Bzzlletin. Jaargang 20

[p. 66]

Koos van Zomeren
Gletsjerkunde

QUEESTE MET KOOS
afl. 17: de buidelmees (Peter Vos)

Steven Buck heeft een rol bemachtigd bij de opera: hij is het lijk in een komisch bedoeld werkje van een oude Engelsman. Dat is vooral te danken aan zijn aanzienlijke neusgaten. Hij krijgt een kleed aan en een muts op. Zijn gezicht, zijn handen en zijn voeten worden wit gemaakt. Tijdens de ouverture wordt hij door twee knechten het toneel opgedragen. Met veel vertoon van onverschilligheid deponeren ze hem op een katafalk. De zaal grinnikt. Het orkestje komt tot een voorlopige afronding. Dan gaat het licht aan en daar verschijnt de ontroostbare weduwe. Met verstikte, toch allengs aanzwellende stem klaagt zij haar nood bij haar vader en haar meid. Steven Buck maakt intussen het beste van het lijk. Onmerkbare ademhaling, handen stil, ogen dicht en vooral de neus omhoog, scherp als een haaiesnuit. Het is donker in zijn hart, koud in zijn hoofd. Zouden echte lijken dat nou ook hebben? Het probleem is dus dat hij leeft, hij zit verstrikt in een verhaal dat bij de première begon met het onmiskenbare gevoel dat hij op een berg was geweest en naar beneden ging.

Toen ik afdaalde zat er een gletsjer in mijn hoofd. Het ijs was bedekt met een gore puinlaag, maar waar het over een drempel schoof kwam in diepe scheuren het helderste blauw te voorschijn. Dat blauw was verlokkelijk en gesloten tegelijk. Je hoorde het likken en schuren van stromend water. Je zag de gletsjer almaar witter wordend opstijgen naar de toppen waar hij zijn oorsprong vond. Stralende hemel, laaiende zon. Over een afhangend sneeuwveld bewogen zich gemzen. Ze droegen de zwaartekracht als een sieraad. Ze draafden bedaard op een rijtje of boden elkaar speels de kop. Op een gegeven moment stonden er drie toe te kijken hoe een vierde bezig was een geheel eigen spoor door de sneeuw te trekken. Tekenen van leven. Ook deze gemzen zaten in mijn hoofd toen ik afdaalde.

Ik passeerde de poort tussen de rotsen. Ik glimlachte vanwege het daverende geweld van de waterval. Ik volgde het zigzagpaadje door het weiland, stak het riviertje over en liep naar mijn tent. Tussen de lariksen, zag ik, was een stel Italianen neergestreken.

Nadat ik mijn rugzak had afgelegd en mijn schoenen uitgetrokken en mijn voeten gemasseerd, wilde ik de tank opendoen. Ik zat op mijn knieën, reikte naar de ritssluiting en bekeek de Italianen.

[p. 67]

De groep bestond voornamelijk uit kinderen. Ze waren van verschillende leeftijden, maar allemaal beweeglijk en luidruchtig. Verder waren er vier vrouwen, van wie er hooguit één als aantrekkelijk kon worden beschouwd. Zij hielden zich bezig met het verdelen van luchtbedden en slaapzakken over de tenten. Bungalowtenten, stadsmensen. De mannen waren met z'n drieën en zaten op klapstoeltjes te roken. Eén vrouw alleen, concludeerde ik en op hetzelfde ogenblik verscheen de vierde man; hij kwam met zijn armen vol hout uit de bosrand. Grijnzend als een ezel kwam hij nader. Toen hij het hout op een hoop gooide, maakte hij een opmerking. De mannen barstten in lachen uit. De vrouwen kwamen erbij staan en vroegen wat er gezegd was. Toen was het hun beurt om in lachen uit te barsten.

