Bzzlletin. Jaargang 6

[p. 32]

Lezen voor leerlingen van het lager beroepsonderwijs/W Spiro-Kocken

Zoals elke AVO-docent verbonden aan een LBO-school, heb ook ik de worsteling meegemaakt om deze kinderen op een verantwoorde en toch voor hen aantrekkelijke wijze te begeleiden bij het lezen. Wie nu een aantal jaren in dit onderwijs meedraait zal ook te maken hebben gehad met het feit dat deze scholen òf niet over een bibliotheek beschikten, òf moesten werken met boeken die-hun-tijd-al-lang-hadden-gehad.

Toen voor dit voortgezet onderwijs de AVO-vakken een meer belangrijke plaats gingen innemen en er ook exameneisen gesteld moesten worden t.a.v. de verplichte boeken, was Leiden in last. Regelmatig vond overleg plaats tussen de vakdocenten, die het ook allemaal niet wisten en daarom vaak teruggrepen op boeken die in hun ogen ‘literaire’ kwaliteiten hadden. De (verplicht) voorgeschreven boekenlijst die hieruit resulteerde spreekt voor zichzelf: Aafjes, Bakker, Coolen, Den Doolaard, Sanne van Havelte, de Jong, Kortooms, Anne de Vries, aangevuld met schrijfsters zoals Bloemen, Hagers, Saris, v.d. Zee, welke laatsten altijd nog de examen-redding brachten als de kinderen door hun ogen gezien terecht, eerstgenoemde boeken betitelden met ‘niks-an’ en dus niet lazen.

Wat vergat men: deze kinderen, die over het algemeen gesproken, taal-arm zijn en nauwelijks of niets hadden gelezen, bracht men niet alleen tot radeloosheid t.a.v. de exameneisen, maar meer nog: men zorgde voor een nog grotere af keer van het lezen. Werden ze al meegesleept door een populaire schrijfster, dan vergat men hoe door deze vaak onechte overdreven verhalen de kinderen in een denkwereld werden geplaatst die de hunne nooit kon worden en waardoor valse toekomstverwachtingen werden gewekt. Mogelijk klinkt dit overdreven, maar wie een aantal jaren met deze kinderen heeft gewerkt, zal de kern hiervan begrijpen.

Deze ervaringen probeerde ik ter discussie te stellen tijdens het regelmatig plaatsvindende regionale overleg met andere vakdocenten. Werd dan ook gewezen op de uitstekende jeugdboeken die vooral de laatste jaren zijn verschenen, dan bleken zij vaak onbekend òf, wat nog vaker voorkwam, een buitenlandse schrijver of schrijfster werd voor een examenlijst niet goedgevonden; dit ondanks het feit dat het boek meestal op een uitstekende en verantwoorde wijze was vertaald.

Wat kan als verklaring hiervoor worden gegeven? Er was (en er is nog steeds) geen bindende landelijke afspraak, geen begeleiding van hogeraf t.a.v. de landelijke normen en bovendien hebben de leerkrachten inderdaad nauwelijks tijd en gelegenheid zich te verdiepen in jeugdboeken. Ik hoop van ganser harte dat er een manier gevonden zal worden om vooral de leerkrachten te informeren en tot uniforme afspraken te komen t.a.v. geschikte jeugdboeken op de LBO-examens.

Waaruit kunnen docenten putten? De jaarlijkse uitgave Boek en Jeugd van de Dienst Bureau Boek en Jeugd van het NBLC te 's-Gravenhage is een zeer goede bron. Ook de Kinderboekenmolen, eveneens bij iedere boekhandel verkrijgbaar, geeft een goed overzicht van recent verschenen boeken en tenslotte zou elke school een gezamelijk abonnement moeten nemen op de zgn. Dukaatboeken (bulkboeken), afgestemd op het lager voortgezet onderwijs, van Educaboek N.V. te Culemborg; tegen een gering bedrag beschikken de kinderen over de volledige uitgave van deze boeken in krantenvorm, die bovendien zeer geschikt zijn voor klassikaal gebruik. In deze serie verschenen reeds: Reinaart de Vos, Paul Biegel; Boris, Jaap ter Haar; De Adjudant van de Vrachtwagen, Sinny van Itterson; De biggenman, Paul Zindel; Lawines razen, An Rutgers v.d. Loeff-Basenau; Schooiertjes van Napels, K. Brückner.

Mijn eigen ervaringen heeft duidelijk gemaakt dat het mogelijk is ook LBO-leerlingen tot enthousiaste en kritische lezers te maken. Ik ben een aantal jaren verbonden geweest aan de LHNO-school St. Agnes te Voorburg, waar elk initiatief om de leerlingen tot lezen te stimuleren door de directie werd ondersteund.

