Bzzlletin. Jaargang 9

[p. 95]

James Brockway
Over een roman, een dichter en een tijdschrift
Engelse kroniek

Eind 1979 heb ik in de kroniek enige aandacht besteed aan het debuut van de Ier Neil Jordan, tijdgenoot van twee andere nieuwe Ierse auteurs, Desmond Hogan en Bernard MacLaverty, die ook in de kroniek zijn besproken. In 1979 had Jordan de jaarlijkse prijs voor het beste verhalend proza-werk van het dagblad The Guardian ontvangen voor zijn debuut, de verhalenbundel Night in Tunisia. Eind verleden jaar is Jordans eerste roman The Past bij de bekende uitgeverij Jonathan Cape verschenen. De roman is door de New Fiction Society gekozen als een van haar acht herfstaanbiedingen - hardback uitgaven die men als lid tegen een wat verlaagde prijs kopen kan; dit alles om de verkoop van hardback-fictie te stimuleren.

The Past is, zoals een veel forsere roman Picture Palace van de thans heel populaire ‘Amerikaan-in-Londen’, Paul Theroux, voor een groot deel op basis van oude foto's (en prentbriefkaarten) gebouwd. De verteller probeert hierdoor, en door de steeds weer ingelaste herinneringen van een oude vrouw, het verhaal van de kinderjaren van zijn moeder Rene na te gaan. Rene was, vermoedt hij, het ‘love child’ van haar moeder, een Ierse actrice van twijfelachtig talent maar toch een tijdlang van grote reputatie, vooral omdat zij de patriottische sentimenten van de Ieren aanwakkerde. Het eindprodukt van dit procédé kan ik niet gelukkig noemen. Het lukt Jordan weliswaar een vage, poëtische sfeer op te roepen en er zijn ogenblikken in zijn roman die op heel geslaagde en treffende foto-opnamen lijken. Maar alles blijft te vaag, zodat de lezer naar meer substantie begint te verlangen. Dus goede momenten, maar te weinig.

Veel toespelingen op Ierse toestanden blijven voor niet-Ieren te duister en de neiging in poëtische mijmering of speculatie te vervallen - als iemand die te veel alcohol in zijn bloedvaten heeft circuleren - is oorzaak van passages die te veel op blah-blah lijken. Het Ierse verleden is dus òf te poëtisch òf te weinig echt poëtisch en meeslepend. En is de materie voor anderen werkelijk interessant? Voldoende interessant, om als boek, als roman uit te geven? Ik geloof van niet, hoewel Jordan en zijn bekende uitgever daar natuurlijk anders over denken.

Van deze poëtische sfeer van Ierland tijdens de eerste jaren van deze eeuw ging ik over naar de poëtische sfeer van Engeland tijdens de eerste twee decennia van de 19e eeuw. Dat wil zeggen, ik bekeek aandachtig en ik las het jongste deel, Shelley and his World door Claire Tomalin, van die prachtige reeks (prachtig geschreven, ontworpen en geillustreerd) over schrijvers en andere interessante persoonlijkheden die door Thames en Hudson wordt uitgegeven. Claire Tomalin is redactrice letterkunde bij de Sunday Times. Zij was dit vroeger bij het politieke weekblad The New Statesman en zij heeft jarenlang literaire recensies in de ‘quality press’ van Groot-Brittannië geschreven. Van Shelley's leven en werk heeft zij een voorbeeldige korte biografie gemaakt, waardoor het beeld van de man als hoofdzakelijk lyrisch dichter en dromer op een rustige maar indringende wijze wordt gecorrigeerd.

Het levensverhaal van Percy Bysshe Shelley zou makkelijk, met een minimum aan verandering, in onze eigen tijd passen en dit is maar een van de redenen, waarom ik later veel uitgebreider over de grote romantische dichter in deze bladzijden ga schrijven.

