Bzzlletin. Jaargang 6

[p. 44]

Palestijnse poezie & Palestijns proza
Jan Kees van der Werk

In het algemeen kan gezegd worden dat de Arabische poëzie zich na 1948 zowel in vorm als in inhoud onttrekt aan de klassieke prosodie waarbinnen vaak metafysisch-romantische onderwerpen met fluwelen handschoen aangepakt werden. De Israëlische onafhankelijkheids-oorlog in 1948, waarbij zelfs de schijn van een gesloten Arabische broederschap aan scherven viel, heeft de revolutionaire overgang naar maatschappij-betrok ken poëzie in een vrijere vers-vorm zeker versneld. Engagement was het sleutel-begrip in de Arabische literaire discussie van de vijftiger jaren. De Palestijnse verzets-poëzie ontwikkelde zich vooral na de zesdaagse oorlog in 1967 en wordt voornamelijk geschreven door een generatie die of opgegroeid is in vluchtelingen-kampen of als balling in eigen land.

‘Dit staat gelijk aan twintig commando's.’ zou Moshe Dayan na lezing van een gedicht van de Palestijnse Fadwa Tuqan uitgeroepen hebben. Waarschijnlijk zal de legendarisering van deze overlevering de betrouwbaarheid van de uitspraak enigszins geweld aandoen. Maar de kern ervan is juist en duidt terecht op het explosieve en mobiliserende vermogen van enkele juist gekozen, in verstaanbare vorm gegoten, woorden. Fadwa Tuqan werd dan ook in 1970 een schrijf- en publiceerverbod opgelegd.

Fawaz Turki (1940) publiceerde in het Journal of Palestine Studies (nr. 3 - 1974) het artikel To be a Palestinian. Een in een vuistvol pagina's samengebalde beschrijving van zijn ballingen-bestaan. Het is een emotioneel document dat een goed inzicht geeft in zijn persoonlijke psychologische ontwikkeling en die van zijn generatie. Hij beschrijft hoe, in een miserabel Libanees vluchtelingen-kamp, de oudere generatie de realiteit van Palestina in gedichten, vertelde herinneringen en liederen in leven houdt: Eens zouden ze terugkeren. Terugkeren was het toverwoord waarin hun identiteit bewaard bleef en waardoor de ellende van het kamp wat makkelijker te dragen was. Het Terugkeren werd een troostende mythe. Turki memoreert de fysieke vernedering van tochtige tenten, de rantsoenen van de UNWRA (United Nations Relief and Works Agency) en de persoonsbewijzen met een X achter de nationaliteitsaanduiding waarmee het Palestijnse individu ontkend werd.

Hij ontvlucht het vluchtelingen-kamp, voelt zich Palestijn in naburige landen en buitenlander in het Westen. Hij verzet zich tegen assimilatie maar heeft geen land om naar terug te keren. Langzamerhand groeit voor hem het begrip ‘Palestina’ uit zijn beperkte geografische betekenis en verwijst het ook naar het landschap van de Palestijnse identiteit. De mythe van het Terugkeren wordt ook een teruggaan naar zichzelf.

My country is not a bundle of tales
Not a memory or a field of moons,
It is not a story or a song:
This earth is the skin on my bones,
Above its grass my heart hovers like a bee.
(uit de bundel A lover from Palestina van Mahmoud Darwish)

Vanuit deze ontwikkeling is veel Palestijnse verzets-poëzie geschreven. Poëzie die zich los: heeft gemaakt van geografische grenzen en politieke polemiek waardoor de gevoelsmatige geldigheid niet alleen beperkt blijft tot de Pales tijnse. Nadat in 1971 de zwarte Amerikaanse dichter George Jackson door zijn bewakers vermoord werd, vond men tussen zijn papieren Palestijnse gedichten. Gedichten geschreven vanuit de Pales tijnse ervaring waarvan de emoties herkenbaar en tot steun zijn voor iedereen die vecht voor het behoud en de erkenning van zijn eigen waardigheid.

Fawaz Turki schreef in zijn boek The Disinherited. Journal of a Palestinian Exile (Monthly Review Press, 1974): ‘Mijn probleem is een existentieel probleem en het heeft te maken met het verlangen naar mijn moederland, met het deel uit maken van een cultuur die behoort tot een volk met een eigen Palestijnse identiteit.’ Dat ‘menselijke’ gevecht om te overleven wordt door de Palestijn Mahmoud Darwish (1942) in het indrukwekkende gedicht Ahmad Zaatar, dat kort geleden bij In de Knipscheer uitkwam, in pulserende poëzie tot uitdrukking gebracht. Het gedicht Ahmad Zaatar is geschreven naar aanleiding van de belegering van het vluchtelingenkamp Tel Zaatar (Heuvel van Tijm) in Beiroet, dat tijdens de Libanese burgeroorlog in 1976 na twee maanden vechten tegen de belegering van rechtse Christenen met de grond gelijk werd gemaakt.

