De Brakke Hond. Jaargang 12

[p. 17]

Wat heet klassiek in de 21ste eeuw

In de 21e eeuw wordt de literatuur een van de ultieme metaforen in de eeuw van de overwinning van de technologie van de metafoor: Metaphor Technology Victory - zo wil het de vooruitgang.
Of wordt ze dè ultieme metafoor als ze dat al niet altijd geweest is, zo wil het het verleden: een cocktail van stijlfiguren, retorische strategieën, altijd andere betekenissen. Wat we verloren waren, winnen we weer terug.
Aan zij die kunnen schrijven hebben wij het gevraagd in een enquête over klassiek en niet-klassiek, over wat we te verliezen en te winnen hebben, over alles behalve of min of meer modern, over het leven en zijn metaforen.
Lang leve de klassieke literatuur.

[p. 18]

Paul Mennes
FFWD

Met een faxbericht van De Brakke Hond in de hand, bel ik een vriend op.

‘Hallo, alles goed?’

‘Gaat wel’ zeg ik. ‘Welk soort literatuur denk jij dat er in de toekomstige context van de eenentwintigste eeuw als klassiek overeind zal blijven?’

‘Djeezes! Is het weer zover? En het is net Baywatch op tv. O, kutkutkutkut... Wat heb je nu weer geslikt? Geen paniek! Heb je al een ziekenwagen gebeld? Ik kom er zo aan. Heb je ook gedronken? Geen paniek!’

‘Je begrijpt het niet. Ik moet een omschrijving vinden van wat klassieke Nederlandse literatuur in het geheel van een multimediale samenleving nog zou kunnen betekenen.’

‘Ok, ok, ik begrijp het. Even de video inschakelen en ik kom er aan. Natuurlijk begrijp ik je wel. We hebben allemaal wel van die momenten maar je mag je écht niet zo laten gaan. Ik ben onderweg. Probeer ondertussen over te geven of zo. Melk met zout drinken. Geen paniek!’

Tien minuten later staat hij bij mij thuis, elf minuten later geeft hij me een lel op mijn neus en vertrekt met slaande deur. Terwijl ik met een zakdoek de bloedneus probeer te stelpen ga ik enigszins uit mijn lood geslagen aan de pc zitten.

Dan zoek ik het maar alleen uit, denk ik, geen bal aan, beetje zoeken in de boekenkast, drie aspirines in één keer binnengooien, lijstje samenstellen met de pendel en het ouijabord in aanslag en klaar.

Ik tuur uren naar mijn scherm tot de nerveus flikkerende

[p. 19]

cursor me melkzuurophopingen bezorgt en ijsbeer vervolgens door de kamer terwijl ik de laatste ongeschonden longblaasjes die ik nog heb om zeep help met veel te veel sigaretten.

Wat zullen de klassiekers van de eenentwintigste eeuw zijn? Diskette-magazines? Sample-romans? Rap-proza? Cyber-poëzie? Interactieve post-human verhalen? Zelf Arnon Grunberg spelen op virtuele Blauwe Maandagen? Zal er überhaupt fundamenteel iets veranderen? Kan kunst de wereld redden? En als de nieuwe vriendin van mijn vader wieltjes had, konden we er dan op skaten?

De plot is dood, lang leve de literatuur. De literatuur is het trage kindje van de kunstenfamilie dat zowat zestig jaar achter de ontwikkelingen van deze eeuw aanhinkt. Op bijna alle gebieden evolueert alles aan een moordend hoog tempo. Meestal is een heersende trend al oudbakken voor de salontafelmagazines hype kunnen krijsen.

Cut-ups en samples zijn al lang vanzelfsprekend geworden in grafiek, architectuur, video-art en muziek. Quentin Tarantino heeft eindelijk ook de film een schop in een boeiende richting gegeven en ook de broertjes Joel en Ethan Coen citeren vlot en waardig uit de klassiekers van de cinema. Maar de letteren blijven maar zachtjes doorknetteren.