In Claire Tomalin's biografie zijn de ingrediënten nagenoeg dezelfde als bij de Ierse roman van Neil Jordan. Te weten: een mengsel van poëzie en politiek. Want Shelley mag dan het meest geprononceerd poëtische lid zijn van onze beroemde, in zijn tijd ook verguisde, Engelse, vroeg-19e eeuwse Heilige Drie-Eenheid, Byron, Keats en Shelley, hij is desalniettemin ook de sterkst politiek-gerichte van de drie.

In de zinnelijke lyrische dichtkunst van John Keats (de enige van de drie die niet van adellijke afkomst was) speelde de politiek geen rol. Byron was het, die de meeste aandacht trok - en de meeste lezers - als opstandige jonge edelman, die in een repressief tijdperk, na de Franse Revolutie en de oorlogen tegen Napoleon, voor de vrijheidsbewegingen in Europa opkwam. Er is in de gedichten van Byron een mannelijke, spottende, satirische humor te vinden, die aansloeg. Hierdoor werd zijn werk veel populairder dan de toch humor-arme verzen van Shelley. Shelley toonde andere, meer zuiver-dichterlijke kwaliteiten, maar hij stak zijn jaloersheid op het succes dat zijn vriend en collega Byron bij het grote publiek wist te boeken niet onder stoelen of banken. De Childe Harold's Pilgrimage en Don Juan van Byron werden immers bestsellers. Shelley zag zichzelf in het begin meer als schrijver van vlammende pamfletten tegen onrecht en onderdrukking, vol revolutionaire ideeën, dan als dichter. Hij is zelfs met zijn gelijkdenkende vriend Hogg van de Universiteit van Oxford weggestuurd, omdat hij een pamflet over De Noodzakelijkheid van het Atheïsme (The Necessity of Atheism) had geschreven en laten drukken, en er daarna een paar exemplaren van in de bekendste boekwinkel van Oxford had laten slingeren. Zijn hele leven lang kwam Shelley telkens weer met zulke geschriften, en ook in zijn gedichten, voor de onderdrukten op.

In de laatste, A Defence of Poetry, kwam hij ook voor de dichters op, die hij in zijn allerberoemdste woorden de ‘niet-erkende wetgevers’ van de wereld noemde, maar dit, het beroemdste van al zijn pamfletten, werd pas in 1840, achttien jaar na zijn dood, door zijn toegewijde vrouw uitgegeven. Zij was Mary Wollstonecraft Shelley, auteur op achttienjarige leeftijd van het wereldbekende boek Frankenstein.

In Shelley's gedachten is de taal de poëtische taal van zijn tijd. Geladen, dat wil zeggen, met personificaties van abstracte begrippen als het Kwaad, de Macht, de Liefde, geladen ook met hoofdletters en uitroeptekens. Vele van de vroege en enkele van de latere gedichten (zijn beste) lijken volgens de begrippen van onze tijd op zangerige rijmerij. Maar weinigen konden feller te keer gaan dan de zachte (‘gentle’) Shelley, op wie vrouwen verzot werden. Zo heeft Shelley zijn grootvader, aan wie de familie haar geld te denken had, ronduit ‘a bad man’ genoemd, en later zou hij in zijn beroemdste vers The Masque of Anarchy, de Britse Eerste Minister de rol van de Moord laten spelen.

Tot de verbijstering en woede van zijn vader Sir Timothy Shelley toonde zijn zoon geen of weinig belangstelling voor het erven van het familiefortuin, hoewel Shelley een jaargeld en flinke bedragen in de vorm van leningen ontving, de laatste met zijn later te erven geld als borg. Consequent was hij dus niet - maar men moet toch dit voor hem zeggen: hij was altijd bereid om zijn vrienden en zelfs om vreemden met geld te helpen als ze in nood zaten.

Shelley was zich zeer bewust van de grote kloof tussen arm en

[p. 96]

rijk in zijn dagen, en in de verzen waar hij hierover schrijft wordt zijn elders wat fleurige taal heel eenvoudig en direkt. Zoals, bij voorbeeld, in deze regels uit The Masque of Anarchy, waarin de dichter de betekenis definieert, die dat mooie woord ‘Freedom’ voor de armen had:

For the labourer thou art bread,
And a comely table spread,
From his daily labour come
In a neat and happy home
......
Thou art clothes, and fire, and food
For the trampled multitude.

