Bzzlletin. Jaargang 11

[p. 43]

B. Traven
Een pleidooi voor de ezel en het varken^1.

Hier in dit land, waar de dieren geen staldieren zijn, maar altijd leven in de vrije natuur, leert men de dieren en hun natuurlijke begaafdheid veel beter kennen. Waar de dieren op stal gehouden worden, dus met name in Midden- en Noord-Europa, kunnen zij zich in het geheel niet ontwikkelen. Daar komt nog bij, dat de dieren daar ook eeuwig en altijd worden gecommandeerd. Ze doen alleen maar datgene, dat hun wordt bevolen en worden volmaakt ongeschikt zelf te denken en ooit iets zelfstandig te doen. Net zoals bij de Europese soldaat, die als een goed soldaat geprezen wordt juist dan, als zijn denkvermogen het laat afweten.

De dieren worden hier niet vastgebonden en blijven toch de hele nacht in de buurt van hun meester, zelfs op reis en zelfs in een onbekende omgeving. Als de weide groot is, kan het natuurlijk voorkomen, dat men 's morgens op zoek moet gaan, omdat het dier de hele nacht rondloopt en graast en maar een paar keer een half uurtje gaat liggen.

In uithoudingsvermogen wint het muildier het ver van het paard. Het paard is sneller, maar wordt eerder moe. Op moerassige, vochtige leemgrond is het paard beter te gebruiken, omdat het bredere hoeven heeft. Paarden en muilezels worden hier nooit beslagen, of slechts zelden en dan alleen in de steden. In het bergland is het muildier waardevoller. Het muildier loopt rustig, zonder weifelen, op de smalste bergpaden; voorzichtig tast het zijn weg. Het paard begint te trappelen, het wordt zelfs duizelig bij de rand van steile afgronden, is ook angstig op bergpaden, vergeet alle voorzichtigheid en versaagt. Muildieren kennen soms ook angst, maar ze blijven altijd voorzichtig. Hoe bedreigd zij zich ook voelen, hoe bang zij ook zijn, zij doen geen enkele verkeerde stap waardoor zij in de afgrond zouden kunnen glijden. Ik heb het meegemaakt, dat ik op een muilezel zat en dat de grond onder zijn achtervoeten afbrokkelde, zó dat alleen de twee voorhoeven nog vaste grond onder zich hadden. Een paard zou domme dingen hebben gedaan, het zou onverhoedse bewegingen hebben gemaakt en geprobeerd hebben met een sprong weer helemaal op de weg te komen. Daardoor zou het misschien het stuk van de voorvoeten ook nog in de diepte hebben gestoten en men zou van paard en ruiter niets anders teruggevonden hebben dan de verbleekte botten. Maar de muilezel verloor geen sekonde zijn kalmte en tegenwoordigheid van geest. Hij bleef doodstil staan totdat de weg onder zijn achterhoeven helemaal weggebrokkeld was. Instinktief had ik mijzelf naar voren gebogen om mijn gewicht naar voren te verplaatsen. Toen nu het wegdek weer stabiel was en het dier kon zien hoe hij de hoeven neer moest zetten, bracht hij heel voorzichtig zichzelf terug op de weg en daarbij zocht hij met de achterhoeven behoedzaam naar steunpunten die van dienst konden zijn, steeds erop bedacht, dat de weg nog verder af kon brokkelen. Op bergpaden, waar iemand het bloed uit het gezicht kan wegtrekken als hij in de afgrond kijkt, kun je gerust je ogen dicht doen, want op de rug van een muildier is iemand veel veiliger dan te voet en wie zijn lichaam en ziel aan de muilezel toevertrouwt, zit beter dan bij Onze Lieve Heer. Als het verkeerd gaat, kan geen God een mens hier helpen, maar een goede oude muilezel wél.

Terwijl het muildier het paard in uithoudingsvermogen en intelligentie overtreft, is de ezel allebei de baas. Als paard en muildier allang langs de kant van de weg liggen en geen voet meer kunnen verzetten van uitputting, dan is voor de ezel het ogenblik, om nu eens flink op pad te gaan, pas aangebroken. Het enige is, dat de ezel niet een even zware last als het muildier dragen kan; hij is immers veel kleiner - en zijn beenderenstelsel is zwakker.

In intelligentie is de ezel het paard en ook het muildier verre de baas.

