Bzzlletin. Jaargang 7

[p. 81]

Hij is dood
H.H. Polzer

Zijn vader was kunstschilder, met een baard - een afwijking die in de vroege jaren '30 lang niet zo epidemisch was als nu. Men zei van zo'n geval: ‘Nu ja, hij is dan ook vegetariër (kunstenaar, professor, anarchist).’ De man kon goed schilderen: verweerde muren bijvoorbeeld, dat deed niemand hem na.

De markt voor onmodieuze kunst was flauw, en het gezin verhuisde keer op keer. Vaders atelier vormde het merendeel van de woonruimte. Moeder vond wel een plekje om te koken of zo. Ze was een stuk kleiner dan hij en helemaal niet mooi (ook niet op het naakt dat sinds kinderheugenis tussen de straatjes en tafereeltjes prijkte), maar geduldig en loyaal in een mate die me pas achteraf duidelijk werd.

Er was een klein zusje, waarvan ik nog slechts weet dat ze daar rondliep, en als ik me niet vergis kwam er ook nog een zuigeling bij.

Jan echter zat bij mij in de klas (eerste Gymnasium) en was mijn beste vriend.

Hij had veel meer gelezen dan ik, die toch ook al tamelijk bookish was, en had dat te danken aan de enorme voorraad boeken van allerlei aard die in het atelier stonden en lagen, voor het grijpen dus.

Het was Jan die me op het spoor van de Schoolmeester bracht, door zich eens te laten ontvallen: ‘Hier ligt Poot. Hij is dood.’ Daar moest ik smakelijk om lachen. Toen hij vertelde dat dit van de Schoolmeester kwam, wilde ik meer weten.

Portret van een schoolmeester door De Schoolmeester.

Het verbaasde me dat de maker van dit grafschrift allang niet meer leefde, en dat zijn boek - de bekende uitgave van Gebrs. E. & M. Cohen, verzorgd door Mr. J. van Lennep - er heel ouderwets uit bleek te zien. Niet dat het me afschrikte, maar het citaat, zo laconiek en cynisch, had me modern in de oren geklonken.

Hoe dan ook, ik vond er veel genietbaars in. Zinsneden als Ik ken vinken, die hun nest reeds maken, o.a. een ouden papegaai en Gelijk een Grootvorstin haar zonen, Op 't vorstlijk ledikant geteeld, Gestadig en verd... verveelt vrolijkten me op, ook omdat ik toen al een gezonde afkeer van poëzie had. En macaronische verzen hebben bij de eerste kennismaking iets bevrijdends, iets aanstekelijks ook; ik denk dat wel iedereen, zeker op jeugdige leeftijd, ze heeft gemaakt - onder invloed van dit of een ander model. Je bedenkt wat onzin (meestal van moeizame snit), je zorgt dat het rijmt en voilà.

Allicht ontgroeit men dat. Na de opwinding kwam de verzadiging, en ik geloof niet dat ik de Schoolmeester ooit van begin tot eind heb gelezen. Piet Paaltjens onttroonde hem al gauw. Wel bleef hij aanwezig. Je hoorde nog al eens aanhalen Een hond is vermaard Om zijn gezelligen aart En 't kwispelen van zijn staart of iets dergelijks, de Nederlandse letteren doen toch al zo weinig voor de hilariteit, de plaatjes hadden ook wel bekoring (zie bijvoorbeeld pag. 196) - enfin, toen ik hem ergens antiquarisch tegenkwam (twaalfde druk) kocht ik dat exemplaar natuurlijk, want je wou zo'n boek toch bezitten. Al was het maar om dit erfgoed van tijd tot tijd weer eens hoopvol in te zien.

Zover kwam het pas in mijn eerste studentenjaren.

Dat is in principe de laatste periode dat men zich met belletrie ophoudt.

Enkelingen blijven er heel hun leven aan vastzitten, gaan er misschien zelf toe over, maar de normale burger (in Nederland tenminste) heeft het na zijn jeugd te druk voor dat soort dingen.

[p. 82]

Het wetenschappelijk onderwijs is, verneem ik, niet alleen aan lager wal geraakt; het is ook bijzonder tijdrovend geworden. Aankomende studenten komen bijna meteen in de academische tredmolen terecht, tenzij ze hun aandacht liever aan aksies besteden en van vakkennis afzien.