Ik hing een handdoek over mijn schouder en ging me wassen. Het water was een weldaad voor het lijf. Ik boog me over mijn voeten en genoot van het uitzicht over de gletsjer in mijn hoofd. Na een tijdje merkte ik dat ik zat te zingen. De melodie kon ik niet thuisbrengen. Bij het verlaten van het washok stuitte ik op een van de Italiaanse vrouwen. Ze droeg een misplaatst sportbroekje en een benauwde bleke bustehouder, die misschien bij een bikini hoorde. Dat ik mijn ogen neersloeg was uit beleefdheid, namelijk om te beletten dat zij iets zou merken van mijn walging. Naast mijn tent lag nog een ovaaltje zonlicht. Ik rolde een matje uit en zocht de spullen bij elkaar voor het avondeten. Vakkundig ontstak ik de benzinevergasser. Het snorren van het vuurtje vermengde zich met het nabije bruisen van de kleine rivier. Bonensoep, salami, brood en een paar rauwe wortelen. Omdat ik niet van wijn hield, dronk ik water.

De Italianen hadden in de tussentijd een kampvuur aangelegd. Gezien de heersende hitte moest het hout kurkdroog zijn, maar ook met gebruik van het droogste hout was voor een kampvuur enige handigheid vereist. Dat was te veel gevraagd, ze konden gewoon het benodigde geduld niet opbrengen. Ze gebruikten giftige aanmaakblokjes en zelfs benzine. De vlammen sprongen woedend op. De vrouwen sleepten met ketels en pannen, de mannen probeerden elkaar te overtreffen in waaghalzerij, de kinderen beperkten zich tot krijsen.

Kom, dacht ik, niet zo bekrompen altijd.

Ik leunde achterover en staarde naar de boom, waarin een vink een nestje had gebouwd van schuimplastic. Maar in mijn ooghoek danste het knetterende vuur. Uiteindelijk schudde ik mijn hoofd. Ik veegde mijn mes af aan mijn broekspijp, knipte het dicht en stak het in mijn zak. Daarna stond ik op.

Ik wist precies wat ik ging zeggen en ook hoe ik het ging zeggen. Zakelijk maar welwillend, want het zou in de gegeven situatie niet erg doelmatig zijn om een bitse indruk te maken. Mooi vuur, repeteerde ik bij mijzelf, maar het zou verstandig zijn het een beetje te temperen. Bij deze droogte kon het gevaarlijk om zich heengrijpen.

Met een kuchje maakte ik het gezelschap attent op mijn nadering. De vrouwen staakten hun bezigheden, de mannen keken op. De Ezel had bizarre roetvegen in zijn gezicht. Dat zou de oorlogsschilder van een indianenstam hem niet verbeterd hebben.

Toen ik mijn zegje had gedaan, begonnen ze opgewonden te beraadslagen. Daarbij bedienden ze zich van een Italiaans dat mij vreemd

[p. 68]

was. Ik grijnsde maar wat naar de kinderen en ontdekte een gasfles op minder dan een meter van het vuur. Mijn nekharen kwamen overeind van schrik.

De Ezel vroeg of ik soms een Duitser was. Ik ontkende. En voort gingen ze in hun onnavolgbare taaltje.

Een van de kinderen pakte een fles en gooide een scheut vloeistof in de vlammen. Benzine. Het vuur spoot naar de hemel. Een van de vrouwen, die bij nader inzien toch wel allemaal even onsmakelijk waren, greep het kind bij de arm, rukte hem naar achteren en gaf hem een draai om zijn oren.

‘Daar heb je het nou,’ zei ik. Ik bespeurde een hoop vijandigheid om mij heen. Het kind huilde. Een van de mannen begon de vrouw uit te foeteren. De tweede zat met een dikke stok in het vuur te porren, de derde keek zwijgend op zijn horloge en de Ezel kwam overeind om me terug te brengen naar mijn tent. Met zuidelijk pathos kneep hij me in mijn pols.

Het viel niet makkelijk me een houding te geven. Eerst ging ik zitten, daarna staan, daarna weer zitten. Uit alle hoeken van het terrein werd naar me gekeken.