Eigenlijk moest een mens die langzaam van begrip is niet worden aangeduid als een domme ezel - als er dan al vergelijkingen met dieren nodig schijnen te zijn - maar als een dom paard. Het paard lijkt alleen maar verstandig, omdat het meer ontzag voor zweepslagen heeft dan de ezel en omdat het uit dit ontzag voor zweepslagen onderdanig alles doet wat zijn meester hem beveelt. De ezel laat zich liever doodranselen dan iets te doen dat hij dom vindt of dat hij niet wil doen. Hij heeft een eigen wil, en een zeer intelligente wil, die hij probeert door te drijven. En omdat hij een eigen wil heeft noemen wij hem stom, koppig, eigenzinnig. Precies hetzelfde stellen wij ons op tegenover kinderen, die een eigen wil hebben. De Europeaan wil met een eigen wil niets te maken hebben; hij kan niets anders dan deze de grond in stampen, zowel bij kinderen, als bij ezels. Daarom zal een Europeaan ook nooit met een ezel overweg kunnen en een Indiaan wel. Die weet hoe je met een ezel om moet gaan, en voor hem werkt de ezel ook en dat op een manier zoals geen paard het ooit doet voor een Europeaan.

Zelf heb ik nu nog drie ezels en ik heb veel met ezels te maken gehad, op farms, en onderweg. Wat ik in enkele dagen, zonder te slaan, een ezel kon bijbrengen, zou ik een paard nog in geen drie jaar kunnen leren. Het paard moet ook altijd de zweep zien, of dat nu in het dagelijks werk is, of in het circus. De ezel hoeft geen zweep te zien en doet zijn werk toch wel. Maar men moet nu eenmaal met een ezel weten om te gaan. Als ik naar een plaats ga waar ik op twee verschillende manieren kan komen, en ik kom bij het kruispunt, dan dwing ik de ezel niet een weg te nemen die door mij wordt bepaald. Als hij de wegen kent, wil hij zelf zijn eigen weg uitzoeken. Als hij er de voorkeur aan geeft de linkerweg te lopen, ofschoon deze weg twee kilometer langer is dan de weg rechts die ik zou kiezen, dan heeft hij daar zijn goede redenen voor. Als ik de ezel de weg laat gaan die hij liever loopt, ben ik eerder waar ik wezen wil dan wanneer ik de andere weg rijd. Want op de door mij gekozen weg doet de ezel van alles wat niet moet, ja zelfs schudt hij mij af en loopt een half uur terug om op de weg te komen die hij had willen gaan. En waarom die andere weg en deze niet? Misschien omdat hij weet, dat langs deze weg een jaguar de kust onveilig maakt, of omdat hier plaatsen zijn waar hij door de dunne aardkorst heen in het een of andere gat kan zakken en zijn hoef kan breken, of omdat op die andere een paar plaatsen zijn, waar hij in het voorbijgaan een flinke muil vol stevig gras kan afrukken, of wat verder ook de redenen mogen zijn. Maar redenen heeft hij, de ezel, hij weet precies wat hij wil.

1. Uit: Land des Frühlings, p. 282-287.

[p. 44]

Een paard kan ik binnen de omheining, de corral, brengen en daar laten blijven. De deur hoeft maar losjes schijnbaar te sluiten, de onderste draad van de prikkeldraadomheining kan rustig hoger zijn dan halfweg zijn buik, hij zal niet proberen uit de corral te komen, ook niet als hij half verhongerd is en hij twintig meter verderop het heerlijkste weiland ziet, ook niet als vlakbij een hengst hartstochtelijk hinnikt. Het paard is te dom om een uitweg te vinden uit de corral.

Met de ezel gaat dat heel anders. Die staat niet zo hulpeloos voor de poort als het zogenaamd verstandige paard. De ezel trekt het touw los, of hij schuift de balk opzij, of hij duwt met muil en hoeven de deur open. Ik heb in een corral, waar het onderste prikkeldraad amper veertig centimeter boven de grond was, een ezel gehouden, in de mening dat er niets gebeuren kon. Maar hij kwam eruit en kwam er 's avonds ook weer in voor zijn dagelijkse portie mais. Hij ging naar het hek, ging op zijn zij liggen, en schoof op die manier zijn lijf onder het prikkeldraad door naar buiten en 's avonds weer naar binnen, zonder ook maar een schram op te lopen.

Dat zou ik wel eens een paard willen zien doen. Een paard laat rustig toe dat een varken of een ander dier de voor hem bestemde mais afpikt. Daarom noemen wij hem een voornaam, aristocratisch dier. De waarheid is evenwel, dat hij uit domheid zijn mais laat stelen, of uit angst voor het woedend gegrom van het varken. Laat een varken, of een veel sterker muildier, maar eens proberen een gezonde, normale ezel zijn mais te ontstelen! Het varken probeert het maar één keer, gaat er dan jammerend en klagend vandoor en waagt het niet meer zelfs maar in de buurt te komen. In slaan en bijten is de ezel veel bedrevener en trefzekerder dan het paard; ook slaat hij niet wild erop los, bedenkt vantevoren heel precies waar hij de klap wil uitdelen. Maar daar raakt hij dan ook.

