Bunker Hill. Jaargang 1 (nrs. 0-3)

[p. 24]

A.L. Snijders
De sprong

In 1972 was ik achtentwintig jaar en erg ongelukkig. Mijn ouders waren gescheiden, ik zat zonder werk en logeerde met mijn vader in een hotel in Scheveningen. Mijn vader had een vriendin. Ik liep iedere ochtend langs de zee, die me enige verlichting bood, maar me toch niet kon verlossen van het idee dat het leven zinloos was. Mijn probleem was in die tijd dat ik niets durfde.

Mijn vader had mijn moeder in 1937 leren kennen in Antwerpen. Ze waren kort daarna getrouwd en hadden per schip een huwelijksreis gemaakt naar Lissabon. Als kind bekeek ik graag de foto's van die reis; ze hadden gekartelde randjes. Van oorlogsdreiging zag je niets. Het schip was gepavoiseerd, en op de kade stonden ezeltjes.

Tijdens de oorlog woonden ze in Brussel, waar mijn vader op een handelskantoor werkte en mijn moeder winkelde en bonbons at. Ik heb ze niet vaak over deze periode horen praten, ik put uit mijn verbeelding, misschien hadden de winkels niets te koop en waren de bonbons onbetaalbaar. Maar ik kan niet bedenken wat mijn moeder anders gedaan zou hebben, ze was een modieuze, languissante dame.

Na de oorlog, ik was nog net in Brussel geboren, verhuisden we naar Holland, waar we de eerste jaren een zwervend bestaan in pensions leidden. Vermoedelijk had mijn moeder toen al een vriend, oom Egbert. Hij werd opgevolgd door oom Frans en oom Leo. Mijn vader vond het waarschijnlijk wel makkelijk, en voor mij behoorde het tot het gewone leven.

Toen ik ging studeren, verliet ik het huis, maar na mijn studie ging ik weer bij mijn ouders wonen. Ik had een baan gekregen als leraar aan het Grotiusgymnasium in Delft, ik had geen huis, geen vrouw en geen passies, zodat het voor de hand lag om weer thuis te gaan wonen, in Den Haag, waar mijn ouders een ruime etage bewoonden in een rustige buurt. Na

[p. 25]

drie jaar leraarschap werd ik ontslagen; ik kon geen orde bewaren en probeerde het hoofd boven water te houden met grapjes en spelletjes. De rector ontdekte dit halverwege het eerste jaar na klachten van ouders. Het tweede jaar zag hij door de vingers na mijn vurige beloften van beterschap, het derde jaar was ik verloren, omdat ik een verhouding had met een meisje uit de eindexamenklas. De emoties namen haar zeer in beslag en ze zakte dan ook. Ik stond op straat. Ongeveer in dezelfde tijd verliet mijn moeder haar huwelijk, ze had een Amerikaan ontmoet, een ingenieur bij een nylonfabriek in Paterson. Ze emigreerde, ik heb haar nooit teruggezien. Mijn vader zegde de huur op en ging in een hotel in Scheveningen wonen. Mij nam hij mee.

Ik schreef sollicitatiebrieven, die geen succes hadden - waarschijnlijk omdat ik altijd vermeldde dat ik niet alleen niet-katholiek was, maar zelfs een afkeer had van dat geloof. Ik solliciteerde echter wel altijd bij katholieke scholen, want ik haalde de advertenties uit de Volkskrant, een krant die weliswaar voor progressief werd aangezien, maar op een taaie ondergrond van zwart katholicisme was blijven staan.

Omdat ik niet de hele dag langs het strand kon wandelen, ging ik 's middags vaak naar de leeszaal van de Koninklijke Bibliotheek, waar ik vriendschap sloot met de bibliothecaris die de incunabelen in zijn portefeuille had. Hij heette Van Wijngaarden en woonde merkwaardig genoeg in Amsterdam aan de Apollolaan. Hij reisde iedere dag met de bus naar Den Haag. Zijn lunch gebruikte hij bij zijn zuster, die een dochter had. Het meisje was een jaar of twintig en studeerde klassieke talen in Leiden. Ik ontmoette haar toen haar oom haar in de kb aan mij voorstelde. Ik werd verliefd op haar, maar zij niet op mij. Daarom werd het niks, de liefde moet wederzijds zijn. Zij had een geheime verhouding met een advocaat, die niet alleen getrouwd was, maar ook drie kleine kinderen had. Ik zei haar dat ze haar leven vergooide, dat ze als speelgoed werd gebruikt. Ze luisterde niet naar mij, wat ik wel begreep en zelfs kon billijken, omdat ik erachter was gekomen dat de liefde een autonome kracht is die zich niets van maatschappelijke verhoudingen aantrekt en daarom dus officieel als een gevaar, als een ondermijnende factor moet worden beschouwd.

Voor mij was het jammer, want Liesbeth van Wijngaarden was een mooi, levendig meisje, dat ik graag het mijne had willen noemen. Misschien vraagt u zich af waarom ze Van Wijngaarden heette, terwijl ze de

[p. 26]

dochter van de zuster van de bibliothecaris was. Dat had ook met de liefde te maken - haar moeder was ongetrouwd gebleven, ongetrouwd zwanger geraakt, in de steek gelaten door haar minnaar en trots als ongehuwde moeder verdergegaan. Haar dochter had er niet onder geleden, ze wees de zekerheden die ik haar voorspiegelde af en ging door met haar advocaat. Ze is toch een belangrijke vrouw in mijn leven geweest (het is niet alleen de liefde - daar draait niet alles om), want ze heeft me geattendeerd op Isaak Babel.

