Bzzlletin. Jaargang 11

[p. 50]

Het heilig vuur
G. Brands in gesprek met A. Alberts

In het seizoen 1973/1974 zond de AVRO-televisie het kunstprogramma De Ivoren Toren uit. Toen de AVRO ermee stopte zag de TROS een mogelijkheid iets aan kunst te doen en zette het programma nog één seizoen voort onder de titel Het Heilig Vuur.

In oktober 1974 had ik voor Het Heilig Vuur een gefilmde ontmoeting met A. Alberts. Het gesprek vond plaats kort voor het verschijnen van De vergaderzaal, het boek waarmee Alberts een grotere bekendheid kreeg. Vóór die tijd werd zijn werk slechts in kleine kring zeer bewonderd. Toen ik dit laatste tegen hem zei, was zijn reactie: ‘O, nou, kijk eens aan.’

De geluidsband van de film is op mijn verzoek destijds uitgetypt; televisie is immers een vluchtig medium. Met de uitgetypte versie heb ik nooit iets gedaan. Voor dit nummer van BZZLLETIN heb ik de enigszins vergeelde velletjes maar eens opgezocht.

G. Brands: Over een dag of tien verschijnt uw nieuwste boek De vergaderzaal. Waar gaat dat over?

A. Alberts: De vergaderzaal is het betrekkelijk korte verhaal van iemand die per ongeluk in het bedrijfsleven is terechtgekomen en daar bijna zijn hele leven heeft gewerkt. Op een gegeven ogenblik kan hij de spanning van wat je toch eigenlijk met tegenzin doet niet langer verdragen en dan begint hij langzaam gek te worden. Dat gek worden gebeurt 's morgens, tenminste, dan merkt de man dat verschijnsel als hij naar een vergadering gaat waar hij al zijn collega's ontmoet. Dan loopt hij die vergadering uit en gaat eerst nog naar zijn kantoor terug. Hij voelt dat het allemaal vreemd omgaat in zijn hoofd en dan begint hij een zwerftocht door een stad die in feite Amsterdam is maar niet als zodanig wordt genoemd. Hij gaat eerst naar een café, want hij hoort dat daar een vergadering wordt gehouden. Hij is namelijk helemaal gek geworden van vergaderen. En als hij daar geweest is en een idioot figuur heeft geslagen, dan gaat hij naar buiten, de stad in. Bij de Ringdijk gaat hij vergaderen, met z'n secretaris, met allen.

A. Alberts. Foto Hans Vermeulen

Van Oorschot bood het al aan in 1952.

Jajaja. Ik had het toen voor viervijfde af. Maar op een gegeven moment wist ik met die gekke man geen raad meer. Toen heb ik het laten liggen. Ik wil niet zeggen dat ik er al die twintig jaar aan heb lopen denken, maar van tijd tot tijd dacht ik, o god o god dat moet ook nog eens een keer af. En dan schoof ik het maar weer weg. Maar uiteindelijk heeft Van Oorschot tegen me gezegd: ik kom over veertien dagen op zondag half twaalf bij je langs en dan moet het af zijn. En toen was het ook af.

Dan hebt u het op heel korte termijn afgemaakt.

Ik heb het in anderhalf maal 24 uur afgemaakt. Het was wel een vermoeiend ogenblikje. Maar het is afgekomen. Gelukkig maar. Ik ben het kwijt.

Toen ik u opbelde zei u tegen mij, ik wou dat ik dat ellendige boek nooit had afgemaakt.

Ja ja, ik moet bekennen dat ik zeker een week of tien dagen nadat het af was bij mezelf dacht, o god heb ik die oude man wel helemaal goed gek laten worden. Ik vond het wel vervelend,

[p. 51]

ja. Wat ik tegenwoordig doe is natuurlijk ander werk, hè. Het is historisch werk, wat veel plezieriger en veel gemakkelijker schrijven is. Want je hoeft niks zelf te verzinnen. De feiten hoef je alleen maar op te zoeken en als ze eenmaal gevonden zijn dan kun je daar gewoon je verhaal van maken.

U hebt vorig jaar een historisch boek gepubliceerd, De huzaren van Castricum. Hoe is dat ontstaan?

