De Brakke Hond. Jaargang 12

[p. 4]

[nummer 46]

Sara Block
Joost Zwagerman
‘De buitenvrouw’

Kritiek is zo subjectief als liefde. Eén criticus vindt De buitenvrouw van Joost Zwagerman een ‘even bedachtzame als spannende roman’. Ik vind het een veredelde Bouquet-roman. En ander criticus vindt dit een ‘verontrustend panorama van woonbuurt, familie en school’. Ik vind het een kutboek.

Waarom de pret van deze heren bederven? Laten zij dit wanstaltig wicht maar op schoot nemen en menen dat het een adembenemende verschijning is. Dat is mijn eerste reactie. Maar als ik zie dat dit onding in drie maanden tijd vier drukken heeft gehad, gaat mijn bloed koken. Door de schuld van de critici slikt het publiek bocht, terwijl in elke boekwinkel en bibliotheek zoveel hartigers te vinden is. Maar hoe kan ik mijn gelijk bewijzen?

Het modieuze van dit boek valt gemakkelijk aan te tonen. Doodgemoedereerd debiteert de flaptekstschrijver (Zwagerman zelf?) de moderne clichés van het ‘sluimerende racisme’, de ‘Nintendogeneratie’ en ‘de onmogelijke liefde’. Maar deze roman is allesbehalve emanciperend. De vrouwelijke hoofdfiguur is geen marginale kleurlinge, maar een bloedmooie gymlerares die in is voor alle ‘geile standjes’: de vleesgeworden orchidee van de omslag als het ware. Publiek bedrog? Zo te zien gelooft Zwagerman in zijn eigen mannenfantasieën.

Mensen dromen nu eenmaal graag weg. Wie heeft daar wat tegen? Moralisten, feministen en fundamentalisten. De wereld is zo al troosteloos genoeg. Waarom de goegemeente ook in fictie met Politieke Correctheid om de oren slaan?

[p. 5]

Terwijl ik dat bedenk, krijg ik een idee. Inhoudelijke kritiek kan altijd weerlegd worden omdat publieken nu eenmaal verschillen: mannen houden van mannenboeken, vrouwen van vrouwenboeken, domoren van domorenboeken. Maar in de literatuur gaat het niet om ideeën, maar om woorden, niet om inhoud maar om vorm. In plaats van te emmeren over foute Thematiek, zal ik hier hameren op Stijl. Als die niet deugt, deugt er niets. De schrijvers van kneuterige formuleringen, krakkemikkige zinnen en krank-jorume beeldspraak zijn gewaarschuwd.

Ik wil de auteur een eerlijke kans geven en kies dus willekeurig een vrij lange passage (p. 31). Ik hoop dat de lezers en lezeressen van mij willen aannemen dat die representatief is voor het geheel.

Thuis! Theo en Sylvia hadden een doorzonwoning van drie verdiepingen in de Bergermeer. Vier jaar geleden waren ze er komen wonen, na de eerste huwelijkse jaren te hebben gebivakkeerd op een tochtige tweekamerwoning die als een ouwe deur compleet uit z'n voegen hing. Het was in het centrum, aan het Verdronkenoord en boven een café met bruin uitgeslagen vitrage voor de ramen waar het Nederlandse lied iedere avond tot twee uur schalde en de cliëntèle rond middernacht per se wilde soundmixen, zodat er twee uur lang een klef dronkemansgeblèr uit de Philips-boxen dreunde, recht omhoog tetterend via de kieren en gaten en dwars door het dunne vloertje van hun gammele woning. Theo was er bijna gek geworden. Nacht na nacht vibreerden de spiralen van hun nauw en wankel bed mee op de bassen uit de speakers daarbeneden. Hij had zelfs een keer de Alkmaarsche Courant gehaald. ‘Buurtbewoner raakt slaags met personeel van d'Oude Neel. Nachtelijk tumult aan het Verdronkenoord’. Had Theo de barman een stomp

[p. 6]

op z'n horecakokkerd verkocht nadat zijn klachten over geluidsoverlast waren beantwoord met bulderend gelach en een ferme draai aan de volumeknop - naar het maximum welteverstaan. Goddank waren ze er weggekomen, hypotheek en koopakte op zak voor het huis in de Bergermeer. Wanneer hij met Sylvia op zaterdagmiddag in de stad ging winkelen, voerde hun route altijd via Langestraat of Laat naar het Verdronkenoord, hun geluk en vreugde vierend door opgewekt langs d'Oude Neel te wandelen.

