Bzzlletin. Jaargang 8

Adolf Caceres Romero
De hinderlaag

Morgenstond

Snelle kille handen
Verwijderen één voor één
De pleisters van het duister
Ik open mijn ogen

Ik leef

Nog steeds

In het hart

Van een nog verse wond.

Octavio Paz

‘Een hinderlaag is een wreed gebeuren, een zware opgave zowel om uit te voeren als om te ondergaan’.

Régis Debray

Daar lag hij, met leeggebloede aderen, ver van al datgene waarvoor hij zich had ingezet; ver van de pijn en de schaamte zich in de nederlaag alleen te weten; ver van die omsingeling van bomen en onzichtbare stemmen die hij had getrotseerd. De man - die zijn leven te danken had aan de zakdoek van ‘De Kapiteinse’ - had zijn lichaam eindelijk gevonden en legde, onophoudelijk spugend, zijn wapens neer om het te bekijken. Het gezicht dat hij aanschouwde, en dat bijna begraven was onder de vliegen en het haar, glansde met een porceleinen glimlach. ‘Het is hem dus niet gelukt te ontsnappen’, zei hij bij zichzelf, terwijl hij probeerde hem de ogen te sluiten. ‘Dat betekent het einde’. Zijn vingers zonken weg in de ijskoude oogkassen. Nu hun leider dood was, viel hier voor hen niets meer te doen. Onder die verzegelde lippen rustte het laatste bevel. Alles leek buiten dit moment van tijdloze verlatenheid te staan. De man trok zijn verkilde vingers terug. De gebroken ogen volhardden in hun schittering. ‘De Chef heeft niet kunnen ontkomen’. De man was nu de enige overlevende van de groep. ‘Dood’. Langzaam drong de absurditeit van dit offer tot hem door. ‘Met hoeveel waren we?’ Hij zag de rij van angst vertrokken gezichten onder water verdwijnen. Hoe de rivier de verbijstering van dat moment verzwolg. Ze waren allemaal met hun ogen open gestorven, alsof ze probeerden iets van hun leven vast te houden. De rivier. De vissen voedden zich met mensenbloed. Nooit meer zou iemand van dat water kunnen drinken zonder te denken aan het bloed dat het meevoerde. De rij mannen. Niets leek hem in zijn voortgang te kunnen belemmeren, noch de projektielen die in plaats van water bloed deden opspatten noch de monden die vuur spuwden. ‘Ze mogen mijn lichaam niet vinden’;

[p. 67]

een gebroken tak lag naast het geschreven bevel. De man begon het uit te vegen. ‘Hoeveel, “De Kapiteinse” inbegrepen?’ De rivier bleef voortgaan. ‘... niet vinden’; het bevel. Hij woelde opnieuw de aarde dooreen tot het was uitgewist. ‘Niet vinden’, las zijn geest. Aan de andere kant van de rivier snoven de honden de geur van hun sporen op. Zelfs onder de grond werden de doden, opgegraven, nog achtervolgd. ‘...niet...’; het bevel, en het laatste woord verdween. Hij haalde zijn mes te voorschijn. Het lemmet leek te sidderen onder de aanraking van het licht. ‘Wat vlug begint alles te stinken’, zei de man bij zichzelf, verbaasd over het ritueel dat zijn handen beproefden.

De plattelandsguerilla kreeg in Latijns-Amerika vrijwel nergens voet aan de grond, vooral door gebrek aan leiders en steun van de bevolking.

