Bzzlletin. Jaargang 7

[p. 35]

Het huis
Bert Schierbeek

Van af deze heuvel had ze het beste zicht op het huis, de glooiende gazons en de kruinen der bomen, die als welige groene en bruine parasols het geheel besloten omsluierden. Telkens wanneer ze hier zat verwonderde ze zich over de vele schakeringen groen, die er mogelijk waren tussen de kinderlijke lichte eikenbladeren en het diepe wijze brons der beuken. Ze ging zitten op een der bemoste banken, die haar grootvader nu ongeveer vijftig jaar geleden met kwistige hand over het landgoed had uitgestrooid. Ze glimlachte niet geheel droefgeestig en niet helemaal verbitterd, maar zoals een mens lacht, die door alle teleurstellingen heen toch een vage hoop heeft behouden dat het leven haar het laatste niet zal onthouden, dat de uiterste grens haar bespaard zal blijven. Ze wist dit misschien zelf niet, toen haar lach de kuiltjes in haar wangen vulde met lichte ironie. De vingers van haar rechterhand gleden bedachtzaam strelend over de linker bovenkant van de ruige groene rugleuning. Ze wist dat daar het opschrift moest staan, dat haar grootvader, de oude heer Walendorp, in een overmoedige bui, bruisend van een vreemd gevoel van overvloed, op alle banken had gegrift: Het goede Leven. Met veel moeite kon ze het nog lezen, waarschijnlijk alleen omdat ze wist dat het er staan moest. Het mos overwoekerde alle kentekenen van uit de tijd, waarin haar grootvader zijn griezelige dromen over het goede leven trachtte te verwezenlijken. Verina schudde haar blonde hoofd. Zelfs het huis had hij die naam gegeven. Daar stond het nog duidelijk te lezen op de linker vleugel met gouden letters op het wit der gepleisterde muren. Letters met onnoemlijk veel krullen en tierlantijnen waren het, als was het de bedoeling geweest ook daarin de overdaad aan gevoel en vermogen te laten uitkomen. Heel bewust had hij zijn huis zo genoemd toen het opgetrokken werd op de puinhopen van het oude dat in een stormachtige zomernacht door de bliksem in as was gelegd. Het stond er nu als een langgerekte witte blokkendoos, onschuldig en massief tussen de hoge slanke sparren. Het onschuldige en kinderlijke weerspiegelde zich vooral in de eigenaardig gebroken lijnen van de voorgevel, die een samenstelling leek van drie speels tegen elkaar gedrukte blokken. Het massieve, dacht Verina, werd toch misschien meer gesuggereerd door het grote plakkaat wit tussen al het groen, dan door de architectuur zelf, die leed aan een te grote overdaad. Het middelste blok was het grootst en boven de grote serre verlucht met enige oubollige guirlandes, die aan elkaar geklonken werden door op het oog volkomen overbodige engelen, in dunne wapperende kleedjes. Het middelste engeltje had een vergulde bazuin in de hand, die zegevierend wees, als een hoorn des overvloeds, naar de bescheiden opklimmende trapgevel. Te bescheiden dacht Verina, terwijl wederom een glimlach haar volle lippen plooide. Er deed een anecdote de ronde in de familie, die wilde dat grootvader en grootmoeder over deze engelen een luchtige strijd gevoerd zouden hebben. Hij had ze namelijk het liefst in hun Rubensachtige weligheid op de trappen van de gevel willen zetten en wel zo, dat die met de bazuin boven alles uit zou tronen als een teken en verlokking, een symbool van ‘het goede leven’ zelf. Dat was de oude mevrouw Walendorp echter te ver gegaan. Ze verborg haar angst voor al te uitbundige demonstraties van levensvreugde en overmoed zorgvuldig achter artistieke bezwaren, die zij in deze opstelling meende te zien. Daarvoor was haar man ten slotte bezweken, vooral omdat zij de naam had een uitstekende smaak te hebben en zich altijd trouw op de hoogte liet houden van de nieuwste stromingen in kunst en letteren. Haar kamer lag meestal bezaaid met prospectussen van boekhandels en tentoonstellingen. Ze had haar hart op aandoenlijke wijze verpand aan het lichte zuiden van een toen nog luchtig Frankrijk. Ze was er opgevoed in een van die wonderlijk bekrompen kostscholen voor meisjes en haar eerste zonde was waarschijnlijk geweest het in 't geheim lezen van een slecht lichtzinnig romannetje uit die tijd. Een strenge tucht van oude dames had haar gevormd, maar gelukkig waren de weinige werkelijk oorspronkelijke krullen in haren en zinnen bestand gebleken tegen het stijfsel der gladde onberispelijk witte kragen en manchetten, die de bezoeker nog in de ogen staken van af haar portret, naast dat van haar man in het middenblok boven de open haard. Er speelde altijd een fijne glimlach om haar lippen, een beetje zuinig en niet helemaal oprecht, die speels optrok tot in de grijze krullen boven de uiteinden der bewegelijke wenkbrauwen. Op het eerste gezicht zou men kunnen denken dat zij een van die lichtzinnige dames was, waarmee de jaren om en nabij de wisseling der eeuw zo vriendelijk bevolkt waren. Dames, die uiterlijk de degelijke normen handhaafden, waarin het leven gevat was, maar door het argeloos optrekken van een hiel, of toevallig ontbloten van kuit of knie de mannen in vlam wisten te zetten, zodat ze hun keurige jassen, kleurige

