Bzzlletin. Jaargang 22

[p. 71]

Robert-Henk Zuidinga
Taal in letteren

Dat er tal van verbanden bestaan tussen de literatuur en de popmuziek, zal J.A. Deelder, ooit lid van ‘Schlagergezelschap de Hyancinth’ en van ‘Popera’, zonder aarzeling beamen. Ik heb van zulke relaties in deze rubriek al meermalen voorbeelden gegeven. Zo heeft de openingsregels van Samuel T. Coleridge's gedicht ‘Kubla Kahn’ - In Xanadu did Kubla Kahn a stately pleasure-dome decree - (1797), aanleiding gegeven tot twee liedjes: ‘The Legend of Xanadu’ werd gezongen door Dave Dee, Dozy, Beaky, Mick & Tich en de titelsong van de film Xanadu door Olivia Newton-John. Een ander idyllisch oord, het Shangri-La uit James Hiltons roman Lost Horizons (1933), leverde de naam voor een Amerikaanse meisjesgroep en diverse hits, o.m. van The Kinks en Gerard Joling.

Er zijn meer resultaten van zulke kruisbestuiving te vinden. Menige zanger trok voor zijn artiestennaam een literair handboek uit de kast, de bekendste van hen wellicht Bob Dylan. Geboren als Bob Zimmerman, uitte hij zijn bewondering voor de Welsh dichter Dylan Thomas door diens voornaam als achternaam te kiezen; letterlijk zelfs, want sinds 1962 heet hij niet alleen voor zijn fans maar ook voor de burgerlijke stand Dylan.

Tom Jones, bekend van nummers als ‘It's not unusual’, ‘What's new, pussycat?’ en ‘Delilah’, komt zelf uit Wales. En hoewel de halve bevolking daar Jones heet, hoorde hij, als Tom Woodward, tot de andere helft. Dat probleem loste hij op door de naam te lenen van de hoofdpersoon uit The History of Tom Jones, a Foundling (1749) van Henry Fielding.

Een populaire zanger in de jaren zeventig was David Garrick, wiens zoete Dear Mrs Appleby nog wekelijks in verzoekplatenprogramma's te horen is. Hij noemde zich naar een Engelse acteur en toneelschrijver (en vooral bewerker van Shakespeare-stukken). David Garrick (1717-1779) was zo befaamd, dat in Londen het Garrick Theatre naar hem genoemd is, alsook de Garrick Club, die geopend werd met als doel dat ‘actors and men of education and refinement might meet on equal terms’. Of dit subtiele onderscheid tussen acteurs en de rest van de wereld hen opviel is niet bekend, maar tot de vaste bezoekers hoorden o.a. William Thackeray en Charles Dickens. In dezelfde periode waarin David Garrick zijn hits had, figureerde ook een Engels groepje met de naam ‘Vanity Fair’, ontleend aan Thackeray's roman Vanity Fair, A novel without a hero (1848). Dezelfde naam - ‘Kermis der ijdelheden’ - kwam overigens ook al voor in John Bunyans Pilgrim's Progress (1678-84).

Heavy metal

Uiteraard heeft ook Engelands geliefdste schrijver, Dickens, zijn invloed op het lichte genre gehad. In de tijd dat popmuziek nog beatmuziek heette, was er een Nederlands beatgroepje van aandoenlijk jonge jongetjes dat zich ‘David Copperfield’ noemde. De Britse heavy metal groep ‘Uriah Heep’ - van wie één van de leden Byron heet - dankt zijn naam aan een van de personages uit David Copperfield (1849-50). Deze Heep werkt zich op door zich schijnbaar nederig te gedragen: humble of, zoals hij dat zelf, in zijn Cockney-accent de ‘h’ weglatend, uitspreekt 'umble. Reden voor de groep om hun eerste elpee Very 'Eavy Very 'Umble te noemen. In Amerika had Herbert Khaury in 1968 een hit met ‘Tiptoe through the tulips’ (toen hij later een dochter kreeg, noemde hij haar Tulip). Khaury viel op door zijn lange haar en enorme tanden, zijn felgekleurde kleding, en doordat hij, zichzelf op de ukelele begeleidend, met falsetstem zong. En natuurlijk doordat hij optrad als Tiny Tim, naar het manke kereltje uit A Christmas Carol (1843), dat nog maar net van de dood gered wordt doordat Scrooge op kerstochtend tot inzicht komt.