Van angst schoten zij meteen gericht. De kapitein, wiens gezicht baadde in het zweet, gaf het bevel. ‘Niemand mag er levend vanaf komen!’ schreeuwde hij telkens opnieuw. Niemand, ook niet de vrouw die een witte zakdoek omhoog hield en zich nauwelijks staande kon houden. ‘Kapitein, die vrouw...’ ‘Schieten! Schieten godverdomme!’ schreeuwde de kapitein. De stalen vuurmonden hadden al een tijdlang vol ongeduld naar een doelwit gezocht. Het bevel, dat van de hinderlaag, vulde het water. Het was niet het laatste. ‘Schieten, heren! Laat 's zien hoe u het kunt!’ De draaimolen draaide rond, net als de wegvluchtende lampjes die wachtten op het schot dat hen zou doen aangaan. Hij drukte zijn wang tegen het gladgepolijste hout van de kolf en schoot. ‘Laat zien hoe u het kunt, heren!’ De nacht explodeerde in zijn oren. ‘Mooi schot!’, werd er geroepen. Bij ieder schot ging een van de lampjes aan. ‘U schiet niet slecht, meneer’. Waarom voelde hij hier, bij de rivier, niet meer de zelfde voldane trots? Wat aan hem knaagde was een gevoel van schaamte omdat hij was gestruikeld en gevallen. Hij hield geen geweer meer tegen zijn schouder. Het water en zijn slachtoffers vervolgden hun weg in de zelfde marsorde als waarin zij waren gekomen. De soldaten schreeuwden het uit van vreugde, terwijl ze de kruitgeur van zich af klopten. ‘Mooi schot, meneer. Bent u militair?’ De lampjes brandden. De muziek. Het licht maakte het dag. Ze keerden nu als helden terug. ‘Hoeveel waren het er?’ wil een journalist weten. Het kampement is vol vreemde gezichten. ‘Is niemand ontkomen? Ook die vrouw niet?’ De kapitein heeft een bevordering verdiend. Het water van de rivier zwol aan. ‘Hoeveel?’ vraagt een andere journalist. ‘O’, zegt hij, aantekeningen makend. ‘Mijn waarde kapitein, u bent een held’, zegt een oudere generaal die de kapitein meevoert. Een held. De soldaten kunnen hun uitgelatenheid niet verbergen. ‘Wat? Was er een vrouw bij?’ vraagt de generaal verbaasd. De journalisten vuren nu hun vragen op de soldaten af. ‘En de lijken?’ Aan alle kanten schiet flitslicht op. ‘Die slaan we nog wel eens aan de haak in de rivier’, schatert een soldaat het uit. De kapitein en de generaal brengen een heildronk op het Vaderland uit. ‘Hoe voelen de helden zich?’ De draaimolen draaide weer, en hij glimlachte terwijl hij de handen drukte die hem kwamen feliciteren. De kapitein glimlachte. ‘Kapitein’, vraagt een binnengedrongen journalist, ‘heeft u “De Kapiteinse” doodgeschoten?’ Zijn heldenrol viel hem zwaar. De honden liepen blaffend langs de rivier, waar zij de sporen van bloed opsnoven. De man, die zich steeds verder van het water verwijderde, voederde de aasgieren die hem volgden. Op zijn rug, in de rugzak van de Chef, kletterden de ontvleesde botten tegen elkaar. Het dichte, vochtige struikgewas sloot zich achter zijn voetstappen. De rij mannen zwierf rond in zijn herinnering. Ze waren op zoek geweest naar eten, zonder op de tijd te letten. Het leger volgde hun sporen. De takken dempten het gekletter in de rugzak. Nu dacht hij aan haar, aan ‘De Kapiteinse’, die als eerste het gevaar had opgemerkt met haar witte zakdoek. De zakdoek die hem het leven had gered. De wind voerde, samen met het geblaf van de speurhonden, de klaagzang van de rivier mee. Plotseling weken de takken uiteen en zag hij, bijna aan het andere uiteinde van de open plek, de hut van een junglebewoner. Hij maakte zijn machinepistool schietklaar. De bomen zwaaiden heen en weer in de wind. De hele omgeving vulde zich met de herinnering aan ‘De Kapiteinse’. Haar dood. Voor de zoveelste keer stond het zweet in zijn handen om de kunststof handgreep van zijn wapen. Hij stond opnieuw aan de grens van de angst. De open plek is een wirwar van bladeren en gebogen stengels. Het liefst zou hij met één salvo een eind maken aan die rust. De rugzak laat nog steeds, bij iedere beweging die hij maakt, zijn doffe gekletter horen. De hut is onbewoond. De aasgieren die hem waren gevolgd verdwenen één voor één. Door honger gedreven begint hij de hut te doorzoeken. ‘Sta stil’, beveelt een stem achter hem. ‘Handen omhoog’. Het gekletter in de rugzak is verstomd. De man laat zich ontwapenen. ‘Wat zocht je hier?’ vraagt de stem. Halfversuft van het transpireren, slaagt hij er niet in te antwoorden. ‘Hoger die handen’. Het is een stem die hij niet thuis kan brengen, een zangerige stem van ver weg. ‘Ik heb honger’, zegt hij tenslotte. ‘Draai je om’, beveelt de stem. De wanden van riet buigen door onder het geweld van de wind. Wanneer de man zich omdraait, ziet hij iemand die even baardig is als hijzelf. ‘Je bent...?’ Alvorens zijn vraag af te maken laat hij zijn armen zakken, maar de ander maakt daar ruw een eind aan door hem het geweer op de borst te zetten. ‘Rustig aan!’ zegt hij op dreigende toon. Inderdaad, het was een guerrillero, net als hij. ‘Sta stil of ik schiet!’ blaft hij hem toe, waarna nog twee guerrillero's verschijnen. Alle drie vertonen ze de sporen van honger en uitputting van mannen op de vlucht. ‘De Chef is dood’, zegt de man. ‘Ja?’ is hun enige antwoord. ‘Hier heb ik zijn botten’. De twee guerrillero's komen naderbij om de rugzak van zijn schouders te nemen. ‘Wie zegt ons dat ze van hem zijn?’ zegt een van hen. ‘Het is 'm echt, hij is doodgeschoten in een hinderlaag’, voert de man aan. De angst maakt opnieuw zijn oksels nat. ‘Iedereen is dood, “De Kapiteinse” ook’, zegt hij. De anderen blijven zwijgen, terwijl ze de rugzak doorzoeken. De botten vallen kletterend op de grond. ‘Het geld zit er niet in’, zegt een van hen. ‘Ik ben de enige die het heeft overleefd’, gaat de man verder. ‘En wie zegt ons dat je geen verrader bent, hé?’ De adem uit de snauwende mond stinkt. ‘Jij hebt de Chef zelf vermoord’. De

