Bzzlletin. Jaargang 7

[p. 70]

Bert Buitengaats
Joost de Wit

De grote populariteit die Bert Schierbeek als persoon binnen ons taalgebied geniet, strekt zich ook uit buiten onze grenzen. Zo kwam ik dan ook, vele jaren geleden via ‘mijn’ Stichting tot Bevordering van de Vertaling van Nederlands Letterkundig Werk, met deze vloeiend zeven talen sprekende wereldreiziger in contact, een ontmoeting die leidde tot vele kleurrijke uren samen, hier en elders.

Zoals bij voorbeeld bij het voorbereiden van een bepaald onderdeel van Poetry International, wanneer wij 's avonds bij hem thuis, na één van de fameuze schotels van zijn vrouw Thea, met door vaderlands gedestilleerd en goede wijnen lichtelijk verhitte koppen op het laatste moment nog trachtten literair Europa aan de telefoon te krijgen teneinde de toch al zo zwaar beproefde Martin Mooy van dat gedeelte van zijn festival te ontlasten.

Bij andere gelegenheden bespraken wij vergaande plannen met betrekking tot het onderwijzen van de Nederlandse letteren aan buitenlandse universiteiten, met name die in de Verenigde Staten. Zoals bijvoorbeeld die in Minneapolis, Minnesota, waar door Esteban Lopez een paar jaar geleden het instituut ‘writer in residence’ gecreëerd was. Dit seizoen, tien maanden achtereen, toch wel wat lang vond Bert. Die best wel wilde. En Thea ook wel. Maar ja, juist in dit seizoen werd hij zestig en om er nou helemaal niet te zijn... Tja, niet dat het belangrijk was hoor, en vieren is nou ook weer onzin, maar net dán weg... Grappig dat ik, kort daarna, op een van mijn reizen door Amerika, een paar andere, oude, goede vrienden van de Schierbeeks leerde kennen, in Minneapolis, Johan van der Keuken en zijn vrouw Nosh. Die me vertelden hoe ze samen met Bert hadden gefilmd, indertijd, toen Johan zijn film White Castle maakte, het Europese gedeelte ervan. En dat het daardoor was dat deze film misschien wel zijn beste geworden was, tot nu toe. Bert Spaans en Catalaans sprekend alsof hij er geboren was, dag en nacht in de weer om iedereen zó te krijgen als Johan ze hebben moest. Johan kreeg alleen Bert niet altijd zoals hij hebben moest, omdat Bert de werking van een camera nog niet helemaal begreep, toen, zodat hij, bij die scène van die boer met dat schaap dat hij achter op zijn bromfiets gebonden had, maar met die microfoon achter die rijdende bromfiets bleef aanhollen, zonder zich te realiseren dat hij daardoor voortdurend in het beeld kwam.

Lange ingewikkelde telefoongesprekken voerden we, soms over grote afstanden, over de totstandkoming van zijn onlangs verschenen boek Shapes of the Voice, een driehonderd pagina's tellende bloemlezing uit zijn volledige werk, in voortreffelijk Engels vertaald door Charles McGeehan. Charles, ons aller vriend, ons aller kopzorg. Evenbeeld van Frank Zappa, die al lang geleden besloten had dat het Amerikaanse leger in Duitsland niet zijn favoriete verblijfplaats was, zich via een huwelijk met Bert's zuster een tijdlang familielid noemen kon en zich vanwege deze zaken ‘tijdelijk’ in de Nederlanden vestigde en kort daarna zich een beroep koos: Schierbeek-vertaler in het Engels. Aangezien Charles niet beseft dat dit een wat wankel beroep is (al was het maar omdat de Engelstalige uitgeverij ook nog wel eens wat anders uitgeven wil), hij al spoedig bleek een van de meest gewetensvolle en serieuze en getalenteerde vertalers te zijn die men zich maar kan wensen, een artiest, in de ware zin des woords, met een eigen uitgesproken mening en met niet al te veel realiteitszin, wilde de samenwerking met anderen die bij deze vertaling betrokken waren soms niet altijd vlotten en zijn de onderhandelingen die uiteindelijk tot het groene licht voor de Amerikaanse drukker moesten leiden soms wat gecompliceerd en tijdrovend geweest. Ik herinner mij soms zeer langdurige ‘spirituele’ gesprekken aan weerszijden van de oceaan, in Amsterdam, thuis en bij mij op kantoor en soms telefonisch, Bert dan vanuit het café van Juan op Formentera, de enige plek waar hij daar meestal telefonisch te bereiken was. (Het boek is overigens in enkele Nederlandse boekhandels voor fl. 25,-- verkrijgbaar of anders te bestellen. De uitgever: Twayne in Boston).

Groot plezier hadden we enige jaren geleden in Knokke, op het poëziefestival, waar ik met de Belgische organisatoren een Nederlandse avond had voorbereid. Ondanks het feit dat de Nederlanders het grootste gedeelte van de dag gezamenlijk met elkaar optrokken, vaak in het gezelschap van een aantal buitenlanders als bijvoorbeeld Ben Carmi of Vasko Popa, viel 's avonds het gezelschap wat uiteen, vanwege de diverse parties op verschillende plaatsen of omdat mensen op tijd naar bed wilden, ingewikkelde gesprekken opzetten of liever alle Belgische biersoorten wilden uitproberen; Bert echter speelde klaar bij vrijwel iedere manifestatie aanwezig te zijn.

