Bzzlletin. Jaargang 3

Jan H. de Groot
Uitgegeven in oorlogstijd

Ik veronderstel dat de nu dertigjarigen of daaromtrent zich geen voorstelling kunnen maken van de toestanden waarin het Nederlandse volk onder de Duitse terreur terecht kwam. Ook niet van de angsten, de schrik om de dood en verdwijning van geliefden en bekenden. We hebben in Nederland niet het ergst geleden in vergelijking met b.v. Polen en Russen. Toch is iedere poging voorstelbaar te maken van wat hier passeerde vergeefse moeite. Het effect van welk verzet (ook gewapend) in Nederland is klein geweest. Ons land is niet geschikt voor een guerilla. Het verzet was wel taai na 1942 zeker. Onder andere het schrijversverzet. Siecht georganiseerd in het begin en individualistisch van aard. Door de Duitsers aanvankelijk onderschat. Pas in 1942 als invloedrijk onderkend toen de Duitsers bereid waren gevangenen te ruilen tegen de belofte van staking van b.v. Vrij Nederland. Toen echter was de organisatie van verschijning en verspreiding reeds tehecht. De ondergrondse pers en de illegale uitgeverijen kregen een invloed op de geesten waartegen de Duitsers geen voldoende afweer hadden. Ze kregen er wel danig de pest over in.

Mijn eerste verzetsgedicht was een herinnering aan het 16e eeuwse Nederlandse verzet tegen Spanje. Het heette ‘De Poort’. De Friese n.l. in Alkmaar (1573). De laatste terzinnen luiden:

Wie eenmaal voor de vrijheid heeft gestreden
haar baat geproefd, vergeeft het nageslacht
de overgave aan de dwingeland niet
maar is opnieuw ten aanval uitgereden
onder de poort, over de singelgracht,
met in zijn hart het jongste geuzenlied.

Het werd gestencild verspreid en verscheen in Het Nieuw Geuzenliedboek precies één jaar na de inval n.l. in mei 1941. (Samengesteld door Henk van Randwijk, Gerrit Kamphuis en mij ) De organisatie van Vrij Nederland-verspreiders had echter weinig zin voor een boekje met versjes risico te lopen. Ih heb toen de oplage (ik denk 1000 exemplaren) in de bibliotheek van de Kon. Akamdemie van Wetenschappen te Amsterdam verstopt en onder Dienst-envelop naar ieder toegestuurd die er wat mee doen kon. Op diezelfde Akademie kreeg ik kort nadien contact met een jonge amateur fotograaf die een hele reeks afdrukken maakte van een krantenfoto van Mussert met een gezicht als een oorworm zittend bij een of andere ‘schouw’ naast Seys Inquart. De tekst luidde: ‘Moeder vertel me eens wat van Adolf Hitler’ (doorgehaald) Anton Mussert. Het rijmpje daaronder luidde:

van buiten een bastaard
van binnen een prul
innerlijk een lafaard
uiterlijk een lul.

Dat was voor die tijd een heel erg en gedurfd taalgebruik.

[p. 7]

Ik had al vroeg contacten met de jongens van de Bezige Bij en met Jaap Romijns slimme exploitatie van de papiertoewijzing en de ontduiking van de censuur. In zijn Ad Interim, Schildpad-en Handpalmreeks verschenen ‘De Visvangst’ en ‘De nood der ratten’ (met de Haan zonder hoofd), geïllustreerd door Jos Ruting, die reeds vóór de oorlog mijn protestgedichten illustreerde. Bij het verminderen van de papierbeschikkingen werd ik meer op eigen druk en verspreidingswegen teruggeworpen. Zo komt ‘Het Wachtvuur’ en ‘Strophen op zingende soldaten’, dat nog gedrukt verscheen maar wegens gebrek aan materiaal niet geniet kon worden. Uit ‘Stekelbaarzen’ citeer ik:

Reiziger doet Berlijn

Geen week geleden kwam ik hier
en vond een stad vol ijlend leven
Nu kijk ik weer uit het portier;
verrek, waar is Berlijn gebleven?

Uit: ‘Strophen op zingende Soldaten’:

Zing, schoelje, zing, met smoelen groot en klein.
Uw schunnig repertoire met het gelald refrein
schenkt u de vreugde niet, noch brengt u één victorie
Bij God, als gij eens zwijgt, hoe zal ik zingend zijn.

Een gedrukte kaart met het gedicht ‘De Russen staan in Polen’, is weer via hand over hand verspreid. Maar ook de geboorte-kaartjes van de jongste zoon (nota bene in februari 1945 gedrukt en verzonden) droegen een duidelijke signatuur van verzet. Als merkwaardigheid wil ik nog vermelden dat ik mijn gedichtje ‘Aan de vrouwen van Holland’ na de oorlog terugvond in het in Engeland verschijnende Vrij Nederland. Onlangs ontving ik nog de vertaling van de strophe uit de ‘Russen staan in Polen’ in het Russisch (Literatura Antifacist kogo Europi 1939-1945) Moskou 1972. Nota Bene: een gebed met de eerste strophe:

Zo hebt Gij eindelijk, Heer,
het Duitse beest geslagen.
Gij kondt niet langer meer
zijn rauw geweld verdragen.
Gij hebt van Stalingrad
zijn vlucht tot hier bevolen.
Vandaag klonk door de straat:
‘De Russen staan in Polen’.

Het is al met al een klein bedrijf geweest, maar het schonk in elk geval een gevoel van bevrijding, een verwoording ook van gevoelens waar zo vele anderen aan leden, een steeds waardevoller Stimulans tot volhouden hoe beroerd de berichten in het begin ook luidden en hoe hoog de nood in de laatste etappe steeg.

Vlak voor de bevrijding verscheen nog Van hart en land en Moederkoren (voorlopige uitvoering) in samenwerking met Jan Jacobs. De bundel die onder dezelfde titel na de oorlog compleet verscheen.