even uitzitten hier?’ vragen we en installeren ons op krukjes.

‘Maar het zal de hele nacht regenen,’ protesteert Sarah.

‘Volgens mij was het een namaak-zombie,’ zegt Jan, haar negerend. ‘Zijn reflexen waren normaal.’

‘Hij is echt,’ reageert Dennis gegriefd. ‘Ik voelde geen vibes. Ieder levend wezen heeft vibes. De man in die kast leeft niet. Niet zoals wij “leven” definiëren tenminste.’

Plotseling wordt er luid gebonsd op de kastdeur.

‘Muizen,’ lacht Sarah onbezorgd, maar haar handen tasten naar de zweep.

‘Hij wil eruit, denk ik,’ zegt Dennis.

Sarah loopt naar de voordeur en kijkt snakkend naar de hemel: het wil nog niet opklaren.

‘“Wat voert u hem?” vraagt Jan. “Bananen. Eén keer per dag schuiven we er een paar door een kier naar binnen.” “Waar ontlast de zombie zich dan?” “Dat doen zombies niet,” zegt ze.’

Weer wordt er geklopt, krachtig en aanhoudend.

‘Poor creature!’ krijt Dennis aangedaan met zijn oor aan de deur. ‘Hij is vast bang voor onweer. Alstublieft, laat me hem gezelschap houden en troosten.’

‘Pa possib,’ zegt Sarah. ‘Ik ben zojuist de sleutel kwijtgeraakt.’

Met beide vuisten leeft het wezen zich nu uit. De deur kraakt in zijn hengsels.

‘Misschien heeft hij honger,’ oppert Dennis.

‘Hij krijgt pas morgenochtend weer.’

‘Okay, ik koop hem. Ik neem hem mee naar Canada.’

‘Nee, niet deze. Deze is wat onrustig,’ zegt Sarah.

Onder de brede kier van de deur vloeit een straal geel vocht. Het siepelt naar het altaar. Sarah staart ernaar met uitpuilende ogen.

‘Hij plast!’ jammert ze. ‘Jullie hebben hem wakker gemaakt! Vlucht nu het nog kan. En kom nooit meer terug!’

In de eerste beste taptap-bus vol druipende mensen en hun verzopen bagage, aanvaarden we de terugreis naar de hoofdstad. In het blauwe licht van een bliksemflits ontwaar ik Joseph en Maria, in dezelfde pose waarin we ze achterlieten, half onder water gedompeld. Ze staren ons brandend na.

(Deze reportage werd mogelijk gemaakt door een bijdrage van de Stichting Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.)

Half mei verschijnt Linda Polmans boek Bot Pippel bij uitgeverij Atlas.