We maakten gebruik van de mogelijkheid om via de Haagse Kunststichting voor de Jeugd schrijvers op school te krijgen. (Deze Stichting niet te verwarren met de landelijke Stichting Schrijvers School Samenleving, onder auspiciën van de Stichting Doneto te Amsterdam, welke bemiddeling voor een kleine school als de onze financieel niet te realiseren was en die in de keuze van schrijvers te veel is afgestemd op de middelbare scholier). Op deze wijze maakten onze leerlingen kennis met Miep Diekmann, Yvonne Keuls en Dolf Verroen. Gelijktijdig met een lezing van Miep Diekmann werd b.v. een expositie van jeugdboeken gearrangeerd, met medewerking van een Voorburgse boekhandelaar. De belangstelling hiervoor was bijzonder groot. Verder schaften wij voor het klassikale lezen de bekende Oké-boeken deel I en II aan (Nijgh & van Ditmar). In deze boeken heeft Miep Diekmann een uitstekende selectie gemaakt van hoofdstukken uit recente binnen- en buitenlandse jeugdboeken, inclusief enkele cabaret- en protestsongs inplaats van de geijkte gedichtjes, en - schrikt u niet - stripverhalen. Voor zover het financieel haalbaar was, schaften we de meeste boeken voor de schoolbibliotheek aan. Omdat de schoolbibliotheek zeer beperkt was, verwezen we de kinderen naar plaatselijke bibliotheken voor boeken, waar de school niet of door uitlening niet meer, over beschikte. Juist in deze periode kwam de overheid ons te hulp door de bibliotheken gratis toegankelijk te maken. Het was wel zaak te controleren of de leerling ook de moeite had genomen naar de bibliotheek te gaan.

In overleg met collega-docenten werd voortaan op school 1 uur van het vak Nederlandse taal gereserveerd voor ‘het lezen’. Elke leerling kreeg een leeskaart, waarop de gelezen boeken werden genoteerd òf in de kolom Rood (voor de boeken die wel gezellig zijn, maar niet het peil hebben

[p. 33]

om voor het eindexamen te gelden) òf in de kolom Groen (voor die boeken die ook voor het eindexamen konden worden gebruikt). Deze indeling bleek al spoedig een schot in de roos, want het ging er de leerling om zoveel mogelijk ‘groene’ boeken te lezen. (De boeken van de schoolbibliotheek voeren deze kleuren op hun rugzijde). Besloot de leerling een boek uit deze laatste categorie als examenboek te nemen, dan kon daarna gebruik worden gemaakt van een vragenformulier, waardoor op een eenvoudige wijze een uittreksel van het boek werd gemaakt. (Zie voor deze vragenlijst bijgaand voorbeeld). De leerkracht had daardoor ook zekerheid dat de boeken inderdaad gelezen waren.

Natuurlijk worden ook op deze manier niet alle leerlingen op slag leesgierig. Het is niet doenlijk een klas van soms 28 leerlingen een uur lang stil te laten lezen. Daarom proberen we met behulp van een bandrecorder persoonlijke leesbeurten in te lassen, die door degenen die willen luisteren mede beoordeeld worden. Bij het terugluisteren van de band (voor de leerling nog steeds een beleving!) kan de leerkracht gemakkelijker wijzen op leesfouten en verkeer intonatie.

In het algemeen kan gezegd worden dat het niet doenlijk is deze leerlingen literatuur te laten waarderen. Steeds weer blijkt dat daarvoor hun achtergronden te beperkt zijn. Naar mijn mening moet daarmee rekening worden gehouden bij de exameneisen. De leerkracht moet zich ook bewust zijn van de te verwachten anti-lees-argumenten van de leerling: het is een ‘ik’-boek, de lettertjes zijn zo klein, het boek is zo dik, de eerste bladzijde is al zo moeilijk, enz. Als een leerkracht de tijd kan vinden, zou een boek pas dan aan een leerling moeten worden aanbevolen, als de leerkracht zelf het boek heeft gelezen. Hoe vaak heb ik niet ervaren dat door enkele fragmenten te vertellen uit een boek, of door bepaalde gedeelten uit het boek in de klas voor te lezen, het enthousiasme voor het boek gestimuleerd wordt.

Daarnaast is het ontzettend belangrijk, afwisseling te brengen in het leesuurtje. Om in de stijl van deze tijd te blijven: een top-tiensamenstelling door de leerlingen is een geweldige ervaring. Boven aan onze lijst stonden: Het wereldje van Beer Ligthart, Jaap ter Haar, Boris, Jaap ter Haar,

De biggenman, Paul Zindel,

Kruistocht in spijkerbroek, Thea Beckman,

Twink, John Neufeld,

Marijn bij de Lorredraaiers, Miep Diekmann,

Soul Brothers en Sister Lou, Kristin Hunter,

Lawines razen, An Rutgers v.d. Loeff,

De adjudant van de vrachtwagen, Sinny van Itterson, Oorlogswinter, Jan Terlouw.

Zo maar een top-tien, die aangevuld kan worden met anderen, die het op deze lijst net niet haalden: Gertie Evenhuis, Dola de Jong, Honor Arundel, Gunnel Beckman, Lyn Hall, Tonke Dragt, Alet Schouten, Leon Garfield, Päul Biegel, Chr. Nöstlinger.

Miep Diekmann heeft gelijk als zij in haar voorwoord van de Oké-boeken schrijft dat er bij de jeugd een steeds grotere vraag is naar wezenlijke informatie en dat de moderne jeugdboekenschrijver zijn lezers leef- en leeskritisch maakt. Door een zo eenvoudig mogelijk taalgebruik moet het mogelijk zijn jonge mensen zich gemakkelijker in woorden uit te drukken.

Tot slot zou ik willen herhalen wat een eindexamen- kandidate mij onlangs bij het afscheid toevertrouwde: ‘Juf, dank zij u weet ik nu wanneer mijn moeder weer aan een snert-rommannetje bezig is’. Mogelijk kan deze moeder wegwijs gemaakt worden op de Dag-Mavo voor Volwassenen (de zgn. Moeder-Mavo), waar dezelfde problematiek t.a.v. het lezen bestaat.