En Shakespeare? Dat valt tegen. De al genoemde Engelse groep Dave Dee e.a. parafraseerden voor de titel van een elpee de Shakespeare-regel ‘If music be the food of love, play on’ uit Twelfth Night, or, What You Will. Hun plaat noemden ze If music be the food

[p. 72]

of love, prepare for indigestion. Een helft van het Jamaicaanse reggae-duo ‘Sly & Robbie’ noemt zich Robbie Shakespeare, en de Engelse zangeres Siobhan Fahey, een van de oorspronkelijke leden van het damestrio ‘Bananarama’, richtte in 1989 haar eigen groep ‘Shakespear's Sister’ op (zonder slot-e).

Een fraai voorbeeld uit Amerika vind ik het kwartet ‘The Manhattan Transfer’. Wie heeft nooit luide meegezongen met hun ‘Chanson d'amour’ - ra-tata-tata -, maar wie realiseerde zich daarbij ook, dat Manhattan Transfer (1925) de titel is van een roman van de Amerikaan John Dos Passos? Aardig detail hierbij is, dat de naam van een van de personages daaruit, de nar Jojo, terugkeert in Bas Heijne's debuutroman Laatste woorden (1983). De hoofdpersoon, de schrijver Immanuel ter Braak, wordt door zijn vrienden ‘Jojo’ genoemd. Volop muziek in dat boek trouwens, want Jojo's vaste vriend Vincent is zo'n alom geliefde zanger dat hij onder liefhebbers ‘de Koning van het populaire lied’ heet, en in de omvangrijke zwarte blueszangeres Ruth Rodes herkennen kenners de legendarische Amerikaanse zangeres Bessie Smith (1894-1937), the Empress of the Blues.

Batman

Opmerkelijk is dat de voorbeelden in de Angelsaksische wereld voor het oprapen lijken te liggen en dat ze in ons taalgebied vrijwel niet voorkomen. De enige serieuze is de naam van de Utrechtse cultgroep ‘Hedda Gabler’, zij het dat ze daarvoor in de Scandinavische cultuur zochten: Hedda Gabler is de

[p. 73]

neurotische hoofdpersoon uit het gelijknamige toneelstuk (1890) van de Noor Henrik Ibsen. Op meer voorbeelden ben ik niet gestuit, of het zou de groep Lois Lane moeten zijn, genoemd naar de vriendin van de Amerikaanse stripfiguur Superman. Die is vooral bekend geworden door de verfilmingen; daarvan verschenen er in de jaren tachtig vier achtereen, de nummer II en III geregisseerd door Richard Lester, die wel altijd bekend zal blijven als de maker van de Beatles-films A hard day's night en Help!.

Eveneens uit de stripwereld stamt ‘Batmobile’, onder welke naam drie Nederlandse jongens muziek maken die in de Encyclopedie van de Nederlandse popmuziek (1990) omschreven wordt als ‘psychobilly, fastabilly of neobilly’. De Batmobile is het supersonische voertuig van Batman. En, om even bij de film te blijven, de zwarte Belgische zangeres Victor Laszlo noemde zich naar een van de hoofdfiguren (te weten, de man van Ingrid Bergman) in de klassieke film Casablanca (1942). Maar verder komen we niet in de Nederpop. Wel treffen we daar namen aan als de ‘Anton Geesink Band’ en ‘Mama's jasje’, maar geen ‘Anton Wachter-band’ of ‘The Titaantjes’.

Zou het niet leuk zijn als de ‘C.V.G.D.’, de Club voor de Grafkleders, eens meedeed aan de Grote Prijs van Nederland?