Ik reisde toen altijd op en neer van Blaricum naar Den Haag en dan kun je niet altijd een detectiveromannetje zitten lezen, dus ik leende nogal wat historische boeken uit de bibliotheek en toen kwam ik op gegeven ogenblik het verhaal tegen, en dat begon ongeveer op deze manier. In 1799 was er een grote coalitie tegen Frankrijk, van heel Europa, en het front strekte zich uit van Sicilië tot aan Den Helder. En het belangrijkste onderdeel van het front was Noord-Holland. Toen dacht ik, hee daar weet ik helemaal niets van en toen ben ik daar eens naar gaan zoeken. Het bleek dat daar inderdaad een geweldige oorlog is gevoerd die een vrij lange voorgeschiedenis had. Het slot was eigenlijk het eerst klaar, ik moest steeds meer naar voren terug tot ik op een gegeven ogenblik aankwam in '87 en toen dacht ik nou moet het maar afgelopen zijn en toen heb ik het afgemaakt. Maar dat is rustig werken. Je hebt geen gezanik met wat moet ik nou doen of laten doen. Het gebeurt allemaal.

Om nog even terug te komen op De vergaderzaal, dat is toch voornamelijk gebaseerd op uw eigen ervaringen?

Jaja. Er was toen in Amsterdam een eh organisatie, die heette het Kinabureau. Dat was een soort clearing instituut waar aan de ene kant van de tafel de kinahandelaren zaten en aan de andere kant de producenten van kina. Daar was ik een soort directiesecretaris. Ik moest de notulen van die vergaderingen maken, dus heb ik daar vergaderingen genoeg meegemaakt.

Beviel u dat werk?

Ach, eigenlijk gezegd was het helemaal zo gek niet. De Kinaovereenkomst die door dat bureau werd uitgevoerd was een prachtig gesloten kartel waar niemand tussen kon komen. Het had eigenlijk wel zijn bekoring. Je kon niet zeggen dat het sociaal gesproken een wanprodukt was, want prijsverhogingen daar deden ze niet aan. Integendeel, ze verlaagden eerder de prijzen dan dat ze ze verhoogden. Maar wat ze wel deden was eh, buitenstaanders ook buitenstaanders laten blijven. Tot het op een gegeven moment niet meer ging omdat er teveel outsiders waren. Toen is die zaak langzaam maar zeker op de achtergrond geraakt en tenslotte helemaal verdwenen. Ik geloof dat het bureau opgeheven is in 1954 of '55.

Moest u ook niet prijzen doorbellen?

Jajaja. Ik heb eens na een lange dag vergaderen, en dat was toen niet in Amsterdam maar in Brussel met Belgische kinaproducenten, een prijs doorgebeld naar Djakarta. Ik heb me toen met een komma vergist, dus daar is toen de grootste ellende van gekomen. Maar enfin, toen heb ik mijn ontslag aangeboden en toen zeiden ze, nou nee zo erg is het nou ook weer niet. Toen mocht ik blijven zitten.

Hoe bent u eigenlijk tot schrijven gekomen?

Eerlijk gezegd weet ik dat niet zo precies meer. Ik kwam eind '47 geloof ik of begin '48 uit Indonesië terug en toen was mijn moeder in Appingedam terechtgekomen. Of all places. Daar kwam ik toen ook en daar had ik niets te doen. Ik liep er nogal veel te wandelen door die weilanden in de omgeving. En dat groen, dat ik een hele tijd niet gezien had natuurlijk, dat heeft toen een zekere indruk op me gemaakt en toen heb ik een verhaal geschreven dat ‘Groen’ heette en dat helemaal niet daar speelde maar in Nieuw-Guinea. En zo is het eigenlijk gekomen ja.

Dus groen was de kleur van die weilanden?

Jajaja.

Wanneer ging u naar Indonesië?

In 1939. De oorlog was in Europa al uitgebroken. We zijn om de Kaap gevaren en hebben toen een hele mooie reis gehad. Ik kwam daar in een ressort, en dat vond ik eigenlijk wel plezierig, waar één man het werk makkelijk aankon. Maar er moesten er twee zitten omdat er een heleboel kleine eilanden bijhoorden. Als dan een van de twee naar de eilanden moest, dan moest de ander thuis zitten om op te passen. En aangezien mijn chef die reis al zo vaak had gemaakt, zei hij ga jij er maar naar toe. Dat was echt erg leuk, varen naar al die kleine eilanden. Meestal moesten we daar belasting halen en mensen in het gevang zetten en meer van die dingen. En dat ging allemaal redelijk vrolijk, moet ik zeggen.

Hebt u nog lang last gehad van heimwee?

Toen ik in Nederland terug was een jaar of vier, vijf zeker wel, ja. Nou ben ik het wel praktisch kwijt. Ik heb echt geen behoefte meer om naar Indonesië te gaan om daar eens rond te kijken. Maar ik zou bijvoorbeeld nog wel eens naar zo'n klein eiland als Kangean willen gaan, dat daar in de oostelijke archipel ligt en dat een van de mooiste eilanden van de wereld is. Maar ik weet ook dat als je daar aankomt dat je van alle kanten wordt aangegaapt en dat je daar niet meer zo onbekommerd kan rondlopen. Nee, het heimwee is wel afgesleten. Als wij zo zitten te praten zie ik het nog wel helemaal voor me. Ik heb er nog altijd herinneringen aan. Maar niet meer zo dat je zegt oh jongens wat had ik er graag weer heengegaan. Nee, dat niet.