[p. 68]

wind maakt een huilend geluid in de takken. Ze zijn waanzinnig geworden, denkt de man. Mijn eigen waanzin, de waanzin van de Chef en ‘De Kapiteinse’ en van ons allemaal die hier in de jungle rondzwerven. De waanzin van de angst, van de achterdocht. ‘Beken maar eerlijk dat jij ze zelf in die hinderlaag hebt geleid om er met het geld vandoor te gaan’, schreeuwt de ander, die hem onder schot houdt. De man let niet meer op hen, zijn aandacht wordt in beslag genomen door zijn armen die zwaar beginnen te worden. ‘Sta stil’. Zijn armen die hem pijn doen. Het geweer blijft onvermurwbaar op zijn borst gericht. ‘Waar is het geld dat je hebt gestolen?’ schreeuwt een van de mannen die de rugzak doorzoeken. Zijn armen proberen steun te vinden in de ruimte. ‘Hoger die handen’. Zijn zakken worden leeggehaald en opengescheurd. ‘Niets te vinden’, zegt degene die hem nu fouilleert met zijn handen vol kloven. Dievenhanden, denkt de man. Dieven die honger hebben. Deserteurs. Ellendig, ik heb ook honger. Honger. Stakkers. ‘We zullen je hier op deze zelfde plaats nog berechten, voor diefstal’. De stank uit de mond. Ellendig, mijn armen. ‘Als je weigert te praten schieten we je dood’. Ellendig, ellendig. ‘Nee, dan hangen we je op, als dief’. Zijn armen slapen in de lucht. De man voelt ze niet meer. Die armen behoren hem niet meer toe. ‘Nou, heb je nog steeds niets te zeggen?’ De woorden kunnen hem niets meer schelen, evenmin als die armen die zweven in de stinkende lucht van de hut.

‘Voorzichtig, kapitein, ze hebben 't op u gemunt’.

De jungle met zijn lauwe, groene waas doet de troep soldaten, die afgaat op de reuk van de honden, behoedzamer lopen. Iets verder, waar het struikgewas ophoudt, leent de open plek zich tot een hinderlaag. De soldaten duiken instinktief ineen. De stilte waarschuwt hen voor iets dat er misschien niet is, maar in dit beroep konstant dreigt: gevaar. De kapitein is begonnen te transpireren. De hitte is op dit uur van de middag verstikkend. Naast hem staat hun gids, die probeert een van de honden in bedwang te houden. ‘Ik heb 't ook op hun gemunt’, zegt de kapitein, ‘en dat weten ze’.