The Masque of Anarchy is trouwens door de beruchte Peterloo Massacre te Manchester in 1819 - een soort Sharpeville - geïnspireerd. Een vreedzame openluchtvergadering over parlementaire hervormingen werd in dat jaar door soldaten aangevallen en beschoten, waarbij doden vielen. Zoals zo vaak tijdens zijn korte leven reageerde Shelley hierop met een fel protest in de vorm van een gedicht, waarin hij zijn opvattingen op het gebied van moraal, politiek en economie duidelijk formuleerde. Dit boek van Claire Tomalin is de jongste bijdrage in deze reeks van Thames en Hudson, waarin ook boeken over o.a. Oscar Wilde, E.M. Forster en Aubrey Beardsley zijn verschenen, uitgaven die ik in het verleden in deze rubriek heb besproken. De zwart-wit illustraties, (waaronder portretten, handschriften, spotprenten, landschappen en olieverven door Turner) zijn, zoals ook in de andere delen in de reeks, bijzonder informatief. Men kan telkens weer teruggaan en steeds weer kan men nieuwe, interessante details ontdekken. Maar... deze boeken moet men ook lezen, want de teksten zijn allemaal door deskundigen en bekende auteurs geschreven. Het zijn geen vies romancées. Bovendien ziet men door het lezen van de tekst hoe goed de keuze van de illustraties is. Dit is in het bijzonder het geval met deze uitstekende kleine biografie door Claire Tomalin.

Voor het virus (of de bacil) die de oorzaak van verkoudheid is, heb ik groot respect. Met al onze moderne middelen kunnen wij het (of hem) nog steeds niet verdelgen. Ik ben dit virus (of deze bacil) ook dankbaar voor de drie dagen die ik onlangs in bed moest doorbrengen, want op een van deze dagen heb ik het januari-nummer van London Magazine, nu sinds 1961 door Alan Ross geredigeerd, ‘from cover to cover’ kunnen lezen, met inbegrip van al de (literaire) advertenties.

De literaire kultuur van een land wordt voor een groot deel door zulke tijdschriften gedragen. Wat London Magazine betreft, is de draagwijdte van de kulturele belangstelling heel groot en merkwaardig internationaal van aard, wat duidelijk blijkt uit de inhoud van dit jongste nummer.

Ross is recentelijk in Finland geweest en schrijft hierover. Er zal een bloemlezing van vertaalde Finse poëzie bij hem verschijnen. Hij schrijft verder over enkele nieuwe reeksen, maar óók over de zojuist genoemde reeks van Thames en Hudson), èn over het nieuwste boek van de beeldende kunstenaar David Hockney (Paper Pools).

Hierna volgt een kort verhaal, vreemd en expressionistisch, door Jonathan Sim, een Engelsman in Griekenland - zijn eerste publikatie. Hij vertelt over een Griekse school waar de chaos de overhand heeft gekregen. Zijn figuren doen denken aan de illustraties op de kaften van Nederlandse pockets van de laatste jaren - die wanstaltige, halfdebiele mensen die men ziet, bij voorbeeld, op de kaft van de Nederlandse editie van Injury Time (Blessuretijd) van Beryl Bainbridge (Arbeiderspers). Dan komen zes vertaalde gedichten door de bekende Italiaanse dichter Eugenio Montale, door G. Singh (een Indiër?) en een lang gesprek van Alan Ross met de dichter (en schilder) Charles Tomlinson, die, naar ik geloof, in Nederland bij de Poetry International happenings aanwezig is geweest. Tomlinson vertelt hoe hij in zijn schilderijen soms door Hercules Seghers is geïnspireerd.

Daarna volgt een charmant stuk door romanschrijver Thomas Hinde (pseudoniem van iemand van adellijke afkomst) over zijn wonen buiten Londen en al de perikelen van een schrijversbestaan. Hinde is de auteur van een beroemde eersteling, Mr. Nicholas, van 1952, in Penguinuitgave verkrijgbaar en nu is onlangs de roman Daymare van hem verschenen - welke roman in de laatste pagina's van dit nummer van London Magazine gekraakt wordt wegens Hinde's pessimistische visie op Engeland vandaag. In de roman voorspelt hij een algehele instorting in het jaar 1981 - dus het is deze zomer maar afwachten.