Hebt u in Indië wel eens andere schrijvers ontmoet?

Geeneen. Och, waar ik zat daar kwam je geen schrijvers tegen.

En Friedericy?

Ja natuurlijk. Dat was in het interneringskamp, jaja. Die was toen geweldig aan het schrijven. Die heeft toen zijn eerste roman geschreven in het kamp.

Over uw kampervaringen hebt u nooit iets geschreven.

Nee, nou, een half hoofdstukje in het boek Namen noemen, maar ik heb het erg kort gehouden want ik had geen behoefte om al die ellende nog eens een keer op te halen voor andere mensen.

Toen u in Nederland terugkwam bent u in dienst getreden van het Kinabureau en daarna werd u redacteur van De Groene? Ja. Toen het Kinabureau op z'n eind liep ben ik naar De Groene gegaan.

Heeft de journalistiek nog invloed op u gehad?

Ik weet het niet helemaal zeker, maar als het er een is dan is het een negatieve geweest. Toen ik op het Kinabureau zat had ik alleen maar met cijfers en dat soort dingen te maken. Maar als je iedere week alleen maar stukjes moet schrijven, dan heb je geen zin meer om iets buiten die stukjes om te gaan doen. Ik ben er eigenlijk prompt mee opgehouden, mag ik rustig zeggen. Pas naderhand, toen De Groene ook al een beetje minder begon te worden, toen heb ik nog wel eens gewoon op verzoek wat geschreven.

Zoals in het huisorgaan van wijnhandelaar Oud?

Ja, ja. Dat stond toen onder leiding van een van de toenmalige redacteuren van De Groene, Van Keulen. Die zei: schrijf toch een verhaal voor ons, dat wordt altijd nog iets beter betaald dan wanneer je het in een literair tijdschrift schrijft. En dat was ook zo. Er is altijd een bestelling van gemaakt.

U hebt over een verhaal als ‘De nachtegalen van de keizer’ een jaar of vijf, zes gedaan.

Ja, ja daar heb ik even moeite mee gehad.

[p. 52]

Het is een heel kort verhaal, maar toen ik het uit had, had ik het gevoel of ik een prachtige roman had gelezen. U bent geloof ik bang om de mensen lastig te vallen met te veel informatie. Ja, dat is wel zo. Ofschoon tegenwoordig, met dat historische werk, is dat natuurlijk minder want dan moet je juist meer informatie geven.

U maakt, dacht ik, emoties los door het weglaten.

Jaja, dat zou best kunnen, dat weet ik zelf nooit zo precies hoor...

Schrapt u veel in uw werk?

Nee. Ik verander wel eens een zinnetje hier en daar, maar schrappen, nee dat is er niet bij.

Ik heb wel eens gehoord dat u stukken zo kunt dicteren.

Ik heb in, wacht eventjes, in De Franse slag, daar heb ik hele hoofdstukken van gedicteerd, ja. Dan weet ik wat ik wil gaan zeggen en dan is het ook meestal iets dat echt gebeurd is. Wat ik me herinner en wat ik zo kan oplepelen.

Van Oorschot heeft De Eilanden drie keer verramsjt, zei hij. Uit boosaardigheid heeft hij het steeds weer herdrukt.

Ja, dat vind ik erg aardig van hem. Het is toch maar een onderneming. Ze zullen het lezen heeft hij iedere keer gezegd.

Van uw boek De bomen zijn in twintig jaar duizend exemplaren verkocht, doet u dat pijn?

Nee, ach nee, nee, nee, dat geloof ik toch niet, nee.

Veel van uw verhalen zijn gebaseerd op eigen ervaringen, maar er zijn ook verhalen, ik denk even aan ‘Zee, onvergetelijke zee bij Perou’, die geheel fantasie zijn.

Helemaal. Ja, ja, ja.

Het doet toch zeer authentiek aan.

Nou, ik heb daar een enorme atlas bij gebruikt, het was bijna een stafkaart van Perou, althans van die kust. Die weg vanaf zo'n havenplaats de bergen in, die staat op zo'n kaart, dus dan kan je je ongeveer voorstellen hoe het er uitziet. Ik geloof dat het topografisch wel klopt ongeveer.

U hebt nooit gedichten geschreven?

Nee, nee, nee.

