Bzzlletin. Jaargang 4

[p. 3]

[Nummer 31]

De verteller Terlouw
door Dolf Verroen

Het heeft mij altijd een beetje verbaasd dat iemand zoveel jaren kernfysicus kan zijn, kamerlid wordt en dan (met zoveel succes nog wel!) boeken gaat schrijven, omdat hij zijn kinderen 's avonds zelfverzonnen verhaaltjes zat te vertellen. Het doet mij een beetje denken aan die vrouw uit het door Hitchcock verfilmde You can't take it with you, die toneelstukken was gaan schrijven omdat er eens een schrijfmachine verkeerd bij haar bezorgd was (en uiteraard niet meer opgehaald). Uit de vijf van de zes boeken die Jan Terlouw geschreven heeft, is mij echter duidelijk gebleken dat hij in de eerste plaats een verteller is. En een goed verteller! Zo eentje die niet schrijft met inkt, maar met een soort stijfsel dat aan je ogen blij t plakken tot je het laatste woord, desnoods diep in de nacht, gelezen hebt. Het spijt me dan ook verschrikkelijk dat ik zijn eerste boek Avonturen met mijn oom Willibrord (zo dit de juiste titel is) niet heb gelezen en ik ben blij dat de uitgever (Van Holkema en Warendorf) zo vriendelijk is geweest cm mij het laatste archiefexemplaar te lenen van Terlouws tweede, eveneens uitverkochte, boek Bij ons in Caddum. Ik hoop dat dit gauw herdrukt zal worden, want het is een verrukkelijk boek. Voor mij een soort ontdekking, want het riep bij mij herinneringen op aan de boeken van kievit, Abcoude, de Vletter. Het zet in mijn gevoel een traditie voort, juist als jongensboek, want dat is het op en top. En dan niet door een benauwend rollenpatroon, maar door die typisch vertrouwde jongensboekensfeer van vroeger, die je (ik althans) in het werkelijke leven niet kende. De wereld in die boeken was eenvoudig en overzichtelijk. Ieder had er zijn eigen plaats. De volwassenen waren in wezen niet belangrijker dan de kinderen en vormden ook geen bedreiging. Er was in die verhalen geen sprake van een ziekelijk heldendom maar wel van gewone riddelijkheid - iets dat, als het ware, voor iedereen bereikbaar was. Misschien dat ze daarom ook zo op je fantasie werteten.

Dat doet het verhaal van Terlouw ook. Caddum is een rustig Veluws dorp waarin enkele jongens allerlei avonturen beleven. Die avonturen op zichzelf zijn misschien niet zo gewoon - ze koment een gekidnapt kind op het spoor - maar ze worden met behulp van eigen kracht opgelost, door eigen initiatief en fouten dus, en niet door middel van stonpzinnig geweld of schreeuwerige moed. De jongens worden gedreven door nieuwsgierigheid, zuch naar avontuur en riddelijkheid.

Het traditionele in dit verhaal- als ik het zo karakteriseren mag - wordt niet alleen bepaald door deze dorpse sfeer die zo'n grote vertrouwdheid heeft, maar ook door het feit dat er aan Jan Terlouw een onderwijzer verloren is gegaan. Hij laat (gelukkig) de kans niet voorbij gaan cm (duidelijk en boeiend) uit te leggen hoe een merrie gedekt wordt en hoe dat allemaal werkt bij de hengst, hoe een zeug wordt verlost en op welke wijze landbouwmachines werken. Opvallend scherpzinnig en indringend zijn zijn karakterbeschrijvingen, die er niet om liegen, maar desondanks mild blijven. Een mooi voorbeeld hiervan vind ik de opmerking die de ik-figuur over het bezorgde karakter van zijn moeder maakt: ‘Als het aan haar lag liep ik nu nog op handen en voeten de trap op.’

JAN TERLOUW

Bij ons in Caddum is een pretentieloos boek, maar ik geef er de voorkeur aan boven zijn laatste, in 1973 bij Lemniscaat verschenen boek Briefgeheim dat wel even pretentieloos en mintens zo boeiend is - je leest het in één adem uit - maar veel minder authentiek. Het is een vlot en dikwijls amusant verteld spionnageverhaal dat een nogal banale kant krijgt omdat Jan Terlouw de problemen er in als verteller uitgebreid vermeldt, maar ze nergens uitwerkt. (Een gebrek van de meeste ‘geboren’ vertellers, waardoor het soortelijk gewicht van het vertelde nogal eens te wensen overlaat.) Toch zijn de problemen in Briefgeheim bepaald niet gering: ouders die een slecht huwelijk hebben en een dochter die haar vader van moord verdenkt. Nee, behalve het spionnagecomplot, wordt er in dit boek eigenlijk niets opgehelderd - wel opgelost, maar dat is zogenaamd en doet alleen het verhaal lekkerder lopen - en als je er gevoelig voor bent,

[p. 4]

blijf je na de laatste bladzijde wel zitten met dingen die duisterder zijn dan de moord op kolonel Brandsema in zijn achtertuin.