Tenslotte nam ik de etensspullen en liep ik naar het washok. Daar voegde zich een landgenoot bij me. Deze tilde een emmer met borden en bestek onder de kraan en begon te praten. Hij bleek zich zo mogelijk nog meer aan de Italianen geërgerd te hebben dan ikzelf.

‘Tuig,’ zei ik.

‘De vonken vielen bij ons op de luifel,’ zei de man.

‘Dat had je tegen hén moeten zeggen,’ zei ik. ‘Ja,’ zei de man, ‘maar dat is niet zo eenvoudig.’ Ik begreep dat hier aan partijvorming werd gedaan. De man deed zijn afwas en keek me trouwhartig aan. Als ik de zaak wilde uitvechten, zíjn zegen had ik! Dit besef stemde me somber.

Die avond ging ik naar beneden, naar het dorp. Ik sloot me op in de telefooncel bij het postkantoortje en legde een rijtje munten klaar. Het apparaat bleek defect. In de pizzeria trof ik het beter.

Ik draaide het nummer en er werd onmiddellijk opgenomen. Al voor ik mijn stem kon laten horen, wist Lucy dat ik het was. Ze had een griezelig talent voor die dingen.

‘Steven,’ zei ze. ‘Gelukkig! Ik zat thee te drinken en moest opeens vreselijk aan je denken. Er was iets met vuur, iets engs.’

‘Maak je geen zorgen,’ zei ik. ‘Dat is al geweest.’

‘O. Wat was er dan?’

‘Een stelletje Italianen met een kampvuur... totaal onverantwoord.’

‘Maar wat had jij ermee te maken?’

‘Ik ben er wat van gaan zeggen.’

‘En?’

‘Verder niks. Vergeet het maar.’

‘Ik weet het niet,’ zei Lucy aarzelend. ‘Het leek echt gevaarlijk. Kijk je wel uit? Ook in die bergen en zo?’

‘Ja,’ zei ik, ‘ik zal uitkijken.’ Ik wilde vragen of er al nieuws was, maar als er nieuws was had Lucy geen aansporing nodig om het te vertellen en als er geen nieuws was zou mijn vraag een domper op het gesprek zetten. Met deze overwegingen ging elke spontaniteit verloren, de teleurstelling kroop als een rat over de lijn.

Na een glas punch wandelde ik terug. Ik nam het pad door het bos. Het was inmiddels donker geworden, zuivere gletsjerkou klom uit het riviertje op de oever. Lucy's stem zat in mijn hoofd en daar bevonden zich ook haar amandelvormige ogen, die de neiging hadden meer te zien dan er was.

Het kampvuur lag nog wat na te gloeien, de Italianen waren spoorloos. Vroege slapers, toch sympathiek.

Ik ging mijn tent in, ordende mijn kleding, kroop in mijn slaapzak, doofde de lamp en vouwde mijn handen achter mijn hoofd. Dacht aan de dingen daarboven. Luisterde naar het ontstuimige beuken van het riviertje. Besloot een voorbeeld te nemen aan deze beheerste hartstocht en viel in slaap.

Slapen is een bezigheid voor argelozen. Ik droomde dat ik met mijn ogen dicht in een marktkraam lag; er kwamen massa's mensen langs en ze knepen keurend in mijn been.

Middenin de nacht schrok ik wakker, het hart klopte me in mijn keel. Er lag een kind te huilen.

De Italianen waren aan het praten. Zachtjes maar aanhoudend gingen hun stemmen heen en weer. Om de omvang van hun onbeschoftheid vast te stellen, zou je moeten weten of ze binnen zaten of buiten. Maar ik verbood mij-

[p. 69]

(illustratie: Leo Eland)

[p. 70]

zelf de tent uit te gaan. Zaten ze binnen, dan kon ik niets beginnen. Zaten ze buiten, dan moest ik optreden.

