Bzzlletin. Jaargang 20

[p. 49]

Hans Dorrestijn
Overige bestemmingen
Een portret van Willem Wilmink

Zelf vindt Hans Dorrestijn dat zijn teksten het niet halen bij die van Willem Wilmink, maar gelukkigvoor hem zijn anderen het daar niet mee eens. De leerling over de meester.

Alle kunst begint met bewondering. De aspirant-schrijver kiest een voorbeeld waaraan hij zich optrekt om er zich later tegen af te zetten. Het eerste stadium ben ik nooit te boven gekomen, al ben ik al een eind in de veertig. Het stempelt mij ongetwijfeld tot een epigoon, maar ik bloos van trots als men van een mijner verhalen opmerkt dat het wel erg Reviaans is.

Ik heb wat mijn liederen betreft bijna alles aan Willem Wilmink te danken. Volgens sommigen grenst mijn bewondering voor hem aan afgoderij. De vrouw van een collega-tekstschrijver werd woedend toen ze mij eens hoorde zeggen dat mijn werk voor kinderen in het niets verzonk vergeleken bij dat van Willem. Ze verklaarde deze uitspraak uit mijn behoefte om mezelf te kleineren.

De meeste mensen verstaan de kunst van het bewonderen niet. Ze behoren tot het ongelukkige deel van de mensheid dat anderen altijd precies naar waarde weet te schatten. Bewondering beschouwen ze als een vorm van kritiekloosheid. Onzinnig. Ik ben heel goed in staat fouten in Willems karakter te onderkennen, en hoe meer ik er ontdek, des te groter wordt mijn sympathie.

Toen ik mijn studie Nederlands aan de Universiteit van Amsterdam begon, doceerde Willem Wilmink daar letterkunde. Het zag er niet naar uit dat het ooit tot meer dan een oppervlakkig contact zou komen. Voor mijn gevoel gaapte een onoverbrugbare kloof tussen een wetenschappelijk medewerker en een student. Als lid van het Amsterdamse kroegleven zag ik Willem vaak in cafés als Hoppe en de Oude Herbergh, maar ik durfde hem niet aan te spreken. Op een middag zat ik op een terras toen Willem in zichzelf gekeerd voorbij schuifelde. ‘Grote God,’ zei een medestudent bewonderend, ‘Wilmink is alweer bezopen. Weet je dat hij een verhouding heeft met Martin Paart?’ Paart was indertijd een bekend literator. De informatie kwam me onwaarschijnlijk voor, want ik wist dat Willem getrouwd was. Nu weet ik heel zeker dat het bericht onjuist was. Ik heb Willem leren kennen als een zeer heteroseksueel iemand. Wel had hij eens een provocerend artikel in Tirade gepubliceerd over de homoseksuele tendensen in de poëzie van Hans Lodeizen. Waarschijnlijk op grond hiervan schreef de student hem homofiele neigingen toe.

Ik was gaan studeren om mijn dichterschap een hechtere basis te geven, maar mijn poëzie werd er niet beter op. Voor ik een mislukte kunstenaar kon worden, trokken een paar liedjes die ik voor een studentencabaret had geschreven Willems aandacht. In het Instituut voor Neerlandistiek aan de Herengracht sprak hij me op een dag aan. Hij wilde wel wat meer van me lezen, zei hij met zijn Twentse accent. Hij nodigde me uit bij hem thuis te komen met mijn werk. Behalve vereerd was ik heel blij met deze uitnodiging, want ik wist dat niemand me het vak beter zou kunnen leren dan hij. Ik had zijn eerste bundel, Brief van een Verkademeisje, gelezen. Ik gebruik met opzet het woord ‘vak’, want vakmanschap en techniek spelen bij het maken van liedjes een grotere rol dan bij het schrijven van poëzie.

Toen ik afstudeerde, ging ik lesgeven in de provincie, en ik verloor hem een tijdje uit het oog. Het lot bracht ons weer bij elkaar,

[p. 50]

toen ik door een televisieregisseur, Frans Boelen, werd gevraagd deel uit te maken van een groep schrijvers voor tv-programma's. Willem Wilmink zat erin en een twintigtal andere beginnende kunstenaars. Van de meeste leden bleek de ambitie groter dan de werklust. Die vielen dus al snel af en we bleven met vijf man over. Het is onze groep later soms kwalijk genomen dat er geen vrouwen in zaten, maar als de meisjes die er in het begin bij waren, wat harder hadden gewerkt, dan was het beslist anders gelopen. Dit even terzijde tegen al te gemakzuchtig feministisch misbaar.