[p. 36]

vesten en gesteven boorden inwendig vervloekten. Toch was zij het geweest, die de engelen aan de middengevel en de godinnen op het gazon langs beide vleugels met alle geweld gekleed wilde hebben. Hoe hij ook gepleit had voor de naaktheid van ten minste Diana, de grootste, en nog wel de godin van de jacht, waarvan hij zoveel hield, het mocht hem niet gelukken haar woordenstroom te stuiten. Ze bewees hem ten slotte gladweg, via enkele cultuurhistorische frazen, dat naakte godinnen en engelen hopeloos uit de tijd waren. Dus hadden ze nu nog allen het driekwart rokje aan, dat de oude Walendorp had afgebedeld. Boze tongen beweerden dat mevrouw deze godinnen enkel uit kleinzielige achterdocht had gekleed, omdat ze meende dat die goddelijke naaktheid het kleine scheutje Beiers bloed in haar man wel eens op verontrustende wijze aan het bruisen kon brengen. Het verhaal ging zelfs, dat ze zich eens had laten ontvallen dat voorrecht voor zich zelf te willen behouden. Wat ook verder de oorzaak mag zijn geweest, dit staat wel vast dat het huwelijk uitzonderlijk goed harmonieerde en het leven er nooit beter was dan onder de leiding van de krullende haren van Marie Walendorp - Van Heuvelen en Erik Walendorp met de stijve uitstaande snor, de lachende blauwe ogen, de krullende volle lippen en de strakke pezige handen, waarmee hij zijn fabrieken fijnzinnig wist te dirigeren naar een staat van welvaart, die velen hem benijdden, maar weinigen betwistten. Hij was de harde en tevens loyale zakenman vol ondernemingslust en geest, die toen nog niet zo zeldzaam waren als thans. Hij kon van het leven genieten als weinig anderen, was op feesten een geziene figuur, die altijd voor een lach zorgde. Hij was er bovendien van overtuigd dat het goede leven slechts voor weinigen te bereiken was, ja dat meer van deze genieters de vreugde zou ontluisteren. Niettemin was hij niet karig in het uitdelen van vreugde en plezier aan de met minder geest en aardse goederen bedeelde medeburgers, die bijna allen zijn ondergeschikten waren omdat ze arbeidden in zijn fabrieken of indirect leefden van de goede gang van zijn zaken. Hij was zich terdege bewust van de waarde van zijn arbeiders, die hij bijna allen bij naam en toenaam kende en in wier menselijke moeilijkheden hij als mededorpeling altijd min of meer betrokken werd. Dat verhinderde hem evenwel niet de mensen daarnaast in soorten te onderscheiden, in enkele eenvoudige categorieën: de bezitters, de ondernemers, de arbeiders en daartussenin de burgers. Alles wat er verder aan schakeringen mogelijk was leek hem ondergeschikt te zijn aan deze, of er buiten te vallen, maar die mensen behoorden dan ook in het gekkenhuis. Zijn redelijk optimisme vond verder, dat elke flinke kerel de kans moest hebben om vooruit te komen, maar dat je niet eerder flink genoemd kon worden voordat je bewezen had, zoals hij en zijn voorouders en vrienden, dat je je zelf kon opwerken uit de toestand die je niet beviel. Omstandigheden waren voor hem geen verontschuldiging. Het in zijn dagen opkomende socialisme had in hem een sterken tegenstander. Hij speelde in zijn dorp eigenlijk een beetje de rol van Bismarck. Ook hij probeerde door het verbeteren van de lonen en de arbeidsvoorwaarden de arbeiders van te voren immuun te maken voor de ‘oproerkraaiers’. Bovendien was hij Walendorp niet geweest als hij niet zorgde voor plezier. Een keer in het jaar gaf hij een groot tuinfeest voor alle ingezetenen van het dorp op de welige gazons rondom zijn villa. Het ‘goede leven’ straalde dan iets uit van de overdaad en volheid dat het had opgehoopt binnen de muren van het huis. Dat waren luisterrijke feesten geweest waaraan ook de avond geen einde kon maken. Dan werden de honderden lampions ontstoken en werd de tuin herschapen in een toverrijk. Verina had van oude dorpelingen wel eens verhalen gehoord en aan de bijna ondeugende glinstering in de anders zo rustige ogen kon ze raden wat ze allang wist, dat vele van deze mannen hun eerste liefde niet zelden gevonden hadden in de schaduwrijke, beboste hoekjes van het landgoed. Toen kroop het mos nog niet zo brutaal over de banken en de bijna geheel vervallen paden. Daar zorgde de tuinman voor met zijn knechten. Zij onderhielden alles keurig, ze harkten de paden, knipten de gazons bij, en beteugelden het groen, dat ook toen al in zijn steeds opdringende groeikracht alles dreigde te overwoekeren. Dat was nu al jaren geleden en het groen overkoepelde van alle zijden de witte blokken. Alleen van af deze heuvel had men er nog een betrekkelijk vrij zicht op. En het was goed zo, vond Verina. Het was in deze tijd maar beter afgesloten te liggen van de wereld, die toch haar grove klauwen al door het groen had weten te dringen en onbescheiden had ingegrepen in ‘het goede leven’. De naam was zo langzamerhand een bespotting geworden, een aantijging van haar zin voor werkelijkheid. Vele malen had ze er al met mama over willen spreken om er maar een naamloze villa van te maken. Dat was meer in stijl met deze waanzinnige tijd. Waren niet al hun bezittingen in de loop der jaren voorzien van ‘naamloos’ en ‘co’? Ze liet het plan evenwel telkens weer varen omdat ze in die wonderlijk vertrouwde en een beetje gedegenereerde naam toch ook een sprankje uitdaging voelde aan de wereld, die totaal uit zijn voegen was gewipt. Het scheen haar soms toe dat in deze naam haar grootvader, en ook haar vader toch nog een overwinning behaalden. Ze hield ten slotte meer van de vergulde tierlantijnen dan ze wel wilde toegeven. Traag schoof ze haar rechter arm in het veld van haar ogen. Elf uur al! Ze stond haastig op, sloeg het mos van haar

