[Nummer 34]
Situatie als uitgangspunt
Dolf Verroen
Drie boeken waarin drie verschillende situaties centraal staan. In het uitstekend door Beccy de Vries vertaalde Een is genoeg van Norma Klein, gaat het om een meisje (Antonia) dat zich bedreigd voelt doordat zij een broertje of zusje zal krijgen. Libby, haar vriendinnetje, door ervaring wijs geworden, ziet dat Antonia's moeder dikker en dikker wordt en -dus- zwanger is. Op zeer rake wijze wordt in dit verhaal - voor kinderen vanaf een jaar of acht - duidelijk gemaakt hoe een kind zich maar moet aanpassen aan de geneugten van zijn en in dit geval haar ouders, want Antonia, die zich niet in de eerste plaats op de traditionele wijze verdrongen voelt, heeft gewoon geen zin om zich te moeten aanpassen aan een situatie die zij niet begeert en haar door anderen wordt opgedrongen. En dat een nieuw kind een ander kind is - een mens met eigen kansen of gebrek aan kansen - dat wel degelijk enorme invloed op je eigen situatie en levensomstandigheden heeft, blijkt als het kind te vroeg wordt geboren en sterft. Al net negatieve wordt dan echter positief: Antonia wordt woedend als haar vriendinnetje Libby vindt dat ze boft en als er een jaar later een broertje komt, is Antonia het lieve moedertje in de dop en de baby op schoot de fles gevend, wordt ze door Norma Klein ‘omgeturnd’ en voor de rest van haar leven geprogrammeerd. Of dat een voordeel is? Wie zal het zeggen. Het is wel de werkelijkheid en deze werd door Norma Klein zo scherp weergegeven dat men er goed doorheen kan kijken - al weet ik niet of dit nu wel de opzet van de schrijfster geweest is. Ik heb overigens één bezwaar tegen dit zeer boeiend geschreven boek: er worden genoeg kinderen gemaakt, maar hòe - dat blijft voor deze kinderen kennelijk een raadsel. De intimiteit gaat niet verder dan het scheerapparaat van vader en ik zei al: hij scheert zich toch niet uitsluitend?
Ook bij Kosmos verschenen en eveneens (bovendien bijzonder goed) door Beccy de Vries vertaald, is Malle Yankel door Shan Ellentuck. Een boek waarvoor geen leeftijdsgrens is aan te geven - van acht tot tachtig, zou ik zeggen - omdat het hier, volgens mij althans, niet om een oorspronkelijk kinderboek gaat, maar een verzameling navertelde Joodse volksverhalen. Er zijn weinig boeken te vinden met zoveel praktische levenswijsheid, waarin de maatschappelijke situatie van een kind zo centraal staat. Het doet er dan ook niet toe of deze (en dergelijke) verhalen over (een) Malle Yankel Schlemasel (Ongeluk) in de eerste plaats werden verteld om de situatie en de omstandigheden van de Jood in het algemeen weer te geven, omdat er in het verhaal in de eerste plaats toch naar voren komt hoe de mens door zijn situatie wordt bepaald. Want Yankel, die in zijn naieve eerlijkheid ieder een gelooft en op het eerste gezicht het slachtoffer van zijn malheid dreigt te worden, is in feite een straatarme wees die, al moet hij ook nog voor zijn hongerige grootmoeder zorgen, helemaal niet zo handig en link is dat hij zich gemakkelijk kan redden. Door de slechte economische situatie kan hij geen baantje houden en zakt hij steeds meer af. Zelfs als alle leed geleden lijkt en hij met de kinderloos achtergebleven bakker, die hem zijn bakkerij wil nalaten,
naar de huwelijksmakelaar stapt om aan een goede vrouw te worden gekoppeld, loopt alles op het laatst nog mis: want de bakker valt op de moeder van de meisjes, die hem door de huwelijksmakelaar worden aangeraden, een struise weduwe, waarna Yankel wordt afgedankt en op straat gezet omdat de bakker nu in de opvolgers stilt. Yankel krijgt zelfs de onhandige en verlegen dochter Lea niet meer, omdat de bakker, die nu haar tweede vader wordt, haar duurder aan de man wil brengen. Het is geen wonder dat de door alles en iedereen in de steek gelaten Yankel tot stelen en roven vervalt, maar gelukkig komt alles nog net op tijd in orde door. ja, door de Wonder-Rebbe, dat kan natuurlijk niet anders!
Malle Yankel is een juweel van een boek dat, hoop ik, door vele kinderen en volwassenen gelezen zal worden. Niet in de laatste plaats omdat ook de kwalijke kanten van de mens er zo volledig in aanvaard worden en nergens worden benaderd op die hypocriete wijze welke in onze ‘verlichte’ maatschappij en jeugdliteratuur nog steeds favoriet is. In Malle Yankel wordt (eindelijk) kinderen duidelijk gemaakt dat goed en kwaad naast elkaar bestaan en het (meestal) van de omstandigheden afhangt welke van de twee aan bod komt. En dat normbesef in wezen een kwestie van luxe is.
De griezelgolf, het nieuwe boek van Henk van
Auteursrechtelijk beschermd