Destijds hadden eerste-, tweede- en zelfs nog derdejaars het niet druk.

Agogen enzovoort bestonden toen nog niet, het was allemaal toch wel echt wetenschap, maar misschien beter geregeld, in ieder geval met veel vrije tijd voor hen die matigheid in het werk wisten te betrachten.

Afgezien van de domsten, die niets van belang lazen, afgezien verder van functies, roeien etc. en de zinnelijke genoegens, hielden ze zich bezig met literatuur.

Er was gelegenheid om gedichten van nabij te bezien, ze te bespreken en uit te wisselen; velen maakten daar merkbaar gebruik van.

Uit balorigheid begon ik mét mijn vriendenkring de Schoolmeester weer uitstekend te vinden. Niet zo uitstekend als Piet Paaltjens - dat is hij ook niet - maar tenminste vrij van lyriek. Een enkele uitglijder als Het Dak^* of De Profundis daargelaten. Zelfs ging ik hem weer lezen, en ik werd samen met hem in hechtenis genomen; Shakespeare op dundruk zou natuurlijk stijlvoller zijn geweest, of anders een wijsgeer, liefst een economische. Overigens deed het er niets toe, want het boek was al spoedig in bewaring genomen en alweer had ik het niet helemaal gelezen.

Ook nu denk ik niet dat ik er doorheen kom. Een stukje schrijven over de Schoolmeester noopt tot her bezichtiging, dat wel. En de uitgave van zijn brieven aan Jacob van Lennep heeft me veel over hem bijgebracht, op een boeiende manier bovendien. Dat moet ik echter zien te vergeten als ik me afvraag, hoe leesbaar de Gedichten van den Schoolmeester op dit moment eigenlijk zijn.

Het begint niet sterk: de Proeve van Dichterlijke vlucht is dan wel leuk bedoeld, maar een persiflage op langdradigheid kan nauwelijks flitsend uitvallen.

Hierna komt een stapel macaronische dichtwerken, en in elk daarvan zitten wel een paar geestigheden; deze vondsten blijken na verloop van weinig tijd sterk op elkaar te lijken. Die Charles heet, net als Karel de Tiende, En nog geen bril draagt; want, ofschoon stekeblind, is hy niet byziende. Die trant. En voorts het klonterige serierijm - zonder metrum een te makkelijke en nogal irritante gimmick.

Het is al deze omhaal, al die dekselse grappigheid waaraan de Schoolmeester zijn roem te danken heeft. Het drammen, dat trouwens in het hedendaagse cabaret en ander amusement voortwoekert.

Maar op pagina 162 wordt hij ineens weer metrisch, en al is de Proeve van Dichterlijke waarnemingen rijkelijk lang, het is verteerbaar, evenals een eindje verder de Waterteug (met serierijm). Dan komt de afdeling BRIEVEN, en de Eerste Brief van Mina toont aan dat de Schoolmeester zich op versvoeten heel kwiek en elegant kon voortbewegen.

Ook haar tweede brief is metrisch (en vrij onderhoudend, dank zij het afwijkend formaat van de regels 5, en enkele goede ideeën). De brieven aan Van Lennep - waarover men bij Marita Mathijsen heel wat meer te weten komt - voldoen me maar matig; de vierde is bovendien metrumloos, evenals de fabels op één na.

Barend de Schutter, Voorheen en Thands en De dankbare Zoon maken veel goed, en het Baanvegers-Lied had, indien getoonzet, generaties lang repertoire kunnen houden.

Kortom, geen boek om weg te doen - zeker niet als men al het deadwood voor lief neemt om de historische waarde.

Ongetwijfeld was deze man de Ogden Nash van zijn land en tijd. Met die twee had hij het niet zo best getroffen. Piet Paaltjens nog minder, overigens. Die ging eraan kapot. De Schoolmeester is als dubieus debiteur en gesjeesde student toch nog kostschoolhouder in Londen geworden. Men kan zich erger ballingschappen voorstellen, ook binnen de eigen landsgrenzen.

*

Het nestjen schuilt op 't dak
En 't wiegjen schuilt eronder;
En beiden door Gods oog bewaakt,
Is dit geen liefdrijk wonder!