Let's face it: alles is in wezen banaal. Ik heb de indruk dat al het menselijke en onmenselijke al een paar keer neergeschreven is. Je wordt geboren, je moddert wat aan, een tijdje later ga je dood en een ongelukkige jeugd blijft een goudmijn voor een uitgever. Daar kunnen miljoenen allerindividueelste expressies van de allerindividueelste emoties geen ene moer aan veranderen.

[p. 20]

Daarbij komt dat oorspronkelijkheid een mythe is, een waanidee dat iedereen om de een of andere reden meent te moeten nastreven. Er is niets zo schitterend als een oorspronkelijke kunstenaar en er zijn weinig dingen zo ellendig als een artistiekeling die meent dat hij oorspronkelijk moet zijn. De ready-mades van Duchamp en het dadaïsme waren de laatste vernieuwingen van deze eeuw. Het laatste echt oorspronkelijke dat er op de wereld is verschenen, zal de hoela hoep wel geweest zijn.

Alle grote verhalen zijn te herleiden zijn tot een handjevol basisplots, of het nu om Anna Karenina, Hamlet, Faust, Elektra, Assepoester, De Avonden of The Catcher in the Rye gaat. Volgens mij ruikt de absurde drang naar oorspronkelijkheid sterk naar een zeer grote hoogmoed.

Originaliteit kan alleen nog bestaan uit het op een andere manier combineren, een nieuwe volgorde aanbrengen in wat vooraf ging. Waarom zouden we dan tijd spenderen aan het bedenken van een plot dat niet anders kan zijn dan een aaneenschakeling van plots die al bestaan? Al de clevere verhaaltjes zijn al bedacht, het volstaat ze nog een keer te bedenken. In de hedendaagse klassieke muziek zijn we al een tijdje terug bij de tonaliteit terecht gekomen. Wat blijft? Stijl. Voor een literaire generatie die nooit iets heeft meegemaakt is stijl het enige waar ze zich mee kunnen bezighouden.

Als popartiesten in songteksten vaardig citeren (lees pikken) uit de wereldliteratuur, tilt dat hun werk boven de doorsnee popdeun uit tot hoogwaardige art-rock. Maar als een schrijver fragmenten uit popteksten sampelt en in zijn werk gebruikt is hij een ordinaire jatmoos die géén literatuur maakt. Voor mij staat er in een boek als Stimme frißt

[p. 21]

Feuer van Blixa Bargeld vlammende poëzie die nu al even klassiek is als die van Guido Gezelle.

Niet dat we vanaf morgen allemaal Be-Bop-A-Lula door onze sonnetten moeten vlechten, maar het zou onzinnig zijn om van mensen die vanaf hun geboorte met televisie, popcultuur en instant-entertainment gebombardeerd werden, te verwachten dat ze er niet door beïnvloed zouden zijn. Eén dag lang in de gaten houden hoe vaak de beelden-en muzakbrij van MTV ongevraagd je hoofd binnen stroomt, en je weet hoe veel en hoe vaak een twentysomething van nu er tot over de oren in ondergedompeld wordt.

Als Herman Brusselmans (schrijver van de klassieker Dagboek van een vermoeide egoïst) in zijn romans iemand als Walter Grootaers vermeldt, is er altijd wel een of andere hersendode nitwit die opmerkt dat je dat beter niet doet want waarschijnlijk weet over twintig jaar niemand meer wie die Grootaers eigenlijk wel was. Natuurlijk weet niemand over twintig jaar nog wie Walter Grootaers was. Daar gaat het ook niet om.

Wie denkt dat hij of zij voor de eeuwigheid schrijft, om sporen na te laten, kan zich beter bezighouden met het maken van sculpturen uit biologisch niet afbreekbare plastic flessen. De kans is groot dat zo'n gewrocht ons allemaal overleeft.

Een doorlopende en alomtegenwoordige zender als MTV heeft een zeer grote invloed op de manier waarop informatie gezien en opgenomen wordt. Video heeft de radio-ster helemaal niet vermoord dus de televisie zal ook de literatuur niet zo gauw de hoek om helpen.

