De Brakke Hond. Jaargang 9

[p. 4]

[nummer 35]

Bart de Man
Raskins truttig toontje

De goeie lezer was natuurlijk gewaarschuwd toen Brigitte Raskin in haar fletse bewerking van Albert Michiels' gedurfde 5000 jaar druif, 100 jaar tafeldruif in Overijse haar hoofdpersonage de volgende woorden in de mond legde: ‘Ten slotte zal de druiventeelt uitsterven en helemaal folklore worden.’ (p. 65) En zo geschiedde dus. Na dit Overwinterdagboek , publiceerde Raskin onlangs De maagd van Antwerpen , een programmabrochure voor een folkloristische stoet zoals die anno 1902 in Antwerpen zou te zien zijn geweest. Het populisme van De maagd van Aarschot kent inderdaad geen grenzen: Antwaarpen stoetenstad '93?

Moeten er nog druiven zijn?

Dat komt ervan als je voor een ‘verdienstelijk’ debuut zoals Het koekoeksjong overladen wordt met prijzen. Raskin hanteerde hierin de protocolstijl van de case-study met een terloopse persoonlijke noot. Maar dat persoonlijke of geromanceerde karakter hield zich bescheiden schuil op de achtergrond zodat de documentaire bedoeling overeind bleef. Maar toen werd Raskin het slachtoffer van zinsverbijstering - dat AKO-miljoen moest op! - en in plaats van verder te gaan op de ingeslagen weg, zou ze dank zij dat miljoen voortaan bewijzen dat ze wel degelijk een full-time schrijfster was en niet alleen maar een vlot schrijvende historica die in haar vrije uurtjes de lotgevallen van een zonderling reconstrueert. Het resultaat was een geromanceerd ‘overwinterdagboek’ over een schrijfster - Brigitte in

[p. 5]

disguise? - die een onmogelijke liefde koestert voor een druiventeler genaamd Jan en die ondertussen niet weet wàt schrijven. Gevolg: negenennegentig bladzijden onzinnig gedaas over druiventrossen tot het onmiskenbare hoogtepunt met een beschrijving van de druivenroute (p. 63-65). Dat gedoe met die druiven wordt dan ook nog eens metaforisch binnengehaald om het schrijverschap te typeren en om onnozele, zogezegd scabreuze opmerkingen te maken over hun geheime liefde. Voor wie het kan verdragen volgt hier een lijstje druivencitaten uit de eerste twintig bladzijden.

- ‘Een winterrust, zoals mijn druivelaars, om daarna des te levendiger te schieten’, vond Jan, toen ze hun afspraak voor 21 maart om 12 uur 30 in de ‘Bovary’ noteerden. (p. 4)

- Ze vertelde Jan over het schrijven en hij vergeleek het met het knippen van een druiventros. In het begin van de zomer worden de kleine besjes eruit gehaald en krijgen de grote bessen een voor een plaats genoeg. Dat gebeurt precies en omzichtig, de teler grijpt met zijn schaartje naar de steeltjes die hij doorknipt en probeert daarbij de tros zo weinig mogelijk aan te raken, want die heeft al een stoffig waas - ‘duvet’, zei Jan, ‘dons’, herhaalde ze - en dat mag je niet bevingeren. Zij schrijft te uitvoerige alinea's en knipt tot ze vorm krijgen. (p. 10) (Dat eeuwig geëmmer over ‘schrijven is schrappen’ wordt door Raskin dus uiterst didactisch in druiventaal vertaald, terwijl de druiventros met gynecologische connotaties wordt omzwachteld als ging het om het vrouwelijke geslachtsorgaan. Elders (p. 55) bij een bezoek aan de wijnstad Trier delireert Raskins Traubenkönigin over Amor en Tros. Gevolg: ‘Vandaag moest ze zich vermannen om haar kunstboeken niet uit te pluizen op zoek naar Amor en Tros.’ Hier wordt blijkbaar veeleer het mannelijke geslachtsorgaan geviseerd...)

- ‘Druiventelers zijn geen boekenlezers’, zei Jan. Al betrapte ze hem er later in een gesprek op een detective van Jef Geeraerts gelezen te hebben. (p. 12) (Zelfs druiventelers lezen Jef!)

[p. 6]

- ‘De meest luxueuze tafeldruiven ter wereld’, het klinkt tegelijk trots en bitter. ‘De Europese Gemeenschap en stijgende olieprijzen hebben ons kapot gemaakt’, zei hij kortaf... (En zo gaat dat zeer terzake nog een halve bladzijde verder: p. 17)

- ‘Wat is het verschil tussen de tros die wel en de tros die niet mag blijven?’, wilde ze weten. ‘De mooiste blijft, zoals bij de scheuten.’ ‘Hoe kan je nu meteen zien dat de ene scheut, de ene tros mooier wordt dan de andere?’ probeerde ze, maar dat vond hij een vraag waar schrijvers zich mee bezighouden. ‘Hoe hardvochtig’, vond ze die selectie en zijn antwoord. Telkens als Jan nadien een brief te mooi vond om te verbranden of een moment te aangenaam om te onderbreken, fluisterde ze dreigend ‘de wraak van de afgekuiste tros’. (p. 18-19) (Aan deze passage ging al een druivenparagraaf vooraf waarin verteld wordt wat onder een ‘afgekuiste’ tros dient verstaan te worden: een bijgewerkte, want ‘gebrekkige’ druiventros. Survival of the fittest dus, ook in het druivenrijk, maar Raskins compassieuze inborst heeft natuurlijk een boontje voor de ‘afgekuiste’ underdog!)

