Bunker Hill. Jaargang 1 (nrs. 0-3)

[p. 62]

Jan Louter
Alles verandert, niets blijft

We worden ouder;
niet door de jaren in het algemeen.

Nee,
zo eenvoudig is het niet.

Met jou verdwijnen woorden,
ongemerkt, steeds meer.

Schrik niet. Alsjeblieft, geen tranen
met terugwerkende kracht.

Wat recht is,
buigt naar de toekomst.

Joyce Fante was van streek. Tranen liepen over haar gerimpelde gezicht. De hele middag hadden we over haar man gesproken, de schrijver van een van mijn lievelingsboeken: Ask the Dust uit 1939. ‘God allemachtig!’ zou Arturo Bandini - de held uit de roman - hebben uitgeroepen, Een oude vrouw die huilt van verdriet, is er iets tragischer denkbaar? Wat moet ik doen? Weglopen kan niet.

We zaten aan de keukentafel in haar villa in Malibu, op een steenworp afstand van de Stille Oceaan. Nu we zwegen, hoorde ik voor het eerst de branding. Buiten was de Californische schemer ingetreden: het zachte oranjerood van de ondergaande zon vermengde zich met het violet van de wolkeloze lucht boven de bergen. Ik wilde Joyce troosten, mijn hand op haar oude hand leggen. Ik durfde niet. Ik liet haar alleen.

[p. 63]

Mijn laatste vraag had haar in verwarring gebracht: ‘Stel: er is een hiernamaals, wat zou je John dan willen zeggen?’ Joyce sprak vrijwel ogenblikkelijk met haar zangerige, omfloerste stem: ‘Honey, I wish I could tell you that after all you became succesful as a writer... I wish I could put my arms around you and kiss you.’

John Fante was die middag langzaam uit de dood herrezen en als licht dat door het donker wordt opgeslorpt weer in het niets verdwenen. Joyce depte haar tranen en schuifelde naar het aanrecht om een glas water te drinken. ‘Kijk goed naar je geliefde, later kan het misschien niet meer. Als ik het beeld van John voor mijn geestesoog wil toveren, verschijnen er alleen contouren. Meer niet. Levenloos.’

Eenzaamheid vulde de keuken en drukte zwaar op mijn maag.

Mijn gedachten gingen terug naar het jaar 1982, toen ik voor het eerst Ask the Dust las. Ik logeerde bij de dichter Lewis McAdams. Het was midden in de nacht; we waren naar een feestje geweest dat Lewis had georganiseerd voor William Burroughs, die voor het eerst in Los Angeles voorlas uit zijn werk. Burroughs was tot die tijd persona non grata in Californië. Ik was nog klaarwakker en pakte zonder dwingende reden Ask the Dust uit de boekenkast. Ik had nog nooit van John Fante gehoord. Ik sloeg het boek open en de zinnen stroomden me tegemoet. Het liet me niet meer los. Toeval? Of bestaat er zoiets als een diep verborgen verwantschap?

One night I was sitting on my bed in my hotelroom on Bunker Hill, down in the very middle of Los Angeles. It was an important night in my life, because I had to make a decison about the hotel. Either I paid up or I got out; that was what the note said, the note the landlady had put under my door. A great problem, deserving acute attention. I solved it by turning out the lights and going to bed.

Welke schrijver zou niet zo'n eerste alinea willen schrijven? De volgende dagen heb ik alles wat van Fante verkrijgbaar was gekocht-prachtige uitgaven van Black Sparrow Press, die mij nog altijd dierbaar zijn - en mee naar Nederland genomen. Het begin van een hartstochtelijke literaire liefde.

In datzelfde jaar emigreerden mijn vrienden Henk en Lenie naar Los Angeles, stad voor dromers. Ik logeerde regelmatig in hun huis, in een

[p. 64]

zijstraat van Hollywood Boulevard. Ik reed door Los Angeles alsof ik er in een vorig leven was geboren. Niets was mij vreemd: de mengelmoes van wijken en rassen, arm en rijk. Het prachtige licht. De palmbomen. De hitte van de woestijn. De bergen. De verkwikkende zee bij Santa Monica, waar in een huis tegen de heuvel aangebouwd de schrijver Christhoper Isherwood woonde. Hoe vaker ik in Los Angeles was, hoe meer de fascinerende regels uit As the Dusk tot mij doordrongen.

Los Angeles give me some of you! Los Angeles come to me the way I came to you, my feet over your streets, you pretty town I loved so much, you sad flower in the sand, you pretty town.

En langzaam besefte ik dat het meesterwerk van John Fante in de kern over zijn liefde voor Los Angeles handelt. Dat het alter ego van John Fante - Arturo Bandini - niet alleen van alles probeert om een beroemd schrijver te worden en heen en weer wordt geslingerd tussen euforie en depressie. Nee, in essentie gaat het om de dramatische liefdesaffaire tussen Arturo Bandini en de Mexicaanse Camilla Lopez, die een metafoor is voor Fante's liefde voor Los Angeles.