Zijn gezicht onder de gloeiendhete pet heeft een harde uitdrukking aangenomen. Hij heft een hand op als stopteken. Ze staan aan de rand van de open plek. De sporen die ze volgen houden op bij de hut. Het bevel gaat van mond tot mond, en in groepen van drie schieten de soldaten het struikgewas uit. De honden dringen de hut binnen zonder iets aan te treffen. ‘Er is niemand’, verbreekt een soldaat het stilzwijgen. De kapitein heeft het gebaar begrepen en stuurt de rest van de troep er op af. De soldaten rennen zigzaggend over de open plek. Het lijkt allemaal een spel. In de buurt van de hut treffen ze meer voetsporen aan dan ze hadden verwacht.

‘Kijk 's aan’, zegt de kapitein grijnzend, ‘zo te zien gaan we nog twee bandieten meer vangen. Een daarvan moet hun leider zijn’.

De honden grommen met rechtopstaande oren naar alle kanten.

‘Laat ze los’, beveelt de kapitein.

Hun staarten zijn niet meer te onderscheiden van het struikgewas dat ze heen en weer doen zwiepen. De wind vertraagt hun pas. De takken bewegen moeizaam. Helemaal bovenaan tussen de takken van een boom hebben de honden een lichaam ontdekt, dat heen en weer zwaait als de slinger van een klok. Het blaffen is nu feller. ‘Kapitein!’ schreeuwt de gids, ‘Hier hangt iemand!’ De aasgieren fladderen tegen de hemel die geleidelijk aan betrekt.

‘Hij hangt erg hoog’, zegt de kapitein wanneer hij ziet dat een aantal mannen aanstalten maakt om in de boom te klimmen. ‘Laat niemand zich bewegen, dan haal ik hem met een schot omlaag’. De honden hebben al een andere prooi gevonden. Hun geblaf klinkt anders, ze grommen nu dreigend tegen elkaar.

‘Wat is daar aan de hand?’ schreeuwt de kapitein nerveus. ‘Ik weet 't niet, ze hebben geloof ik een stelletje botten gevonden’, zegt de gids.

‘Pak ze af’.

De honden verzetten zich en gaan er vandoor.

‘Het zijn mensebotten’, zegt de gids terwijl hij er een paar oppakt die zijn blijven liggen.

De hemel, waarin de aasgieren rondcirkelen, is grijs geworden. De honden hebben nog steeds alleen aandacht voor de botten. De soldaten proberen de hangende gedaante te identificeren. ‘Het is een guerrillero’, wordt er gezegd. ‘Het kan ook een kolonist zijn’, zegt de kapitein ongeduldig. Hij heeft geen moment meer te verliezen. Hij vraagt een geweer en richt op de heen en weer zwaaiende liaan. Opnieuw voelt zijn wang de hardheid van het wapen. Hij denkt aan alles, aan zijn bevordering tot majoor als hij de jacht op de overlevenden van de hinderlaag tot een goed einde brengt, aan het garnizoen dat op zijn terugkeer wacht, aan de omhelzing van de generaals. De prijs. Een van zijn ogen sluit zich zorgvuldig om het doelwit op de korrel te nemen. ‘Kom, heren’. De klanken van de draaimolen komen weer op hem af. ‘Laat 's zien hoe u kunt schieten’. Het zijn tegelijkertijd de klanken van de rivier. De draaimolen begint weer te draaien, net als de gedoofde lampjes. De muziek dreunt in zijn oren. De loop van het geweer trilt onder zijn klamme vingers. ‘Laat zien hoe u het kunt, heren’. De draaimolen maakt hem duizelig. De prijs gaat mijn neus voorbij, denkt hij. De honden blaffen.

‘Kom, luitenant’, zegt hij, terwijl hij het geweer laat zakken, ‘laat 's zien hoe u kunt schieten’.

Het leek een signaal, want onmiddellijk daarna lieten van alle kanten van de open plek tien machinepistolen zien hoe ze konden schieten. De vuurflitsen zaaiden dood en verwarring. De onder water verdwenen lichamen deden de rivier zwellen. In de wirwar van bladeren draaide de draaimolen rond, op hol geslagen. De lampjes, die plotseling waren aangegaan, vervaagden tegen de hemel vol aasgieren.

Vertaling: Arie Sneeuw