Willem Wilmink, foto: Hans Vermeulen

Na een paar mislukte programma's schreef ons collectief een kinderprogramma, de ‘Stratemaker-op-zeeshow’. We kwamen wekelijks bij elkaar en nu was ik pas echt in de gelegenheid om Wilminks manier van werken te bestuderen. Later werd ik wel eens wanhopig van het niveauverschil tussen zijn teksten en die van mij, maar in het begin had ik van jaloezie geen last. Het is niet meer dan logisch dat de leermeester beter werk levert dan de leerling.

We werkten voor die programma's volgens thema. De ene week maakten we een aflevering over vriendschap, de week erna over gezondheid of over ziekte en dood, eten en drinken enzovoort. Bij iedere opdracht raakte ik door het onderwerp geheel verlamd. Moest ik een lied maken over mijn schooltijd, dan dwarrelde als ik achter de schrijfmachine zat, alleen het woord ‘school’ door mijn hoofd. School, school, school. Willem had daarvan kennelijk geen last. Hij leverde een geïnspireerd, weemoedig lied in: De oude school. Met de prachtige regels: ‘Ach, zou die school er nog wel zijn/kanstanjebomen op het plein/de zware deur./Platen van ridders met een kruis/ en van Goejanverwellesluis/geheel in kleur.’ En ik herinner me vooral uit dat lied: ‘De najaarsbladen op de grond/daar stapte je zo fijn in rond/de school voorbij./En 's winters was de kachel heet/en als je daar dan sneeuw in smeet/dan siste hij.’ Alleen vakmensen begrijpen wat ik bedoel als ik zeg dat vooral die korte toevoeging ‘dan siste hij’ in haar eenvoud meesterlijk is.

Af en toe schreef ik natuurlijk ook een aardig lied, maar meestal werd mijn bijdrage door die van Willem verpletterd. Dan was ik jaloers, maar mijn jaloezie was niet boosaardig. Ik moet over de nodige elasticiteit beschikken om niet, zoals ook had kunnen gebeuren, verbitterd te raken door de schaduw die het talent van Willem Wilmink over me wierp en werpt. Overigens was ik niet de enige van ons gezel-

[p. 51]

schap die gehinderd werd door kleinmenselijke gevoelens. Ook Karel Eykman vond het soms vervelend als zijn lied in het niet zonk naast dat van Willem.

Tijdens de bijeenkomsten die we deftig ‘vergaderingen’ noemden, begon Wilmink steevast te klagen over het tijdgebrek waardoor hij de opdracht niet naar behoren had kunnen uitvoeren. Hij had kiespijn gehad, de telefoon had niet stilgestaan, hij had het waanzinnig druk gehad met tentamens, dus van schrijven was niet veel gekomen. Karel en ik trapten er altijd weer in. We dachten: Ha, nu zijn wij aan de beurt. Ten overvloede waarschuwde Willem voordat hij zijn bijdrage voorlas, dat het ‘nog lang niet af was’ en ‘dat er nog veel aan moest gebeuren’. IJdele hoop! Zijn vers was volmaakt van vorm, prachtig van inhoud, humoristisch en treurig tegelijk. Hoeveel tijd en energie wij ook in ons werk staken, we konden bijna nooit tegen Willems produkten op.

‘Ik ben nu eenmaal een school-Meester’

Die toestand heeft jaren geduurd, maar op een dag hebben Karel en ik Wilmink over zijn onhebbelijke gewoonte de les gelezen. ‘Hoor eens,’ zeiden we, ‘dat je een mooi lied inlevert, best. Daar kunnen we moeilijk iets van zeggen, als je maar nooit meer van tevoren zeikt over tijdgebrek en zo.’ Hij keek ons met niet-begrijpende ogen aan, maar wij waren onze frustratie kwijt. Van concurrentiegevoelens heeft Willem geen last, voor zover ik weet. Wel stoorde hij zich altijd aan de slordigheid van mijn werk. Wat ik ook inleverde, hij ontdekte altijd wel een stilistische onvolkomenheid of een fout tegen de regels van de interpunctie. ‘Ik ben nu eenmaal een schoolmeester,’ zei hij, een komma uit mijn levenslied verwijderend.

uit: De donkere kamer van Dorrestijn, Bert Bakker, 1985