Ik ging in gedachten het incident bij het kampvuur nog eens na. In deze versie draaide het uit op een handgemeen. Mijn verontwaardiging verschafte me reuzenkracht. De Ezel werd volledig in elkaar geslagen, om niet te zeggen gewurgd. En daarna die andere drie.

De volgende morgen was ik al vroeg op pad. Ik stak het riviertje over, ging zigzaggend omhoog door het weiland, luisterde even naar de waterval en passeerde de poort tussen de rotsen. Het dal lag stil in de ochtendschaduw. Langs de westelijke wand liep een pad, dat hier en daar een woeste slinger maakte om het hoofd te bieden aan een ravijnachtige insnijding, maar verder heel geleidelijk en begaanbaar naar achteren voerde. Onder het lopen keek je neer op het riviertje, dat de grootste haast had om de andere kant op te komen. Het had een kille grijze kleur. Links en rechts lagen rotsblokken. Enkele daarvan fungeerden als voetstuk voor harig opgerichte beestjes: marmotten op wacht.

In twee uur bereikte ik de voet van de gletsjer. Ik trok mijn trui uit, at een paar sultana's en keek omhoog naar de puinhelling, die allicht steiler zou zijn dan je dacht, maar toch ook weer niet zo steil dat er niets viel te proberen. De spanning kneep mijn maag samen.

Algauw was ik honderd, tweehonderd meter hoger. Toen werd het moeilijk. De zon brandde er lustig op los, het zweet stroomde van mijn voorhoofd.

Ik had Lucy beloofd dat ik voorzichtig zou zijn, dat wou zeggen dat ik zou omkeren als het gevaarlijk werd. Maar wanneer werd het gevaarlijk? Als je niet meer kon omkeren! Dat wist ik wel, ik was niet nieuw in dit milieu, maar dat besefte ik pas toen het te laat was.

Ik stond op een steen waarvan je alleen maar kon hopen dat hij stabiel genoeg was om je gewicht te dragen. Mijn hoofd raakte bijna aan het gesteente boven me. Ik durfde niet voor en niet achteruit te kijken, ik durfde zelfs mijn ogen niet dicht te doen. Alleen al de gedachte aan beweging had iets fataals.

Dat duurde zo verscheidene minuten, misschien wel een kwartier. In die tijd veranderde niets aan de situatie, alleen aan mijn begrip ervan. Tenslotte kwam er een eind aan het duizelen. Ik verplaatste mijn ene voet en mijn andere voet. Zo kwam ik met mijn rug naar de wand te staan en met mijn gezicht naar de afgrond. De steen gaf geen krimp.

Waar je kon staan, bedacht ik, kon je ook zitten. Ik deed mijn rugzak af en nam hem op schoot. Brood met worst, nu en dan een slok water.

Vorstelijk zat ik daar. De gletsjer lag in de diepte, lekker vuil op zijn huid, dodelijk schoon in zijn aderen.

Daarbeneden arriveerde een groepje wandelaars. Ze keken rond om te zien of je ook verder kon. Ze zwaaiden. Ze dachten dat ik een durfal was, of een idioot.

Aan het eind van de middag was ik terug bij mijn tent. Ook het ovaaltje zonlicht was er weer. Ik ging op de grond liggen, schoof mijn arm onder mijn hoofd en doezelde een beetje. Wat de Italianen betreft: zij troffen voorbereidingen voor een nieuw kampvuur. Met bijlen en zagen trokken ze het bos in. Dat zou een fatsoenlijke kampeerder nooit in zijn hoofd halen.

De kinderen waren met een bal bezig. Op een gegeven moment kwam er één mijn kant op hollen. Hij struikelde over een scheerlijn en wachtte bedeesd mijn reactie af.

Met inspanning van al mijn krachten slaagde ik erin te glimlachen. Mijn eigen kinderen, dat ging nog wel, maar andermans kinderen, daar had ik de pest aan.