Zoals men in Europa de intelligentie van de ezel ver onderschat - net als in honderd andere gevallen helaas alleen omdat men zich niet los kan maken van een geijkte uitdrukking, in dit geval ‘de stomme suffe ezel’ - en zo onderschat men ook de intelligentie van het varken. Het varken wordt sinds eeuwen uitsluitend gezien als een dier voor de slacht, en nooit wordt hem ook maar een kleine kans gegeven om zijn intelligentie te ontplooien. Als men het varken dezelfde levensduur zou gunnen, die het paard, de kat of de hond krijgen, dan zou men tot hoogst merkwaardige ontdekkingen komen. Ik heb de ervaring opgedaan, dat de aangeboren intelligentie van het varken beslist gelijk is aan die van de hond, en ik ben ervan overtuigd, dat als aan het varken generaties lang dezelfde ontwikkelingskansen gegeven zouden worden als aan de hond, dit dier de hond in intelligentie de baas zou zijn.

Het varken rolt niet door de modder uit voorliefde voor drek, maar uit voorliefde voor properheid. Wel moet gezegd worden, dat de modder in de vieze varkensstal van een Europese boer zich niet leent voor het gezochte doel. Maar dat is niet de schuld van het varken, en wel die van de vieze boer. Hier, waar de varkens vrij rondlopen, komt men er spoedig achter, waarom het varken door de modder rolt. Want zodra het dik onder de modder zit, gaat het in de zon liggen of staan. Niet uit luiheid, maar om de modder hard te laten worden. Als dan de korst van modder zo hard geworden is als gebakken leem, gaat het varken naar een boomstam en wrijft de korst weer af. Daarop knort het van welbehagen, ook dit keer niet uit luie varkenswellustigheid, maar uit zo'n soort behaaglijkheid als wij ondervinden na het succesvol ontluizen, als wij eerst wekenlang door luizen geplaagd zijn geweest. Want het varken is vergeven van alle mogelijke parasieten, teken en andere insekten, die zich in zijn huid boren en daar een verschrikkelijke jeuk teweeg brengen. In de huid zitten alleen maar de koppen van de insecten, het lijf steekt naar buiten. Door de modder wordt het insect ingekapseld, door het hard worden van de modder komt het vast te zitten in de korst, en door het afschuren van de korst worden de insecten uit de huid getrokken. Men moet maar eens zo'n afgeschuurde korst onderzoeken, dan ziet men met verbazing hoe vol ongedierte die zit.

Ik heb nog nooit gehoord, dat een jaguar of een bergleeuw een zwijn hebben aangevallen. En dat heus niet omdat een jaguar niet houdt van varkensvlees. Verre van dien. Als hij er maar aan zou kunnen komen! De jaguar weet best, dat hij van een gevecht met een zwijn niet meer ongedeerd thuiskomt. Als je in het woud of in de rimboe door een jaguar of door een leeuw verrast wordt, hoef je nog niet jezelf als verloren te beschouwen, ook niet als je ongewapend bent. Want allebei, jaguar zowel als leeuw, zijn van nature beducht en het zijn beslist geen grote helden. Zij laten zich ook om de tuin leiden. In ieder geval is er hoop. Per slot van rekening is er misschien ook nog een boom in de buurt.

Maar als je door een aantal wilde zwijnen wordt verrast, die op dat moment agressief zijn, en je hebt dan geen wapen of niet genoeg patronen, kun je rustig zeggen, dat op deze plek en deze dag het lieve leven afgelopen is. Ook de mooiste en hoogste boom brengt geen uitkomst. De zwijnen gaan erbij liggen en wachten. Ze vallen ook zonder pardon aan, ze gaan volgens een krijgsplan te werk, zelfs lossen zij elkaar af. Door geen geschreeuw, door geen stenen, ook niet door dreigend zwaaien met de knuppel laten zij zich verjagen. Zij gaan de slagen wel uit de weg. Maar wie naar voren uithaalt, wordt van achteren in zijn benen geramd, zodat hij onderuit gaat. Als dat een tijdje zo duurt, komen er ook nog andere zwijnen te hulp en dan wordt het pas ernst.

De ezel en het varken lijken mij prima voorbeelden voor de tyrannieke heerschappij en de onaantastbare macht van loze zegswijzen en ingekankerde conservatieve begrippen, die ons vrij en onafhankelijk denken in hun ban hebben. Het vieze, volgevreten en luie varken, en de stomme, koppige en trage ezel hebben zich volgens deze beelden zo vastgezet in de wereld van onze ideeën, dat wij helemaal geen moeite doen te onderzoeken of die termen wel kloppen. Een volk, dat het zou proberen het zwijn of de ezel in zijn wapenschild te voeren, zou zich zeker het hoongelach van de hele wereld op de hals halen. En dat alleen maar, omdat wij uitgeleverd zijn aan de heerschappij van woorden en zegswijzen, die wij, zonder er verder enige aandacht aan te schenken, napraten.

(Vertaling van Josephine Tilly)