Wat hierop volgt vond ik het meest interessant van alles: pagina's uit een nog te verschijnen autobiografie door de schilder en toneeldécor man, Robert Medley. Héél interessant, want deze pagina's gaan over het ‘Group Theatre’ in Londen gedurende de jaren 1932-39, een toneelgroep onder de leiding van de danser Rupert Doone, die mime met dans en het gesproken woord op het toneel wilde combineren. Het Group-theater was het, dat alle vier toneelstukken van W.H. Auden en Christopher Isherwood bracht tussen 1934 en 1939: The Dance of Death, The Dog beneath the Skin, The Ascent of F6, en On the Frontier. Het laatste stuk was een ‘flop’ - Christopher Isherwood noemde het later ‘a terrible mistake’, en dit kwam, zegt Medley, doordat noch Auden noch Isherwood naar de raad van de producer Rupert Doone wilde luisteren. Men krijgt trouwens van dit uittreksel uit Medley's memoires geen sympathiek beeld van Auden en Isherwood, die blijkbaar geneigd waren de aspiriraties van het Group-theater te onderschatten en te bespotten. Medley is ook van mening dat beiden het Group-theater gebruikten om voor zichzelf grotere bekendheid te verwerven maar dat ze zelf niet bereid waren de Groep te steunen.

Hierna volgen 36 pagina's besprekingen van allerlei soort boeken, over de fotograaf van oorlogstaferelen Don McCullin; over de gedichten van Kingsley Amis, nu verzameld; over Breytenbach; over Angus Wilson, Isherwood, Murdoch, Drabble, Hinde èn over de Amerikaanse dichteres Adrienne Rich, die na een huwelijk en het produceren van drie zoons en drie boeken toch heeft gekozen voor lesbische liefde en feminisme. Haar meningen over de man doen mij denken aan de befaamde 19e eeuwse librettist van de Gilbert & Sullivanopera's, W.S. Gilbert, die in een feministisch liedje in zijn ‘comic opera’ Princess Ida (op het gedicht The Princess van Alfred, Lord Tennyson gebaseerd) een docente onder andere laat constateren dat: ‘man is only a monkey shaved’ en ‘man is Nature's sole mistake’. En dát was in het jaar 1884.

Hiermee zou ik deze kroniek besluiten, maar ik wil er toch, achteraf gezien, nog een woord aan toevoegen over een boek dat aan de auteur Forrest Reid is gewijd en dat ook in dit nummer van London Magazine is besproken. Waarom? Omdat de bespreker van dit boek, The Green Avenue: The life and writings of Forrest Reid, 1875-1947, schrijft dat Reid vandaag bijna vergeten is. Dit was niet het geval gedurende de eerste jaren na de oorlog. Reid was een schrijver van boeken over jongens, die geen boeken vóór jongens waren. Hij was een uitermate rustige homofiel, een pedofiel, in de dagen toen men hierover nooit openlijk sprak. Reid's werk is van een grote verfijning en een grote gevoeligheid. Het is ook literatuur en zal daarom, naar mijn idee niet altijd in de vergeethoek blijven. De bespreker David Severn schrijft: ‘as Taylor (auteur van deze studie) demonstrates... Reid developed into one of the subtlest and most penetrating psychologists among twentieth century novelists. His genius - and it is no less - consists in his ability to explore areas of experience which no one else has explored in fiction, and to illuminate them with the profoundest understanding’. Praise indeed! zoals wij in het Engels zeggen.

Neil Jordan: The Past, Jonathan Cape 6,50

Claire Tomalin: Shelley and his World, Thames & Hudson 5,95

Alan Ross (redakteur): London Magazine, 30, Thurloe Place, Londen, SW7 (Slechts 1,15)

Brian Taylor: The Green Avenue: The Life and writings of Forrest Reid, 1875-1947, Cambridge University Press 12,50