Bzzlletin. Jaargang 3

[p. 16]

Over Gaston Burssens
door Gerrit Borgers

Nooit ben ik iemand tegengekomen die zo hartelijk en hardnekkig kon zijn als Gaston Burssens. Dat hij hardnekkig kon zijn, wist ik al voor ik hem ooit gezien had. In de oorlog had ik grote belangstelling gekregen voor het werk van Paul van Ostaijen en daardoor leerde ik - op papier dan - ook Burssens kennen. Nu gold in die tijd bij de meesten die Van Ostaijens werk waardeerden, Burssens als een zwak epigoon van zijn vriend, die zich hoogstens door de talrijke Van Ostaijen-uitgaven verdienstelijk had gemaakt. Dat odium rustte toen al ruim twintig jaar op hem, want toen Van Ostaijen in 1925 Burssens' bundel ‘Piano’ besprak, trok hij al van leer tegen het verwijt dat Burssens een epigoon zou zijn. Van Ostaijens betoog komt ongeveer hierop neer: Burssens komt niet theoretiserend tot een of ander dichterlijke instelling, maar sluit zich spontaan en intuïtief bij een bepaalde instelling aan, zoals hij er andere verwerpt, en gaat dan verder met eigen middelen zijn eigen weg.

Om dit te verduidelijken voegde hij er aan toe: ‘De epigoon vraagt: “Op welke wijze heeft Columbus Amerika ontdekt?” - Burssens zegt: “Vermits Amerika door Columbus werd ontdekt, zal ik er ook wel geraken.” Alleen stelt hij zich, als de eerste, niet het probleem.’

Van Ostaijen had het - vrijwel in zijn eentje - al heel gauw door en het latere werk van Burssens maakte het steeds duidelijker dat de beide dichters op een heel andere manier naar het Amerika van het zich binnen zichzelf ontwikkelde gedicht toe koersten: naast het spel met de klanken van Van Ostaijen staan de woordspelingen van Burssens, naast de centrale plaats van het woord bij de een staat die van het associatieve beeld bij de ander en waar de een verrassende sprongen in de diepte waagt voert de ander verbluffende capriolen langs de oppervlakte uit.

Maar kom, laten we de ernst niet te ernstig nemen, ik wou alleen maar zeggen dat het me steeds verbaasde hoe harnekkig Burssens voor de erkenning van het werk van zijn vriend in de weer bleef, hoewel datzelfde, grotendeels door hèm toegankelijk gemaakte werk voortdurend tegen zijn eigen poëzie werd uitgespeeld. In de zomer van 1947, toen ik Burssens' bundel ‘12 Nigger songs van Vidiye Kalombo’ voor Podium besprak, kwam ik voor het eerst met hem in schriftelijk kontakt, doordat ik hem tegelijkertijd uitnodigde aan dit blad mee te gaan werken. Hij reageerde hier prompt op, maar maakte me meteen attent op Louis Paul Boon, die hij bij die gelegenheid ‘een knap element’ noemde - en hiermee begon voor mij een tweede staaltje van zijn hardnekkigheid: hij bleef net zo lang Boontje naar voren schuiven tot er niet meer geschoven hoefde te worden - en weer had hij groot gelijk.

Al was Burssens' hartelijkheid eigenlijk al uit de aard van zijn hardnekkigheid af te lezen (het laatste staaltje was zijn verdediging van Hugues Pernath), ik leerde die zelf pas goed kennen toen ik hem in de zomer van 1948 in Berchem, waar hij toen woonde, opzocht. Ik had hem geschreven dat ik een doctoraalscriptie over Van Ostaijen wilde maken en hij overstelpte mij met aanmoedigingen, boeken en een uit-

[p. 17]

nodiging eens te komen praten. Samen met een studiegenoot, Jan Bakker, die om een of andere reden ook naar België wilde, trok ik naar Antwerpen. Vanaf ons naoorlogs sober hotelkamertje in de schaduw van de kathedraal gingen we naar de Grote Steenweg in Berchem. Toen we aangebeld hadden bleken er een vriendelijke oude dame en een grote boxer - die als al zijn opvolgers Boy heette - maar geen Gaston Burssens aanwezig. We werden op een luxueuze bank gestationeerd achter onwennig grote glazen wisky en tegenover een nog veel groter schilderij van Delvaux, waarvoor Jan Bakker in devoot gepeins verzonken raakte, zodat ik aan hem ook verder geen houvast meer had. Het was wat vreemd tussen die koele naakte dames van Delvaux, de vriendelijke gastvrouw, de kwijlende hond en de vele andere schilderijen, tekeningen, boeken, kunstbloemen en vreemdsoortige voorwerpen, totdat eindelijk Gaston thuis kwam, die ons met weinig woorden en in korte tijd het gevoel gaf dat we hem en zijn omgeving al jaren lang kenden.

ADIEU ZEI IE ADIEU DE POËZIE/JE HEBT GELIJKZEI IK WELNEE ZEI IE

Van Ostaijen schreef over Burssens' gedichten dat daaruit de ‘constatering van het uitkomstloze’ bleek die het ‘theatrale gebaar’ wist te voorkomen zonder echter ‘de innerlijke drang’ daarbij af te snijden. Waarom zou ik met andere woorden het zelfde zeggen? Gaston schreef niet alleen zonder ophef en ‘spijts alles’, hij leefde ook zo. Hij zei nooit veel, maar je kwam veel aan de weet, hij amuseerde zich over alles, maar hij bleef enthousiast en wist ook zijn vrienden op te wekken, hij droeg een gehoorapparaat - dat hij in grote gezelschappen meestal afzette - maar je sprak nooit voor dovemansoren, hij spotte over sentimentaliteiten, maar benaderde alles gevoelsmatig, hij was gemoedelijk, maar ook onwrikbaar op bepaalde punten - kortom een goed en betrouwbaar vriend, die zelf ook aan enkele vrienden sterk gehecht was.