Toen ik op een troosteloze middag in de leeszaal van de bibliotheek mijn sollicitatiebrief schreef, kwam ze naast me zitten. Ze vroeg wat ik deed en ik ontvouwde haar mijn grauwe, uitzichtloze leven. Ze las mijn brief en zei: ‘Dat is niks, dat is griesmeelpap. Je moet een sprong als Di Grasso maken.’ Ik wist niet wat ze bedoelde. Ze zei: ‘Babel, Isaak Babel, die ken je toch wel?’ Ik was achtentwintig jaar, een koele intellectueel, door het leven getekend, maar ik moest haar bekennen, ik had nog nooit van Isaak Babel gehoord. Die nacht las ik al zijn verhalen. De Rode Ruiterij, Verhalen uit Odessa, Verhalen en Verspreide Verhalen. Tegen de ochtend duizelde het mij, ik had een ontdekking gedaan. Het verhaal Di Grasso stond op pagina 286. De Siciliaanse tragicus Di Grasso speelt in Odessa een ordinair volksdrama. Bij de eerste voorstelling is er bijna geen publiek. Maar als in het derde bedrijf de herder in zijn liefde wordt bedrogen, gebeurt er dit: ‘Met een hartverscheurende stem eiste hij dat de politie alle sinistere en verdachte sujetten van het marktplein zou verwijderen. De herder - welke rol door Di Grasso zelf werd gespeeld - stond in gedachten verzonken, toen glimlachte hij, verhief zich met een sprong in de lucht, vloog het toneel van de stadsschouwburg over, daalde op de schouders van Giovanni neer, beet hem grommend en loensend de keel door en begon het bloed uit de wond op te zuigen. Giovanni stortte ter aarde en het doek, dat onheilspellend en geluidloos daalde, onttrok de moordenaar en het vermoorde aan ons gezicht.’

Deze wonderbaarlijke sprong verandert het aanzien van de toneelgroep in één klap. Het publiek stroomt toe, er wordt geld verdiend en de acteurs en actrices baden zich in aanzien.

De volgende dag schreef ik een sollicitatiebrief over Roosje R. Zij was mijn buurmeisje toen wij in 1955 een jaar in Arnhem woonden. Het pension stond in een stille straat waar de zon altijd scheen. Ik herinner mij dat er veel kinderen woonden, die de hele dag, en ook 's avonds

[p. 27]

na het eten, op straat speelden. Maar niet op de middag waarop het gebeurde. Toen was er niemand, behalve ik.

Het was een buurtje aan de rand van de stad. Eén rij huizen scheidde ons van het parkje dat tegelijk het begin van de oneindigheid was. Een zwembadje, omzoomd door klinkerterrassen, en een overhuiving rustend op betonnen palen. Daarachter bosjes, met daarin kinderlokkers. Voor hen werden we gewaarschuwd door onze ouders. Toch was het fout gegaan met Roosje. Ik zag haar die middag niet. Zij liep niet mee in de stoet die de stille straat in kwam. Vooraan liep een politieagent die een man vasthield. Daarachter liepen zwijgend alle kinderen uit de buurt. Het hoorbare zwijgen imponeerde me het meest. Ik sloot me aan en ging naast Oskar Moholy-Nagy lopen, zoon van gevluchte Hongaren. Hij was ouder dan ik, was de beste voetballer van de straat en kende de geheimen van het menselijk lichaam. Ik vroeg fluisterend wat er gebeurd was. Oskar zei zachtjes: ‘Hij heeft Roosje in het park in d'r kut geknepen.’ Ik liep een geheimzinnige wereld binnen, ik rook de opwinding van het verbodene, mijn lichaam trilde. Maar het was niet genoeg, want hij voegde eraan toe: ‘Tot er schuim op kwam.’

De stad werd nog stiller, niemand vertoonde zich in de straten naar het politiebureau. De stoet kinderen groeide, het Kwaad aan de kop bleef hetzelfde.

Ik schreef in mijn sollicitatiebrief dat iedere leraar in zijn les zo'n moment moest hebben, een spierwit moment van waarheid. Het lukte, ik werd uitgenodigd voor een gesprek. De rector was een nieuwsgierige man, iets te zacht misschien, maar dat merkte ik niet. Ik vertelde over de sprong van Di Grasso, en vooral wat een vrouw na de voorstelling tegen haar ploertige echtgenoot had gezegd: ‘Jij, vuilak, nou zie je wat echte liefde is.’

De rector knikte en zuchtte, ik had hem in mijn zak, ik had weer een baan, ik zou weer geld verdienen. Na overleg met het bevoegde gezag werd echter een andere kandidaat benoemd, de rector was op de middenweg gebleven.

Ik heb nooit meer een betrekking bij het onderwijs kunnen krijgen, en ik bleef jaren werkloos. Ik ben nooit getrouwd en ben Liesbeth van Wijngaarden uit het oog verloren. Haar oom stierf aan een hartaanval terwijl hij belangstellende bezoekers door de bibliotheek rondleidde en met witte handschoenen een incunabel vasthield.