Joyce schoof weer aan de keukentafel, de ogen nog troebel. Pas nu merkte ik dat ze het licht in de keuken had ontstoken en dat er een fles rode wijn op tafel stond. Een kortstondige remedie tegen melancholie. Het was mij duidelijk dat ze de avond niet alleen wilde doorbrengen. De herinneringen moesten bezinken, hun sluimerend bestaan hervinden. Als in een droom die zich in werkelijkheid in een luttele minuut afspeelt, maar een eeuwigheid lijkt te duren, had Joyce in één middag haar leven met John opnieuw beleefd.

Een deel van Joyce' herinneringen bestaan nu in mij. Alweer acht jaar! Ik weet nog bijna letterlijk haar anekdotes over Johns belevenissen als scriptschrijver in Hollywood. Hoe hij er bevriend raakte met William Faulkner. Dat ze vaak in Mousso & Frank's Grill vertoefden, een caférestaurant op Hollywood Boulevard. Een gelegenheid waar in 1990, het jaar waarin ik Joyce opzocht, alleen tweederangsschrijvers en -acteurs kwamen, maar die in Fante's tijd dé ontmoetingsplaats was voor beroemdheden uit de filmwereld.

Joyce vertelde dat John als ghostwriter voor Faulkner had gewerkt. Hij

[p. 65]

kreeg de grote opdrachten omdat hij Faulkner was. Schrijven kon Faulkner niet, omdat hij doorlopend dronken was. ‘Of was dat Scott Fitzgerald?’

Het was die gedenkwaardige middag een van de weinige momenten dat het geheugen Joyce in de steek liet. Vreemd is dat niet, want Faulkner en Scott Fitzgerald verkeerden in Hollywood in vergelijkbare omstandigheden.

Het was in de ogen van Joyce een wilde tijd in Hollywood. Ze dacht niet dat John veel van de geneugten van het leven wilde weerstaan. Of hij achter de vrouwen aan zat, wist zij niet. Het zou haar niet verbazen. Hij had een sterke drang naar drinken en gokken.

Het leven met John was voor Joyce niet altijd even gemakkelijk. In de geselecteerde brieven uit de periode 1932-1981 schrijft zij in een aantal verbindende commentaren heel openhartig over haar huwelijk. John was vaak op stap en als hij thuiskwam, was hij vaak nors en nukkig of hij klaagde dat hij als romanschrijver niet werd gewaardeerd.

John was bitter teleurgesteld dat er van Ask the Dust niet meer dan 750 exemplaren waren verkocht, ondanks lovende recensies. Het was een jaar na zijn debuut Wait until Spring, Bandini. Het was allemaal erg tragisch. Zijn uitgever was in een juridisch gevecht verwikkeld met Hitler, omdat hij zonder toestemming van de auteur Mein Kampf in Amerika had laten verschijnen. Hij verloor de zaak en was geruïneerd. Geld om Ask the Dust onder de aandacht van het publiek te brengen was er niet meer. ‘Het was een verschrikkelijke teleurstelling voor John. Het brak zijn hart. Maar hij wist dat hij een groot schrijver was en dat hij ooit erkend zou worden.’

Toeval of een verborgen verwantschap? Ik zou Joyce Fante nooit hebben ontmoet, haar tranen niet hebben gezien, dit verhaal nooit hebben geschreven als Charles Bukowski in zijn jonge jaren zijn dagen niet zou hebben gesleten in de bibliotheken van downtown Los Angeles. Hij las er alles wat los - en vastzat; hij wilde schrijver worden. Hij las de klassieken, meer als studie dan als passie. Hij las de moderne romans, ze raakten hem niet in zijn ziel. Tot hij op een dag Ask the Dust uit het schap pakte.

I stood for a moment reading. Then like a man who had found gold in the city dump, I carried the book to the table. The lines rolled easily across the page, there was a flow. Each line had its own energy and was followed by another like it. The very substance of each line gave the page a form, a

[p. 66]

feeling of something carved into it. And here, at last, was a man who was not afraid of emotion. The humor and pain were intermixed with a superb simplicity.

Stel je voor dat Bukowski eind jaren dertig op het moment dat hij Ask the Dust wilde pakken een prachtig meisje met lang, rood haar voorbij had zien lopen. Stel dat ze naar hem zou hebben geglimlacht, hij haar met zijn blik zou hebben gevolgd. Niemand zou van John Fante hebben gehoord. Stel dat Charles Bukowski in 1978 de passage in Women niet zou hebben geschreven, waarin een onderwijzeres aan Chinanski, de hoofdpersoon uit de roman, vraagt wie zijn favoriete auteur is. Stel dat Chinanski John Fante niet zou hebben genoemd? Bukowski's uitgever John Martin van Black Sparrow Press zou Fante's werk nooit hebben heruitgegeven.