Begin 1949 verhuisde hij naar zijn bungalow aan Sint-Anneke Strand, achter de dijk langs de Schelde, waar ik hem steeds ben blijven opzoeken, waar we veel gewerkt, gepraat, gezwegen, vergaderd, gelachen, gevloekt, gekookt en met de hond gewandeld hebben. Door hem heb ik een groot aantal vrienden van Van Ostaijen leren kennen, die hij voor me optrommelde of waar we samen op af gingen, door hem leerde ik Boontje kennen en ook Marcel Wauters, Ben Cami, Hugo Claus, Paul Snoeck, Ivo Michiels en Hugues Pernath, jonge schrijvers toen, die met hun werk en hun verhalen bij Gaston kwamen en voor wie hij met zijn vanzelfsprekende warmte een zwijgzame animator was. Ik herinner me hoe ik met een van hen, nadat hij zijn laatste gedichten aan Gaston had voorgelezen, in de nacht langs de Schelde liep en hij niet uitgepraat raakte over het begrip dat Gaston voor zijn werk opbracht en de steun die deze erkenning hem gaf. Ik was het roerend met hem eens en vond het dan ook volslagen overbodig hem erop te wijzen dat Gaston na het voorlezen geen mond meer opengedaan had! ‘Le silence tel qu'on le parle’ was de ondertitel van zijn ‘Posthume verzen’, die eind 1961 uitkwamen. In die tijd ontmoette Remco Campert op een tentoonstelling van Hugo Claus

[p. 18]

- voor het eerst? - Gaston Burssens en hij schreef hierover in zijn notities ‘Uit het schrijversleven’ de volgende regels: ‘Tentoonstelling was in Dendermonde in café, luisterend naar de vervaarlijke naam van Celbeton. Onder de aanwezigen telde ik Gas. Bur., wiens aanblik mij op een vergevorderd uur in de avond zo bewoog dat ik rap een foto heb laten maken. (Zie omslag).’ Die toevoeging, ‘zie onslag’ sloeg op het feit dat op het omslag van het Podium nummer van oktober 1962, waarin deze notities gepubliceerd werden, een grote foto van Gaston prijkte, zonder dat er verder in dit nummer iets van of over Burssens opgenomen was. Korte tijd na de verzending van dit nummer ontving ik de volgende brief, waarmee ik Gaston zelf ter bevestiging van mijn beweringen het laatste woord wil geven:

12-11-62

Beste Gerrit,

De klap kwam nogal hard aan, niet zozeer voor mij als wel voor Yvette. Verleden zaterdag om 8 u. 's morgens telefoneerde een journalist (van een katholieke krant nog wel) om te vragen waar, wanneer en in welke omstandigheden ik overleden was. Dit .vroeg hij aan Yvette want ik lag nog in bed. Een ogenblikje, zei Yvette en kwam mij wakker schudden. Ik vroeg wat of er aan de hand was. Niks, zei ze, je bent overleden. Toen ging ze terug naar de telefoon en zei: voorzover ik heb kunnen vaststellen is mijn man nog in leven. O, zei de journalist, dan is het een grap. Maar Yvette wou er meer van weten. Het zat namelijk zo dat hij in de etalage van een boekhandelaar boven een aantal exemplaren van mijn Posthume Verzen een foto van mij had gezien met een rouwstrik er omheen. Ja, zei Yvette, dat moet een grap zijn. Aan de ontbijttafel zei ik haar dat we nog meer telefoontjes zouden krijgen. O nee, zei ze, terwijl je in de badkamer was heb ik de boekhandelaar opgebeld en hem de en zijn waarheid verteld. Maar hiermee was de zaak voor mij nog niet opgelost. Hoe kwam die boekhandelaar aan mijn dood? Even later vond ik de oplossing in mijn brievenbus waar ik een exemplaar van Podium uithaalde. Die boekhandelaar moet gedacht hebben: men zet geen foto van een nog levend schrijver zonder reden op het omslag van een tijdschrift, dus is hij dood. Het is wel jammer dat Yvette mijn overlijden zo spoedig heeft afgezegd, zoniet waren misschien een paar exx. meer van mijn P.V. verkocht geweest. In ieder geval is het een mooie foto van een mooie jongen (ha! ha!). Dit ‘ha! ha!’ moet het lachen van Yvette vertolken. Toen ik later op de dag het stukje van Remco las werd het mij eerst duidelijk waarom de foto op het omslag van Podium stond. Maar van een boekhandelaar mag je niet verwachten dat hij een tijdschrift leest.

Met mijn dank voor al dat moois aan de redaktie in 't algemeen en aan Remco in 't biezonder en voor jou de allerindividueelste expressie van mijn allerindividueelste vriendschap

Je Gaston.

Foto hieronder: Paul Delvaux, De rode stad-La ville rouge, 1943/44, Museum Boymans-van Beuningen, Rotterdam, vroeger in het bezit van Gaston Burssens.
Foto vorige pagina boven: v.l.n.r. Gerrit Borgers, Gaston Burssens, Bert Bakker en J.B. Charles (W. Nagel).