Fawaz Turki schrijft: ‘Als ik al geen Palestijn was toen ik als kind Haifa verliet, dan ben ik er nu een... Ik was een Palestijn. En dat betekende dat ik een outsider, een vreemde, een vluchteling en een last was.’... Maar waar ik loop/vlucht de aarde/onder mijn voetstappen./ Elke stad die ik bezoek/werpt me mijn koffers toe./... (Uit Ahmad Zaatar) De identificatie met het moederland en haar grond is onvermijdelijk in ballingschaps-literatuur waarvan de schrijver doorlopend op de vlucht is, op zoek naar zichzelf en zijn land.

[p. 45]

 

Ik ben Ahmad de Arabier, zei hij,

 

ik ben de kogels,

 

de sinaasappels,

 

de herinneringen,

 

ik vond mezelf dicht bij mezelf.

 

Ik verwijderde me van dauw en zeegezicht

 

en vond onderdak in Tel Zaatar,

 

de heuvel van tijm.

 

Ik, de rusteloze reiziger naar het geboorteland,

 

ik bén dat land.

 

Ik vond mezelf vol van mezelf.

 

(uit Ahmad Zaater)

De vertaalster Lieve Joris verantwoordt inleiding haar vertalingsmethode. Interessant is de vermelding dat Ahmad Zaatar vaak op de (Libanese?) radio uitgezonden wordt.

Hoewel de Nederlandse tekst prachtig is, laat daar geen twijfel over zijn, zag ik de dank van de vertaalster voor de ‘gewaardeerde suggesties’ toch liever uitgesproken aan de arabist en kenner van de Arabische literatuur J. Brugman dan aan de Du Perron specialist en kenner van de Nederlands-Indische literatuur J.H.W. Veenstra. Misschien zou hij een oplossing hebben gevonden voor de weggelaten uitdrukkingen ‘die in het Arabisch poëtisch zijn maar in de vertaling niet tot hun recht komen.’ Ahmad Zaatar verscheen in een twee-talige (Nederlands-Arabisch), door Kamal Boullata geïllustreerde uitvoering in de Mandala-reeks van In de Knipscheer.

Een nadere kennismaking met de Palestijnse gevoelswereld is mogelijk door de recent verschenen roman Mannen in de zon en verhalenbundel Oemm Saad van Ghassan Kanafani (1936), uitgegeven door respectievelijk Het Wereldvenster/NOVIB en de Stichting Palestina Publikaties. In de buitengewoon informatieve inleiding van S. Wild op Mannen in de zon (vertaald door F. Schröder) wordt de volgende verklaring van Kanafani geciteerd: ‘Mijn politieke standpunt komt voort uit het feit dat ik schrijver ben. Voor mij zijn politiek en literatuur onscheidbaar en ik kan categorisch verklaren dat ik politiek geëngageerd raakte doordat ik schrijver was en niet omgekeerd.’ Een opmerkelijke uitspraak van de latere woordvoerder van het (Marxistische) Volksfront voor de Bevrijding van Palestina in welke hoedanigheid hij in 1972 te Beiroet in zijn auto opgeblazen werd.

Mannen in de zon is het verhaal van drie generaties Palestijnen die door drie mannen vertegenwoordigd worden. De oudste is zijn land in 1948 ontvlucht, de middelste heeft de traumatische ervaring van de vlucht als kind ondergaan en de jongste is in het vluchtelingen-kamp geboren. Gezamenlijk proberen ze illegaal Koeweit, het land met de gouden bergen, binnen te komen met betaalde hulp van een vrachtwagenchauffeur. Een ontroerend verhaal over de paria's van het Midden Oosten, verhandeld en versjacherd door hun Arabische broeders, met een schokkend slot. De door Kanafani gehanteerde duidelijke didactische symboliek is niet storend voor de ‘literaire kwaliteit’ van de roman. In de verhalenbundel Oemm Saad gebruikt Kanafani, wat mij betreft, wel te vlakke symbolische beelden. Bijvoorbeeld het uitlopen van een dorre wijnrank als zinnebeeld voor het zich ontvouwen van een veelbelovende toekomst. Niettemin is het boekje zeker de moeite van het aanschaffen waard. Al was het alleen maar om verhalen te lezen van een man die algemeen beschouwd wordt als een representatieve vertolker van Palestijnse gevoelens. In Oemm Saad wordt de radicalisering beschreven van de vluchtelingen-kamp generatie die niet meer gelooft in de passieve mythe van de Terugkeer. Ruud Peters vertaalde het boek en voorzag het van een verhelderende inleiding.

MAHMOUD DARWISH: Ahmad Zaatar

Mandalareeks In de Knipscheer 8,50

GHASSAN KANAFANI: Mannen in de zon

De derde spreker serie Het Wereldvenster/NOVIB 13,50

GHASSAN KANAFANI: Oemm Saad

Stichting Palestina Publikaties

5,- te storten op postgiro 2057409