[p. 37]

blauwe rok en begon met langzame lange passen de tocht terug door het struikgewas naar de gazons beneden. Zo nu en dan bukte ze zich voor de uitdagende takken. Ze keek turend naar het huis. Traag schoof het met haar gang langs de stammen der eiken en beuken. Iedere volgende Zondag scheen het dak weer onzichtbaarder geworden. Het werd geheel opgeslokt in de woekering van mos en boomgroen, dat als een laag verkleurde schimmel de pannen bedekte. Bij de vijver bleef ze even staan. Het eens zo onderhouden badhuisje, hing nu vervallen tussen de bomen. De springplank was vermolmd, de vijver groeide dicht met waterplanten, die ook de overvloed van goudvissen hun ruimte om te leven ontnomen hadden. Een enkele keer had ze er nog eens een gezien. Ze kon nu echter niet blijven staan. Mama zou al zitten te wachten aan de koffietafel. Ze zat op deze mooie zomermorgen zeker wel in de tuinstoelen op het terras. De zon had de dauw al van de velden getrokken. Te koud kon het nu niet meer zijn. Hoewel zij sinds ze wist dat haar man nooit meer terug zou komen, het overal koud vond. Ze liet niet voor niets het hele huis dichtgroeien onder de bomen. In het begin had ze deze rigoureuze verwaarlozing toegeschreven aan een voor haar moeder onbegrijpelijk cynisme. Laatst was ze er echter achtergekomen dat ze nog nooit kon geloven dat vader niet terug zou keren en haar kinderlijke sprookjesziel zich troostte aan het sprookje van Doornroosje. Een keer zou hij terugkomen en haar met een feeërieke kus uit deze slaaptoestand wekken om opnieuw het goede leven te beginnen. Alles moest dan nieuw zijn. Mensen die zolang geslapen hebben moeten werk voor hun handen vinden om er hun overdaad aan gevoelens in te verwerken. Verina lachte droevig. Die goede kinderlijke mama. Ze had zo vaak medelijden met haar, omdat ze zich aan zo'n grillige herinnering uit haar kinderjaren kon troosten. Het was soms moeilijk voor haar, die toch ondanks alles verder wilde leven, haar geduld te bewaren bij de eindeloze klachten en verhalen waarin de laatste jaren opgehaald werden en ontleed in al hun ongeluk en geluk. Juist die tegenstelling kon haar moeder niet verdragen. Nooit zou ze leren aanvaarden dat een van haar zoons de oorzaak was geweest, dat ze èn haar man èn hem kwijt was. Waarom was Herman bij die partij gegaan van patjakkers? Ze gebruikte dit woord letterlijk. Hoe kon hij voor den vijand gaan werken en zelfs in hun gelederen dienst nemen? Hij wist toch dat hij zijn vader er de dood mee in joeg? Goed hij was idealist geweest, zei men. Veranderde dat iets aan de feiten? Had hij niet voor het eerst het kwade leven in dit huis gehaald? Ze zou nooit vergeten die avond toen hij afscheid van haar kwam nemen omdat hij wilde gaan vechten tegen de Russen. Als die de baas werden