Met de bal onder zijn arm liep het jongetje weg. Terwijl ik hem nakeek, bekroop mij een naar gevoel van schaamte, dat weldra overging in angst. Waarom in godsnaam was ik zo stom geweest het ongenoegen van deze mensen op de hals te halen? Dat je ze minachtte was nog tot daaraantoe, maar dat hoefde je toch niet te laten merken? Wat ging mij hun kampvuur aan? Bovendien: dat waren geen mannen die bij een meningsverschil in debat gingen. Die hadden vuisten, misschien wel knuppels, misschien wel messen.

Lafheid dus.

Ik dacht erover een praatje te gaan maken. Wie weet zou het helpen. Misschien zouden ze me laten meeëten en onthalen op verhalen over het leven in Milaan of Turijn of waar ze hun leven ook mochten slijten. Zou het niet aardig zijn

[p. 71]

om behalve bergen ook mensen te leren kennen?

Eigenlijk moest ik naar het dorp om Lucy te bellen, maar dat kwam er niet van. Een eigenaardig gevoel van verlamming hield me tegen. De volgende morgen werd ik gewekt door een specht. Hij zat ergens boven mijn hoofd te kloppen. Het regende schilfers op de tent.

Die dag verkende ik de andere flank van de gletsjer. Daartoe moest ik de waterloop oversteken. Er lag een ijsbruggetje overheen. Onder mijn voeten kolkte de stroom. Dat water, dat was duidelijk, maalde niet om een mensenleven.

Deze helling was toegankelijker. Een gemzepaadje ging in korte lussen steil omhoog, zeker zeshonderd meter. De last van de zwaartekracht viel me zwaar, mijn adem werd afgesneden, mijn benen trilden van vermoeidheid.

Op een uitsteeksel bleek een steenbok te staan. Hij bekeek me met een waanzinnig uitpuilend oog, dat - zoals later tot me doordrong - werd veroorzaakt door een vergroeiing van zijn ene hoorn; die was in zijn schedel gezakt.

Hij stampte op de grond en blies een fluittoon door zijn neusgaten. Ik probeerde iets terug te zeggen, maar bracht het niet verder dan wat ademloos gejammer. Het dier draaide zich om en verdween.

Boven lag een prachtig plateau, een golvende groene vlakte waarin geultjes met snelstromend water waren uitgesneden. Ik liet mijn rugzak neervallen en mijzelf ook.

Paradijselijk was het daar. Na verloop van tijd trok ik mijn schoenen en sokken uit. Ik stak mijn voeten in het water en ze werden lijkbleek van de kou. Er gleed een drolletje over mijn wreef, spits als een kogel uit een revolver.

Ik waande me nu dichtbij de top. Verder naar het oosten echter verhief zich een gebogen rotskam. Daar kwam een lullig wolkje te voorschijn. De eerste wolk sinds het begin van mijn verblijf. Je mocht aannemen dat zij zich tegen de avond zou uitbreiden tot een hemelbedekkend onweer.

Er kwamen twee mannen naar beneden. Ze gingen naast me zitten. Joegoslaven, echte alpinisten. Ik vouwde mijn kaart open, duidde op de kam in het oosten en vroeg of ze de pas konden wijzen die op de kaart was ingetekend. De mannen knikten. Daar kwamen zij net vandaan. Het was een koud kunstje er te komen en aan de andere kant kon je op je gemak naar beneden wandelen, maar de pas zelf was moeilijk te nemen, om niet te zeggen levensgevaarlijk voor een man alleen. Ik moest het natuurlijk zelf weten, maar het leek hun niet verstandig. Ik glimlachte toegeeflijk, ik vertrouwde op hun oordeel, ik had veel respect voor Joegoslaven. Tevreden gingen ze verder.

In de loop van de middag nam de bewolking toe, meter voor meter veroverde zij het luchtruim. In de verte zweefde een steenarend. Hij leek een uitweg te wijzen.

Uiteindelijk aanvaardde ik de terugtocht. Toen ik zingend de poort tussen de rotsen passeerde, rommelde achter mijn rug de donder.