Graag had ik Bukowski willen ontmoeten - heel graag zelfs -, maar er kwam geen enkele reactie op mijn in februari 1990 uit Nederland verstuurde brieven. Mijn verzoek was simpel: een gesprek over zijn bewondering voor John Fante. Of, als hij dat niet wilde, hij dan zijn gepassioneerd geschreven voorwoord, gepubliceerd in de heruitgave van Ask the Dust in 1980, voor mijn microfoon zou willen voorlezen. Een derde schrijven richtte ik aan Bukowski vanuit het adres van mijn vrienden in Los Angeles. Een paar dagen later ontving ik warempel een brief van hem. Een van de merkwaardigste brieven die ik heb ontvangen. Hij hangt ingelijst aan de muur in mijn werkkamer:

11/16/90 10:05 pm

Mr. Jan Louter:
No interview.

Charles Bukowski

Alleen zijn handtekening ontbreekt in deze weergave. Ik hoop dat Charles Bukowski in vrede rust. Als u zijn biografie leest, begrijpt u waarom ik dit schrijf.

In een paar uur had ik Joyce Fante stokoud zien worden. Haar perzikachtige wangen waren vaal geworden, de wallen onder haar ogen paars. Ook

[p. 67]

haar motoriek was veranderd, de bewegingen leken trager, stroever. Ze liep niet meer door de keuken, maar schuifelde; gekromd door gemis. 's Middags was zij nog vol levenslust. We zaten op de patio, in de schaduw met uitzicht op de grote tuin. Ze was blij met de belangstelling voor het werk van haar man. In het begin spraken we over het toeval en over Bukowski. Ze vertelde dat hij weleens langskwam in gezelschap van zijn vrouw. ‘Ze hebben één of twee keer bij ons gedineerd. John was hem dankbaar, maar hield net van zijn werk. Hij vond het te grof.’

De aandacht, waar John Fante zijn schrijversleven lang van bleef verstoken, kwam in 1980 toen Ask the Dust werd heruitgegeven. Het gaf hem nieuwe energie. Nog één keer verzamelde hij al zijn krachten om zijn laatste roman te schrijven: het waren volgens Joyce heerlijke dagen. John zat blind en met beide benen geamputeerd, de gevolgen van een ernstige diabetes, in zijn rolstoel op de patio. Joyce zat tegenover hem met pen en papier. Hij dicteerde elke dag een aantal pagina's, die zij dan weer voorlas om het nodige te corrigeren. Dan dranken zij koffie. Soms kwamen er vrienden langs.

Ik vertelde Joyce van mijn speurtocht naar het hotel op Bunker Hill. Het hotel dat in Ask the Dust en Dreams from Bunker Hill wordt omschreven. De wijk was in de jaren twintig en dertig bevolkt door Filippino's. Nu was het een Mexicaanse buurt. In een van zijn brieven schrijft John Fante dat iedereen die in Los Angeles aankwam een droom had. En vooral hoop op een beter leven. In de ogen van de Mexicanen was geen hoop te traceren. De ogen stonden dof, uitdrukkingsloos. De houding - slenterend over Broadway of hangend tegen de gevels van winkeltjes in Third Street - gelaten.

Joyce memoreerde dat ze lang geleden samen met John naar Bunker Hill was geweest. Waar het hotel had gestaan, stond een kantoorcomplex van zestig verdiepingen. Het had hem niet eens echt droef gestemd. Want ook alles wat nog tastbaar aanwezig was, was voor hem niet meer hetzelfde. Wat hem pijn deed, was het verlies van iets wat moeilijk onder woorden is te brengen. Het had met de tijd te maken, tijd die ongrijpbaar was geworden.

‘Ik geloof dat Dreams from Bunker Hill een poging was dat ongrijpbare te verbeelden. Als je het leest, is het een boek van een jongeman. Hij was terug in die dagen. Toen wij aan Dreams from Bunker Hill werkten, was John heel gelukkig. Ik denk niet dat hij ooit zo gelukkig is geweest.’

[p. 68]

Het was bijna middernacht. We zaten nog steeds aan de keukentafel, de ramen open. De warmte vlak aan zee voelde koel, anders dan in downtown. Joyce had weer iets van haar vitaliteit hervonden. Haar huid minder bleek, de ogen minder rood. Ze zou voor deze nacht een extra slaappil nemen. Het was tijd om afscheid te nemen. Ik moest nog drie kwartier rijden naar Hollywood. Van Cliffside Drive over Highway 101, langs al die prachtige, houten huisjes op palen met uitzicht op de oceaan.

Bij de auto zei ze: ‘Je lijkt op een bepaalde manier op John. De manier van glimlachen. Soms was het of John tegenover me zat, dezelfde in zichzelf gekeerde glimlach. Momenten waar ik je dankbaar voor ben.’ Joyce keek lief en zorgzaam, als een moeder. ‘Alles verandert, niets blijft,’ zei ze nog. ‘Een simpele wijsheid die tegelijkertijd treurig en bevrijdend is.’

In de geest van Arturo Bandini gaf ik gas en reed weg.