in Europa zo zei hij, was het goede leven voor altijd onmogelijk. Ze had het niet goed begrepen. Wel meende ze dat er in hun huis ook fouten gemaakt waren. Ze hadden altijd met minachting gesproken over ‘die communisten’. Wat dat voor lieden waren wist ze zo ongeveer. In elk geval mensen, die wilden leven zoals zij altijd gedaan hadden. Op het goede leven hadden ook zij recht en nooit had ze begrepen waarom dat eigenlijk niet logisch klonk in de oren van haar man, die verder toch zo verstandig kon zijn. In ieder geval Herman was gegaan, maar zijn schim bleef in het huis rondwaren en stookte onrust. Zij vader had hem niet meer willen zien. Alle portretten waarop hij voorkwam werden uit de kamers verwijderd. Hij was zijn zoon niet meer. Had hij het bij die symbolische handeling maar gelaten. Neen dat was hem niet genoeg. Hij werd verteerd door de schade. Hij moest meer doen. Ze kregen een Jodin in huis, gelukkig een lief, verstandig meisje en het kwam steeds meer voor dat hij 's avonds nog even naar de fabriek moest. Wat hij daar deed vertelde hij nooit, maar op een avond kwam hij niet thuis. Eerst de volgende dag hoorde ze dat hij opgepakt was en reeds op weg naar het land van den vijand om in een van die verschrikkelijke kampen opgesloten te worden. Verina herinnerde zich alles nog als de dag van gisteren en ook hoe zij en haar andere broer Otto op allerlei manieren geprobeerd hadden inlichtingen te krijgen. Niets hielp. Ten slotte hadden ze hen weggestuurd met de mededeling of ze niet wisten dat hun andere ‘Bruder’ aan de kant van de Engelsen vocht. Otto en zij hadden niet de lafheid kunnen opbrengen om te antwoorden dat ze ook nog een broer aan het Oostfront hadden. Het zou trouwens weinig geholpen hebben. Hun moeder hadden ze evenwel gezegd dat hij in een bevoorrechte positie verkeerde om Herman. Het was achteraf misschien verkeerd geweest, want ze had er troost en kracht in gevonden om te blijven geloven in zijn terugkeer. Ze hadden evenwel nooit meer iets gehoord, ook niet toen de oorlog al maanden voorbij was. Het leek of Dirk Walendorp nooit bestaan had dan in de illusie. Geen taal en teken herinnerde buiten ‘het goede leven’ nog aan de lange blonde Dirk, die de wegen toch vaak gegaan was. Hij was er eenvoudig niet meer. Dat nu bleek de grootste troost te zijn voor mama. Ze was kinderlijk blij dat ze kon vertellen dat ze gelukkig geen slechte berichten over hem kreeg. Ze scheen totaal te vergeten dat er ook geen goed nieuws kwam. Nu wachtte ze op haar zoon uit Engeland. Iedere dag verwachtte ze hem. Hij zou voor haar naar Duitsland vliegen, vertelde ze, om Vader te halen. Ze wachtte opgewekt en geduldig. Ze scheen geen gevoel meer te hebben voor tijd. De dagen schoven voorbij in een schimachtige eenzelvigheid en zij zelf begon