De armelijke woning waarin het jonge paar een voorlopig onderdak vindt, is een gemeenplaats van jewelste. Het optrekje is trouwens zelf ook helemaal opgetrokken uit clichés: het is ‘tochtig’, vol ‘kieren en gaten’ en heeft een ‘dun vloertje’, waarop vanzelfsprekend een ‘nauw en wankel bed’ staat. Deze tweekamerwoning heet ‘gammel’ alsof het een stoel betrof en hangt met een wonderlijk beeld ‘als een ouwe deur compleet uit z'n voegen’ (‘z'n’?: tot nader orde is ‘woning’ vrouwelijk).

Een groot stilistisch vermogen blijkt al evenmin uit de volgende zin, die met zijn achtenzestig woorden ècht uit z'n voegen springt. Hij begint met vijf voorzetselconstructies na elkaar: in het centrum, aan het Verdronkenoord en boven een café met bruin uitgeslagen vitrage voor de ramen’. Dat laatste voorzetsel had Zwagerman zich alvast kunnen besparen, want bij mijn weten hangt een vitrage altijd voor een raam.

Als de auteur wat stijlvariatie wil aanbrengen in zijn versleten formuleringen, slaat de meligheid toe: ‘huwelijkse jaren’ (voor ‘huwelijksjaren’), ‘ouwe’ (in plaats van ‘oude’), ‘het Nederlandse lied’ (voor ‘Nederlandse schlagers’), ‘de cliëntèle’ (in plaats van ‘stamgasten’) en ‘horeca-kokkerd’ (voor ‘rode neus’ veronderstel ik maar, anders is de term

[p. 7]

helemaal onzinnig). Kennelijk onder invloed van zijn schools onderwerp schakelt hij daarna over op schoolkrantestijl: ‘een ferme draai aan de volumeknop - naar het maximum welteverstaan’. Overigens triomfeert de oerhollandse gemeenplaats over de hele lijn: ‘gebivakkeerd’, ‘een stomp verkopen’, ‘bulderend gelach’, ‘geluk en vreugde’.

Bizar is dan weer hoe ‘dronkemansgeblèr’ ‘via de keren en gaten’ ‘recht omhoog’ kan gaan. Ook de zin ‘Goddank waren ze er weggekomen, hypotheek en koopakte op zak’ klinkt niet helemaal koosjer. Maar de afsluitende zin spant de kroon: ‘Wanneer hij met Sylvia (...) in de stad ging winkelen, voerde hun route altijd (...) naar het Verdronkenoord, hun geluk en vreugde vierend door opgewekt langs d'Oude Neel te wandelen.’ De Maximalen hebben zich altijd al wat vreemd uitgedrukt, maar hier maakt hun ongekroonde koning het wel erg bont. Als ik de zin goed lees, viert een weg hier de verteller en zijn echtgenote door te wandelen langs d'Oude Neel.

Deze barre stijl overwoekert het hele boek. Overal groeien modewoorden (‘wegwerparchitectuur’, ‘rolmodel’, ‘techneut’), bloeien stijlbloempjes (‘bij de gedachte alleen al wrong zijn maag zich in een kille knoop’) en tieren dooddoeners (‘Alle regelmaat dempte het leven’). Als ooit in één roman vorm en inhoud elkaar volkomen dekten, dan wel in De buitenvrouw: een kletsboek in een clichéstijl.