Bzzlletin. Jaargang 4

China China
Margaretha Ferguson

Het nieuwe China is vanaf zijn eerste kiemen begeleid geweest door ‘blanke’ vrienden, vaak afkomstig uit de wereld van de journalistiek of zending en missie, of artsen, soms hebben zij zich bepaald tot min of meer gedistancieerde waarneming, maar ook heel dikwijls hebben zij zich in grote mate vereenzelvigd met ‘de goede zaak’. Van die westerse vrienden uit wier mond wij zoveel belangrijke gegevens hebben kunnen vernemen noem ik de befaamde Amerikaanse journalisten Edgar Snow en Anna Louise Strong, de Canadese arts Norman Bethune die zeer veel deed voor leniging van de medische nood en die door de Chinezen herhaaldelijk als lichtend voorbeeld wordt aangehaald, de Engelse chirurg Joshua Horn (Verjaag alle plagen). In het bijzonder vermeld ik nu de Nieuw-Zeelander Rewi Alley, een man die al zo'n kleine 50 jaar in China woont en op allerlei manieren heeft meegewerkt aan de opbouw van de nieuwe samenleving, iets waarvoor hij herhaaldelijk in levensgevaar heeft verkeerd. ‘Wat zette deze Rewi Alley op het spoor van zo'n diepgaande betrokkenheid met de Chinese Revolutie?.... Op een dag in Wusih, ongeveer 60 kilometer ten noordwesten van Shanghai, zag ik vijf jonge mannen, die naakt waren vastgebonden aan draagstokken. Vlak voor mijn ogen werden zij op de grond gesmeten, een officier stapte van zijn paard en schoot ze allemaal een kogel door het hoofd. De volgende dag las ik in de krant dat het jonge “agitators” waren geweest die een poging hadden ondernomen om een vakbond te organiseren onder de arbeiders van een zijdespinnerij.’

Dit staat te lezen in het boek: Wilfred Burchett en Rewi Alley: China, een ander bestaan, ooggetuigenverslag van 25 jaar vooruitgang. ‘Onze voornaamste interesse was,’ aldus Wilfred Burchett in zijn voorwoord, ‘de veranderingen op te sporen die de laatste paar jaar in China hadden plaatsgevonden, en die in verband te brengen met wat wij wisten over de vroegere toestand in China.’

Het resultaat is een uitermate leesbaar verslag van een rijkdom aan concrete ervaring, verworven door langdurig verblijf, vele gesprekken, vele waarnemingen, verzameld en op schrift gesteld door twee mannen wier scherpe blik niet is vertroebeld door hun warme liefde en respect voor het huidige China.

Alle macht aan het volk, China's lange weg naar het kommunisme, is een overzichtelijk rapport over een verblijf van drie weken in de Volksrepubliek China in het jaar 1975, opgesteld door zeven studenten en leden van de Kommunistische Eenheidsbeweging Nederland (KEN), die voor dat verblijf waren uitgenodigd door de Kommunistische Jeugdliga van China. U ziet, de jongelui spelen open kaart. Geen cryptocommunisme! En ook geen valse pretenties dat

[p. 17]

ze het nu allemaal doorhebben, want meteen in de eerste alinea van hun geschrift vertellen zij dat een van hun Chinese begeleiders aan het eind van hun reis opmerkt: ‘Wat jullie gedaan hebben is slechts bloemen kijken geweest vanaf de rug van een paard.’ Zakelijk gestelde informatie, grotendeels gelijkluidend met de door de Chinezen zelf gegeven informatie. (maar wat is daar eigenlijk tegen zolang het je niet verveelt? de mensen daar zijn eerlijk als goud, scheppen niet op, relativeren hun verworvenheden en inspanningen zelf vaak meer dan westerse bewonderaars), een bescheiden kommentaar van de samenstellers uitmondend in: ‘Kunnen wij in Nederland nu hiervan leren? Wij hebben het idee dat, àls we iets van China kunnen leren, het dit is. Een revolutionaire verandering kan alleen maar slagen, en heeft ook alleen maar zin als een revolutionaire partij erin slaagt om de meerderheid van het volk, de overgrote meerderheid, te verenigen. OM ZELF AL DIE VERANDERINGEN DOOR TE VOEREN. Wanneer het volk zelf beslist om de macht over te nemen, dan is er geen macht ter wereld die het daarvan af kan houden.’

De ietwat droge hoofdstukjes worden, net als in China zelf, gesierd door treffende opschriften: Opera in de koeiestallen, Domme dammen en begraven rivieren, Een geest als een spijker, Het bonekoekje en de hondedrol, Een rottend lijk tussen de mensen, Lampions die slingeren op de tocht. Die opschriften maken je meteen nieuwsgierig, en de uitleg die volgt is helder en loyaal.

De twee bovengenoemde boeken zijn, in een eenvoudige uitvoering, verschenen bij Uitgeverij Het Progressieve Boek, Jan Porcellistraat 40b, Rotterdam, die op deze manier een prijzenswaardig begin maakt met het streven, voorlichting over China zo leesbaar te brengen dat een ruim publiek ermee kan worden gediend. Om je énig oordeel te vormen over China moet je er toch echt wel eerst iéts van weten; vóór-oordelen kan men nog altijd zeer rotsvast ontmoeten bij mensen die er a) nooit geweest zijn b) nooit iets anders over hebben gelezen dan artikelen in de door henzelf gekozen vaste krant of het tijdschrift waarop ze geabonneerd zijn en waarvan ze dus al vooraf weten welke geest de artikelen ademen.