[p. 38]

steeds meer op een schim te lijken.

Verina liep nu over de gazons. Mama wuifde haar van verre al toe. Een zwarte arm fladderde uit boven de tafel met het witte kleedje, waarop de grote ouderwetse koffiekan stond. Het glanzende koper scheen op eigenaardige wijze in contact te staan met de tierlantijnen der vergulde letters van het goede leven ver boven het dunne grijze haar van haar moeder. Merkwaardig ze ging altijd onder die letters zitten geheel links op het terras voor de deur. Plotseling merkte Verina iets vreemds aan de bouw van het huis. Gek dat was haar nog nooit eerder opgevallen, maar de rechterdeur, waardoor niemand meer binnenging sedert Herman er die noodlottige avond uit gegaan was, scheen haar nu iets kleiner en bijna scheef getrokken. Ze bleef staan. Dit plotselinge verval viel haar nu pas op. De deur zag er boosaardig beschimmeld uit, scheef-getrokken van een houterige gramschap. Vijandig keek de doffe hier en daar reeds door groene roest overtrokken deurknop haar aan, als een smeulend cyclopenoog, dat zijn blindheid wil wreken op hen die zijn licht doofden. Een rilling liep over haar rug. Met alle kracht waarover ze beschikte trok ze haar lichaam recht onder de kou van dit bijgeloof. Ze kon haar ogen echter niet afhouden van de borende afgunst van de deur. Niets leek haar verstandelijk dwazer dan de dwang van een ding. Waren zij Walendorpen er niet altijd op uit geweest om de dingen in hun practische greep te dwingen? Was hun dit niet al enige geslachten gelukt? Toch kon ze geen glimlach veinzen toen haar moeder haar met haar blonde kinderblikken begroette en wees op de dampende koffie. Ze wilde wel sterk zijn, maar op dit moment overviel haar de betoverde wereld en voltrok zich op pijnlijke wijze het sprookje aan haar, dat ze zelf had helpen kweken. Hoeveel zou ze gegeven hebben indien de ruwe wereld nu door de omheining van het groen sneed en deze witte blokkendoos vertrapte om aan zijn waanzinnig sprookjesbestaan een eind te maken en eindelijk de consequentie te trekken waarvoor de bewoners blijkbaar te laf en zwakzinnig waren!