[p. 71]

Momenten die me bijbleven zijn de keren dat bijvoorbeeld Gerrit Kouwenaar en ik (Gerrit, die bij het opkomen van de zon over de bladstille zee, met zijn rug in het kussen op het bed van zijn hotelkamer gezeten, stijlvol en gesoigneerd als altijd, een vouw in zijn pijamabroek, het fameuze laatste glas op het nachtkastje en een sigaret in de hand, uit zijn nieuwste, nog ongepubliceerd werk voorlas) bij het ochtendgloren wat onzeker onze weg naar het hotel trachtten terug te vinden en er dan onveranderlijk, op de enige plek waar nog licht brandde in het haast surrealistische naseizoen-Knokke een raam werd opengeworpen, zodat rook, stemrumoer en muziek uit de dancing naar buiten golfden, en het verhitte hoofd van Bert zich vertoonde dat een luid ‘olé’ door de nachtelijke stilte deed daveren om zich dan weer schielijk terug te trekken teneinde vooral niets te missen van wat er binnen allemaal gebeurde.

Ook herinner ik me de keer dat aan het einde van een zeer vervelende en langdurige party, waarbij iedereen echter wel zorgvuldig natgehouden werd, Bert door een Vlaams dichter benaderd werd met het verzoek voor een speciale gelegenheid een gedicht over ‘de zee’ te schrijven. Bert keek hem even aan, wierp zijn armen in de lucht en riep ‘Oi, maar ik BEN toch de zee!’. De Vlaamse dichter ging niet begrijpend af. Diezelfde avond nog schreef Bert, veel later overigens, een prachtige, pagina's lange opdracht in zijn boek De grote dorst voor het schattige dienstertje van het café en mij samen (voor Pauline en Joost), er heilig van overtuigd dat we bij elkaar hoorden want we waren toch ALLEBEI aardig... Ik hoop dat ze dat exemplaar nog heeft.

De laatste keer dat we elkaar, buitenlands, troffen was op de International Writers Reunion in Lahti, Finland 1975, die altijd in de derde week van juni, eens in de twee jaar, plaatsvindt.

Gezien het feit dat wij met onze vrouwen waren en de reiskosten naar Finland nogal hoog, hadden wij speciale vliegtickets gekocht die ons verplichtten een dag langer in Finland te blijven dan het festival duurde, maar daardoor goedkoper waren. Dit kon moeilijk een bezwaar zijn, volgens ons, midzomernacht in het land van de tienduizend meren moest toch iets bijzonders zijn om mee te maken. Dat bleek het ook te zijn.

We waren door verschillende Finnen uitgenodigd die midzomernacht bij hen te komen vieren maar we hadden besloten dit af te slaan. Een week Poetry International in Rotterdam en direct daarop aansluitend een week International Writers Reunion in Finland betekende, genoeg vermoeienis, door geestrijk vocht overgoten nachtelijke discussies en slaaptekort tijdens de witte nachten van de Finse zomer. Wij zouden rustig, met zijn viertjes en met de Spaanse schrijver, inmiddels vriend, Luis Goytisolo, een glaasje drinken, een hapje eten en de nacht insudderen, zonder al het internationale geroezemoes om ons heen.

We zaten op het dakterras van het idyllische, door bossen omgeven, aan een meertje gelegen, oude houten hotelletje, in het gehele nacht durende schemerlicht, de resten van onze respectievelijke ‘kamerflessen’ op te drinken, muggen vangend, babbelend en filosoferend over het bestaan, intussen kijkend naar de mensen die naar het barretje en het caféterras aan de andere kant van het gebouw kwamen om daar hun avond te vieren. Rond middernacht waren onze resten op en onze dorsten gegroeid en eensgezind besloten wij naar beneden te gaan en ons bij de feestvierenden en de bartender te voegen. Beneden aangekomen werden we opgevangen door een hevig verontrust dienstertje, dat we in de loop van de week al hadden leren kennen, een Amerikaanse die Fins studeerde en hier werkte om wat bij te verdienen en dat ons vroeg ‘What the hell - wij wel dachten hier beneden te komen doen’. Ze bleek begrip te hebben voor onze dorstgevoelens maar legde ons dwingend uit dat men die als ignorante buitenlander nooit leste tijdens midzomernacht, tussen de Finnen op het platteland. Intussen voerde ze ons, zonder enige verdere discussie toe te laten, naar een klein blauwbehangen kamertje, aan de achterkant van het hotel, wees ons op een bedieningsbelletje, beloofde ons een en ander te drinken te zullen brengen en deed de deur achter zich op slot. Daar zaten we dan, in de vergaderruimte van de plaatselijke Rotary, opgesloten tijdens een prachtige zomernacht, terwijl het feest woedde. Woedde, want terwijl wij, ons regelmatig van de servicebel bedienend, van de nood een deugd maakten, door, snikkend van het lachen, met Luis als voorzitter en Bert als opponent een speciale vergadering van de Rotary club hielden, nam buiten de hevigheid van het feest duidelijk toe. Na enige tijd klonken geluiden die leken op man-tegen-mangevechten, verkrachtingen, slemppartijen zoals die in vroegere tijden moeten hebben plaatsgehad, een vervaarlijke gegrom, kortom een oeroud ritueel feest waarvan wij op den duur begrepen dat dat niet voor ons was bestemd. Hier werd een acht maanden lange winter uitgebannen, een eeuwenlang gevoel van isolement weggeschreeuwd, hier waren krachten aan de gang waar wij geen weet van hadden.

Lichtelijk ontnuchterd gingen wij voor de uurtjes die ons nog restten naar bed, kusten Luis ten afscheid en namen de volgende dag de bus naar Helsinki die ons afleverde bij het vliegtuig dat ons weer naar Nederland brengen zou.