Op hoger, intellectueler niveau is er al een tijdje een serie publicaties aan de gang die ook bijzonder veel wetenswaardigs meedelen over het oude en het nieuwe China, maar het hoge wetenschappelijke niveau verhindert toch niet een duidelijk professorale afstand die op zich al een zekere kritiek inhoudt. Gelukkig kunnen we in Nederland, voorzover we publicatie-mogelijkheid vinden, kritiek in allerlei richting nog vrijelijk spuien, en daarin zijn we dan wel bevoorrecht boven China. Toch zou je de hoog-wetenschappelijke publicaties in de Chinese bibliotheek, onder redactie van de sinologen E. Zürcher en D.W. Fokkema, met meer voorbehoud moeten lezen juist omdat het hoge niveau objectiviteit voor-onderstelt, maar die objectiviteit is duidelijk, met alle respect voor de enorme kennis die ons hier wordt voorgelegd, intellectueel-westers gericht. De bijna argeloze weergave van de Chinese gezichtspunten zoals te lezen valt in de KEN-publicatie stelt de westerse lezer eigenlijk beter in staat, op basis van deze feiten-zonder-meer, zelf te gaan nadenken. Feiten-zonder-meer, geselecteerde, of

[p. 18]

zo men wil volgens mau-istische criteria geselecteerde feiten dus, die duidelijk, overduidelijk, een gesimplificeerd beeld geven van de werkelijkheid.

De zevende in de Chinese bibliotheek verschenen bundel, De aap van begeerte, onttrekt zich op het eerste gezicht aan ‘geëngageerde bespreking’, want het gaat hier om een aantal zeer levendig vertelde misdaadverhalen, samengesteld door de vroeg-zeventiendeëeuwse auteur Feng Men-Long (1574-1646). Maar pas op, de flaptekst vermeldt dat het hier gaat om een bundeling vertellingen met als thema: de mens is weinig anders dan de willoze slaaf van zijn eigen aap van begeerte. Dat past allerminst in de Mau-ideologie, men houdt zich in het huidige China dan ook herhaaldelijk zeer intensief bezig met het her-interpreteren van klassieke teksten, en in die her-interpretatie speelt uiteraard politieke en dùs artistieke stellingname daar een grote rol. Gelukkig, alweer, zijn de lezers in Nederland nog vrij om onbekommerd te genieten van een geweldig boeiend boek, waarin geen beschrijving van menselijke hartstocht wordt geschuwd, fraai van taal, kleurig van beeldvorming, gelardeerd met beeldige poëzie, en voorzien van een grondig literair-historische inleiding.

Een middenpositie tussen de producten van Het Progressieve Boek en van de Chinese bibliotheek nemen twee boeken die naar ik hoop zullen worden gelezen door een heel groot en gedifferentieerd publiek. Het eerste: Als Chinees terug naar China beschrijft de lotgevallen van een in Europa opgeleide Chinese scheikundige die als jonge man in een tijd van hevige politieke conflicten zijn vaderland verliet en nu, vijfentwintig jaar later, terugkeert als toerist. Chang Sin-Ren, zoals de man heet, vindt zijn vaderland en zijn familie terug, en beschrijft heel nauwkeurig wat hem allemaal overkomt, wat hij bespreekt met zijn familieleden en oude kennissen, wat hij veranderd vindt. Een Chinees die Chinees spreekt en gewoon een tijdje deelneemt aan het dagelijks leven, hier kunnen we toch wel spreken van inside information. Toch is het boekje meer gezellig geworden, erg vriendelijk ook, dan diepgaand. In ieder geval plezierig om te lezen en om ook daaruit mee te beleven dat in China eigenlijk heel gewone mensen wonen, die bezig zijn aan een ongewoon experiment.

Veel emotioneler is het onlangs in Nederlandse vertaling uitgekomen van de bekende filmster Shirley Maclaine, een bijzonder pittige vrouw die al meer bijzondere reizen had gemaakt, reden waarom ze schertsend de ‘guerilla-reizigster’ werd genoemd. Het boek ‘...toch is het mogelijk...’ begint met een kritische beschrijving van haar ervaringen als ‘ster’ in Amerika, en als deelneemster aan de verkiezingscampagne voor McGovern. Onbetwistbaar maatschappelijk geëngageerd, bereid in dat opzicht ook werkelijk iets te doen, heeft zij alles mee om China te bezoeken met een open oog. Zij gaat daarheen als leidster van een door haarzelf uitgekozen groep Amerikaanse vrouwen van wie de helft functioneert als camera-ploeg. Meeslepend beschrijft ze niet zozeer wat ze horen en zien, maar wat ze daarbij ondergaan. Bijna alle vrouwen raken emotioneel van de kaart, China is voor wie niet alleen in productie-cijfers en arbeidslonen en maatschappelijke verbeteringen denkt, een buitengewoon aangrijpend land, zowel door zijn barre natuur (Shirley brengt ook een tijd door in Yenan) als door zijn bewust-nagestreefde verandering van het verschijnsel mens. Shirley Maclaine huilt af en

[p. 19]

toe, en ik moet eerlijk bekennen, ik heb met haar meegehuild. Zomaar van emotie en ontroering. Ik weet niet of dat een aanbeveling is. Dit emotioneel geraakt, ondersteboven geworpen en veranderd worden in je eigen persoon is volgens mij de meest wezenlijke manier om deel te nemen aan ‘het andere’, of dat nu een mens, een doelstelling of een ander volk is. En van alle besproken boeken leest dat van Shirley Maclaine verreweg het lekkerst.