Ze zag de dunne sprieterige vingers van haar moeder aarzelend om het kopje koffie slaan dat voor haar stond. Lachend met haar betoverende ogen zei ze:

- Zie je kind, dat mama het nog koud heeft? Mijn vingers rillen. Het groen moet nog maar dichterbij komen. Het beschut ons tegen alles. Ons huis doet me altijd denken aan dat kasteel, je weet wel, waarvan ik je vertelde toen je nog een kind was. En wij... zijn de prinsessen. Jij en ik! We wachten op de ridders.

De lach trok weg uit haar totaal vermagerd gezicht. Ze rilde. Verina zag het hoe haar spichtige kin beefde boven het kopje. Ze stond er verstijfd naar te kijken. Was dit haar opgewekte moeder? De vrouw die geen zorgen kende? Die alleen maar verhaaltjes wist te bedenken in alle vreugde en voor elk verdriet? Zelfs nu merkte ze niet dat ze bezig was weg te sterven in een illusie.

- Weet je welke dag het is? vroeg ze plotseling.

- Zondag mama.

- Ja, Zondag. Op een Zondag zal Frank uit Engeland komen. Ik verwacht hem vandaag. Zie je niet dat ik op hem gerekend heb met de koffie? Verina zag nu pas dat er een kopje meer stond. De lach van haar moeder sneed over haar rug. Plotseling stond ze op en rende het huis in, naar haar kamer. Toen ze boven was, schaamde ze zich over haar onbeheerst gedrag. Nerveus begon ze te rommelen in haar boeken, die als een chaos over haar bureautje verspreid lagen. Ze las veel en ze wist dat ze op die manier contact bleef houden met de wereld buiten dit groene toverhol. Ze wilde juist weer naar beneden terugkeren, waar haar moeder stond te roepen met een ijle onwezenlijke stem, toen haar een vertaling van Catullus onder de handen zwierf:

alles geklonken in stilte
gebonden in eenzaamheid
toont mij alles den dood.

Het was een vrije vertaling maar het was haar zo eens uit de pen gevallen. God ze wist soms zelf niet meer of ze leefde of meestierf met haar moeder. Ze stond voor de spiegel. Dat deed ze tegenwoordig veel als ze alleen was. Het was de enige spiegel hier in huis overgebleven. De anderen had haar moeder alle ‘per ongeluk’ laten vallen. Deze raakte ze niet aan, omdat ze nooit op haar kamer kwam. Die spiegel mocht niet kapot. Daarin kon ze zich zelf hervinden en telkens constateren dat ze nog niet afstierf. Weer hoorde ze haar moeder roepen.

- Verinaaa, waar ben je?

Ze ging naar beneden. Haar moeder vond ze in verrukking staan voor de deur, met lege blikken opkijkend naar ‘het goede leven’.

- Ben je er? Waarom ging je zo haastig weg? Wat heb je gedaan? Ben je nerveus?

Met een ruk keerde Verina zich af. Deze stembuiging, klonk die niet bijna boosaardig? Ontdekte ze er niet een toon van spottende meerderheid in? De kracht van haar die het lijden aan kon? Bespottelijk! Ze weerhield het woord, dat ze wel in haar gezicht had willen spuwen. Toen ze omkeek, zag ze de lippen van haar moeder bewegen, dun en bleek, puntig vooruitgeschoven in het lezen van ‘het goede leven’.

Ze glimlachte, schudde haar grijze hoofd, nam Verina bij de hand en trok haar naar de koffietafel. Terwijl ze ging zitten, wees ze verrukt naar het naderende geboomte en zei:

[p. 39]

- Zij klinken ons vast in ‘het goede leven’. Wat kan ons gebeuren? Wij hebben de tijd en vreezen niet.

Klinken, ja klinken... Verina huiverde.

Alles geklonken in stilte
gebonden in eenzaamheid,
toont mij alles den dood!

De blokkendoos vervaagde onder het aanstormende groen. Ze liet haar kopje vallen. De scherven van het kopje ratelden door de vele echo's met verdubbelde kracht los op de wijkende muren. Het plaveisel schilferde af. De oude mevrouw Walendorp schudde haar hoofd en zei:

- Zullen we naar binnen gaan, het wordt toch te koud.