In het washok hoorde ik van een landgenoot dat bij de Italianen een tankje met benzine of iets dergelijks was geëxplodeerd. Een van de kinderen was met min of meer ernstige verwondingen naar het ziekenhuis gebracht. Ik trok mijn wenkbrauwen op. Dat er bij de Italianen iets was veranderd, was me al opgevallen. Ze waren met minder dan voorheen en

[p. 72]

maakten een timide indruk. Het speet me nu, dat ik dat met voldoening had vastgesteld.

Ik ging bij mijn tent tegen een boom zitten. Ik trok mijn knieen op en legde mijn armen eroverheen. De Italianen zaten verslagen rond de resten van hun kampvuur. Ik kon mijn ogen niet van ze afhouden. Het jongetje, dat de vorige dag over mijn scheerlijn was gevallen, scheen er, gelukkig, nog te zijn.

Op de parkeerplaats werd een Fiat weggezet. De Ezel stapte uit. Samen met nog een man en een vrouw kwam hij naar boven lopen. Ze voegden zich bij de groep en deden verslag van de dingen die gebeurd waren. Verscheidenen kinderen begonnen te huilen en ook een van de vrouwen sloeg haar handen voor haar gezicht.

Het was verschrikkelijk.

Ik overwoog blijk te geven van mijn medeleven en zo nodig hulp te bieden. Ondertussen stak ik een grasstengel tussen mijn tanden. Bovenin de boom knisperde een vinkje in zijn nest van piepschuim. Onwillekeurig schudde ik mijn hoofd.

De Ezel stond mijn kant op te kijken. Hij zei wat en na een tijdje keken ze allemaal mijn kant op.

Ik besloot voor alle zekerheid mijn schoenen weer aan te trekken. Onder de Italianen werd nu nauwelijks meer gesproken, hun kijken werd daardoor des te dreigender.

Ik kwam overeind, klopte achteloos het vuil van mijn broek en deed een eerste stap in de richting van de parkeerplaats. De vier mannen begonnen, zo op het oog al even achteloos, ook die kant op te lopen. Daarmee was de weg naar het dorp afgesneden. Toen ik bleef staan, bleven zij ook staan. Jezus, dacht ik, het is mijn schuld toch niet?

Alsof het een ballet was, zo synchroon zetten de vier mannen zich weer in beweging. Nu recht op mij toe. Nog een paar tellen hield ik stand, toen sloeg de paniek door mij heen. En er lag maar één weg open.

Over het riviertje, over het zigzagpaadje, langs de waterval, door de poort tussen de rotsen. Het dal ligt onder zwarte wolken en aan het eind flitst de bliksem over de gletsjer. Het wonderlijke is, dat ik het gevoel heb dat ik dit verdien.

De muziek is simpel, bijna zeurderig, maar heeft een soort ontdooiende kadans, zodat je moet oppassen dat je niet begint mee te deinen, vooral niet met je voeten, want die liggen in het volle zicht van de zaal. Hoewel? Zou dat geen komisch effect zijn? De ontroostbare weduwe heeft binnen drie kwartier haar hart verpand aan een toevallig voorradige Romeinse centurion. Deze staat echter op de nominatie om te worden opgehangen wegens een al dan niet vermeend misdrijf. De weduwe opnieuw in tranen. Tot haar een geweldig licht opgaat: door het lijk van haar man te laten hangen, kan haar minnaar worden gered. Zelden zal een dode zich zo verdienstelijk hebben gemaakt. Tot besluit wordt een menuet gedanst. Het lijk verrijst en begint op een doodse manier mee te doen. De zaal schatert en maakt aanstalten tot applaus. Niemand weet, denkt Steven Buck, wat er gebeurt. Hij huppelt van de mooie weduwe naar de vadsige centurion, maar bevindt zich voor een belangrijk deel nog aan de voet van de gletsjer. Hoe kom ik daar vandaan, vraagt hij zich af, hoe kom ik daar in godsnaam vandaan?