Maar de invloed van de razendsnelle MTV-stijl is alomtegenwoordig. Een uitzending als ‘The Real World’ is er het beste voorbeeld van: een handjevol totaal verschillende

[p. 22]

jonge mensen leven gedurende een bepaalde periode in één huis of loft samen en de videocamera registreert dag en nacht wat ze doen en hoe ze met mekaar omgaan. Op gezette tijden krijg je een gemonteerd tussentijds rapport dat in niets verschilt van een soap. Dat is geen entertainment dat deel uitmaakt van een bepaalde levensstijl, het is de levensstijl zelf.

Als kleine jongen heb ik veel Amerikaanse pulpstrips als D.C. Comics en Marvel-Comics gelezen. In de tweede helft van de jaren 90 is de comic eindelijk een geaccepteerde kunstvorm en word je niet meer als idioot bekeken als je de twintig voorbij bent en de X-men leest. Misschien worden Manga-strips en -video's als Akira wel de klassiekers van de toekomst.

De vorige generatie schrijvers en lezers was de eerste die opgevoed werd met televisie als vanzelfsprekend aanwezig ding. Deze generatie is opgevoed door de televisie, als elektronische fopspeen, als voedende glazen tepel, als venster op de realiteit. De nieuwe klassiekers zullen ook door hen geschreven worden. Het tempo zal een flink stuk hoger liggen en de stijl zal veel fragmentarischer zijn.

Wie dat als vervlakking wil zien, moet dat zelf weten. Literatuur moet goed geschreven zijn, de tijdgeest uitdrukken en als het even kan gestileerd becommentariëren zonder prekerig te worden. In een tijd van wolven moet je je niet met schaapachtige boeken bezighouden. Laat de komende klassiekers intens zijn, ingekookt, bijtend en snijdend, vlammend en brandend, even rauw, wild en hard als de wereld zelf en ja als het moet ook ‘aanzetten tot lachen, rillen, huilen, kotsen en klaarkomen’. Er valt inderdaad veel te

[p. 23]

zeggen voor ‘directheid boven academisch, intellectualistisch en estheticistisch gepriegel’. Als ik één recent anderstalig boek als klassiek moet benoemen, zal het wel American Psycho van Brett Easton Ellis zijn. De levenskracht en het belang van een nieuwe aanpak valt niet zelden af te meten aan de woede die hij opwekt. Op zichzelf volstaat dat natuurlijk niet. Nous aussi, au village weten dat ook wel.

De toekomst zal zelf wel uitmaken wat klassiekers zullen zijn. Misschien worden door een wrede gril van het noodlot Stijn Streuvels en Felix Timmermans wel dé klassiekers van de eenentwintigste eeuw. Misschien komen er binnenkort wel genetisch gemanipuleerde kippen met lippen.

En ook klassiekers zijn onderhevig aan trends. Een voor mij briljant schrijver als Jacob Israël De Haan (Pijpelijntjes, Pathologieën) wordt nu amper nog gelezen. Misschien blijft dat zo en misschien ook niet. En als Het zomert in Barakstad over honderd jaar als monument erkend wordt en er busladingen treurende maagden zilte tranen storten aan het graf van J.M.H. Berckmans, is dat mooi meegenomen maar daar heeft Berckmans nu niets aan.

Ik zou met graagte een arm en drie willekeurige vitale organen willen afstaan in ruil voor één gedicht als Zindelijkheidstraining uit de klassieke ‘Hanestaart’ van Tom Lanoye. Lanoye's ‘Alles moet weg’ is trouwens volgens mij de sleeper van de Nederlandse literatuur bij uitstek. Een paar van de boeken die hij nog gaat schrijven, zullen ook klassiekers worden.

Alleen om zijn technische kwaliteiten, zijn grootse stileringsvermogen en de manier waarop Jeroen Brouwers virtuoos het Orfeusthema in al zijn boeken verwerkt, zullen van hem de letterkundige Bach van de twintigste eeuw ma-

[p. 24]

[advertentie]

[p. 25]

ken. Een nogal wat proza en gedichten van Reve zijn nu al klassiek. Maar voorlopig is het mijn probleem niet.

Over 65 jaar zal een stokoude en demente Paul Mennes kakelend over deze prognoses lachen terwijl het kwijl uit zijn tandeloze bek druipt. See you in 2060!