Maar in het verhaal ‘Groen’ staat iets dat naar mijn smaak wel een gedicht is: Láááááát nu lief en zacht...

O god, dat is waar ook.

Is dat zo bij u opgekomen?

Ja, dat is zo bij me opgekomen. Het verhaal is in zekere zin niet zo gebeurd. Mijn eerste chef op Madura vertelde me dat toen hij zelf twintig jaar tevoren naar Indië kwam hij eens geweldig flink wilde zijn en dat hij toen uit eigen beweging heeft aangevraagd op Nieuw-Guinea te worden geplaatst. Daar hadden ze toen maar heel weinig bestuursposten. Hij zat daar met twee zogenoemde strapangs, dat waren Javanen die wegens moord tot levenslang waren veroordeeld en die als zijn bedienden optraden. Tweehonderd kilometer verder zat dan een andere man. Die afstand liep hij in vier dagen en dan bleef hij daar een tijdje zitten praten en dan ging hij weer terug. En als hij thuiskwam dan ging hij aan tafel zitten en barstte in snikken uit. Zeven maanden later was hij ook goed zenuwziek en moesten we hem van zijn plaats halen. Dat is de historische achtergrond van het verhaal.

Het thema van de man die gek wordt keert dus terug in De vergaderzaal.

Ja, ja, ik moet daar een beetje mee oppassen.

Schrijft u met de hand?

Ja, met de hand.

En wie tikt het uit?

Ik zelf.

Moet u weerzin overwinnen voordat u gaat schrijven?

Ja, eigenlijk wel ja. En als het af is, is het af. Dan heb ik er niks meer mee te maken gelukkig.

Leest u uw eigen werk nog wel eens?

Nou, nee. Als het eenmaal af is, dan hoef ik het niet meer te lezen. Ik heb nog wel eens een boek gelezen, ‘De bomen’ na een jaar of tien. Toen dacht ik, nou het is wel een beetje aan de al te compacte kant. Er wordt een herdruk uitgebracht van een boek dat ik nog eens moet nakijken omdat het barst van de drukfouten, maar ik heb het niet. Ik heb het eenvoudig niet. Dat is eh ... ‘Namen noemen’. Ik kan het vermoedelijk wel krijgen bij mijn familie, die zal nog wel een exemplaar hebben.

Hebt u favoriete schrijvers?

Het klinkt een beetje vreemd, maar ik vind Grote verwachtingen van Dickens een van de mooiste romans die er ooit zijn geschreven. Dat is geloof ik van 1853 of 1854 en ik herinner me dat ze na honderd jaar eens een onderzoek hebben gedaan en dat men toen dat boek nog altijd het mooiste vond. Ik vind het ook prachtig. Ik ben wat dat betreft nogal ouderwets van smaak. Van Dickens heb ik die korte inhoudsopgaven overgenomen die vaak aan het begin van een hoofdstuk staan. Zoals ook wel eens in een jongensboek staat.

Kijkt u veel televisie?

Nogal ja. Als je 's avonds een beetje moe thuiskomt, dan hoeft het voor mij niet meer zo dat ik allerlei dure dingen ga doen. Ik kijk rustig naar de televisie.

U werkt nu op het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Wat doet u daar?

Nou, vertalen, vertalen. Er bestaat op dat ministerie een afdeling vertalingen en die vertaalt voor praktisch alle ministeries. Onze afdeling vertaalt uit het Frans, Duits en Engels in het Nederlands.

U voelt zich in de ambtelijke wereld wel op uw gemak?

Ja. Zeker, zeker. Ik heb ambtenaren altijd wel gemogen. Over het algemeen zijn het redelijk vriendelijke mensen.

Gaat u nog verhalen schrijven?

Ik weet het gewoon niet. Ineens komt er eens een idee in je op. Misschien als een uitgever erom verzoekt. Op bestelling wil ik nog wel eens wat doen.

Waarom werkt u prettiger op bestelling?

Dan moet het af. Als iemand mij vraagt, wil je daar en daar een verhaal voor schrijven, en ik heb ja gezegd, dan heb ik er het volgende ogenblik wel spijt van, maar dan maak je het toch af.

Hoe zou u het vinden als u plotseling vermaard werd als schrijver?

Ik geloof, eerlijk gezegd, niet zo plezierig. Nee, nee. Zeker niet als je voortdurend zou worden gevraagd om daar eens wat voor te schrijven of daar eens wat voor te doen. Want ik kan heel slecht nee zeggen en ik weet zeker dat ik dat niet zo plezierig zou vinden. Maar gezien de ervaringen zit dat er niet zo erg in, geloof ik, dat plotseling vermaard worden. Maar ja, niemand weet het ooit.