Veel serieuzer is het derde, in 1970 bij Van Holkema en Warendorf verschenen Pjotr, een ook weer ongelooflijk boeiend verhaal over een Russich jongetje dat op eigen kracht, onderweg op de meest vreemde manier zijn kost verdienend, naar Siberië gaat waarheen zijn vader (om niet politieke redenen) is verbannen. Goed getekend ook zijn de problemen van Stefan, de revolutionair, die vecht voor de armen en volledig het onderspit moet delven.

Pjotr was inderdaad een waardige aanloop tot het beste boek van Jan Terlouw, namelijk Koning van Katoren, het in 1971 door Lemniscaat uitgegeven jeugdboek, dat vele malen werd herdrukt, zowel de Nederlandse gouden griffel (1972) als de Oostenrijkse jeugdboekenprijs (1973) kreeg en bovendien in 1972 nog werd bekroond door de kinderjury's van Amsterdam en Rotterdam.

Het is gebaseerd op een oud, veel in sprookjes en legenden voorkomend thema: opdrachten die vervuld moeten worden om het beloofde te krijgen. In dit geval het koningschap. Maar Stach, die in de nacht dat de oude koning stierf werd geboren en het koningschap als opdracht ziet, krijgt het niet kadeau. Integendeel. Want de minister van Ernst, wiens enige ludieke handeling bestaat uit het platpenselen van zijn vijftien nog resterende haren, de minister van Eerlijkheid, die er altijd over tobt of hij wel geachte heer boven een brief kan zetten, de minister van Ijver en de andere ministers zijn niet van plan om zich door Stach van hun plaats te laten dringen en daarom verzinnen ze zeven bijna onuitvoerbare opdrachten voor hem. Niet alleen door zijn slimheid, vindingrijkheid en gezond verstand heeft Stach telkens weer succes, ook - en misschien wel voornamelijk - omdat hij naar anderen kan luisteren. En als hij alle opdrachten tot een goed einde heeft gebracht en tot koning gekroond kan worden, ziet het er in Katoren beter uit dan in Nederland, want bij het schrijven van dit boek heeft ook de politicus Terlouw de pen vastgehouden, want de Katorense problemen - denk maar aan de vogels van Decibel die net zoveel lawaai maken als onze straaljagers en de draak van Smook met zijn luchtvervuiling - verschillen niet veel van de onze.

UIT: BRIEF GEHEIM
ILL. FIEL VAN DER VEEN

UIT: DE KONING VAN KATOREN ILL. A BOUNMAN

Ook Oorlogswinter (Lemniscaat 1972) heeft een gouden griffel gekregen. Het verhaal gaat over

[p. 5]

de vijftienjarige Michiel die op een dorp aan de IJssel woont waar zijn vader burgemeester is. Het is de laatste oorlogswinter, de hongerwinter, en van heinde en ver komen de mensen om hier, vermagerd, uitgehongerd en in vodden en todden, voedsel te halen. Michiel helpt hen zoveel hij kan, tot hij op een dag werkelijk bij de oorlog wordt betrokken: hij moet een Engeslse piloot gaan verzorgen die zich in een hol in het bos verborgen houdt - iets waar de doodstraf op staat. Michiel slaat zich er dapper door, tot hij begint te beseffen dat er verraad in het spel is en zijn piloot wel eens gevaar zou kunnen lopen. Ten einde raad wendt hij zich tot een verzetsman, een vriend van zijn - inmiddels gefusilleerde vader, tot hij op het allerlaatste moment ontdekt dat deze de verrader is. Michiel kan nog net voorkomen dat de piloot wordt uitgeleverd en voert de verrader gewapend weg. Waarheen, met welk doel? Dat probleem wordt opgelost door het toeval: door een luchtaanval op munitiewagens wordt de man gedood. En hierin schuilt mijn bezwaar tegen dit boek, dat de sfeer van de oorlog erg goed weergeeft (iets dat bijzonder moeilijk is). Maar de moed van Michiel is niets waard wanneer hem de moed uit handen wordt genomen om ‘vuile handen’ te maken, om zèlf een beslissing te nemen. Want alle moed blijft tenslotte jongensboekenmoed, behalve dat.

UIT: BRIEF GEHEIM ILL. FIEL VAN DER VEEN

Jammer, want ik vind Oorlogswinter een belangrijke bijdrage in het oeuvre van Jan Terlouw.

Een oeuvre waaruit een beminnelijk mens spreekt, iemand die zijn stem gebruikt om er soms heel belangwekkende dingen mee te zeggen.

VAN JAN TERLOUW IS VERSCHENEN:

Bij Van Holkema en Warendorf:

Avonturen met mijn oom Willibrord (uitverkocht)

Bij ons in Caddum (uitverkocht)

Pjotr

Bij Lemniscaat:

Koning van Katoren Briefgeheim Oorlogswinter