- De ideale bes zit gespannen in haar donzig vel dat glanst en zacht is als satijn. Soms zijn de vellen van druiven te hard, soms te dun, dan blijven de bessen te zuur, ze kunnen vlezig zijn of waterachtig, de pitten kunnen prompt van het steeltje loskomen zoals het hoort, of blijven kleven, wat een slecht teken is. (p. 20-21) (Dat kabbelt nog een poosje verder op p. 21 tot de schrijfster-druivenkoningin de schietgrage druiventeler én oernatuur plots het zwijgen oplegt met de subtiele vraag hoe de leeggeplukte tros - ‘het geraamte’ - in druivenjargon dan wel moet worden genoemd. Jan staat paf: ‘Jan leerde er haar geen woord voor en ze kan er geen bedenken.’ Moeten er nog druiven zijn?)

Kortom, de lezer weet niet wat hij leest, want die zotte praat over druiven - ‘Als ze om zich heen kijkt, ziet ze druiven’ (p. 37) - blijft dus verder duren tot het eind. Ik ben immers zo kies geweest om hier slechts enkele proeven aan te halen uit het

[p. 7]

prille begin. Raskins alter ego is zo ingenomen met haar druiventrossen dat ze soms zelfs het geheugen opfrist van de met verstomming geslagen lezer en opnieuw druiventoestanden ophaalt die ze al heeft opgedist: ‘Toch zijn hun seksspelletjes leuk, vindt ze. Zijn hand zoekt onder haar rok in haar broekje. “Dat dons mag je bevingeren”, fluistert ze. Of zijn hand voelt onder haar trui naar haar borsten. “De ideale bes zit gespannen in haar vel van satijn”, lacht ze.’ (p. 77)

Moet er nog folklore zijn

Wie een dergelijk proza schrijft - aldus de Vereniging ter Bevordering van het Vlaamse Boekwezen - is de ideale bes om een ‘actieboek’ te schrijven voor een ‘actieweek’ rond de (al dan niet geromanceerde) biografie. En in plaats van Eric Defoort voor zijn inderdaad zeer geslaagde documentaire biografie over Paul Pée: Al mijn illusies bloeien dubbel prijzengeld uit te keren, beslist de Vereniging de beurs van bes Raskin te spekken door haar wat te laten wauwelen over haar lievelingsonderwerp na de druiventeelt: de folklore. In 1902 ging er in Antwerpen een stoet rond waarin een wagen vuur vatte en waardoor éne Maria S'Heeren overleed aan haar brandwonden. Raskin wrijft zich bij dit staaltje van vurig drama in de handen want hier kan ze weer naar hartelust gaan ‘romanceren’. Raskin in de epiloog: ‘“Voor mij klinkt haar naam vertrouwd”, leg ik de archivaris uit, omdat mijn moeder ook Maria 's Heeren heette, met een verschrijving verschil. En zij was ook Limburgse, uit de streek van Sint-Truiden.’ (De fruitstreek bij uitstek: zie druiven...!) En alsof dat nog niet volstaat, gaat raaskallende Raskin verder: ‘Mijn vader heette Paul en daarom smokkelde ik deze voornaam binnen in de levensgeschiedenis van sneeuwkoningin Maria S'Heeren. Want de verteller zet een waar verhaal graag naar zijn hand.’ (p. 32) Met die laatste toevoeging tekent Raskin haar eigen doodvonnis. Hoe meer Raskin immers het verhaal naar haar hand wil zetten, des te ontgoochelender het resultaat. Want Raskins schrijversverstand vermag nu eenmaal niets naar de

[p. 8]

hand te zetten tenzij op een uiterst plompe manier, zoals in haar druivenboek of zoals in deze programmabrochure waarin ze op de manier van een volkse liedjeszanger de processie van de stoet beschrijft. Dat ‘volkse’ toontje is echter zo vals dat je die hele processie met ‘praalwagens’ incluis nog het liefst van al in lichterlaaie zou willen zien vergaan. Hoe truttig het toontje van Raskin-de-stoethaspelende-liedjeszanger wel is, bewijst meteen de openingspassage:

- Antwerpen kon ‘stoetenstad’ blijven. Onder grote publieke belangstelling werden op de Gemeenteplaats de lantaarns ontstoken en schikten de mannen van de ‘Rubenskring’ vetpotjes in de ‘geuzenhofkes’. Ieder vlammetje zette meteen een dansje in en oranje lampions stemden de avond nog vrolijker. De bleke Jordaens en Van Dijck kregen kleur door ballonnetjes-slingers van hun standbeelden naar de omringende bomen. Her en der beklommen fanfares nog maar eens een moeilijke toonladder, kwamen groepen van matrozen, boeren en feeën bijeen, trappelden al opgetuigde paarden. Op pleintjes werd de laatste hand aan de praalwagens gelegd en dat was toverij... (p. 7)

Maar niet genoeg couleur locale, want in die kleffe tijden kwam in de Seefhoek inderdaad nog het eigen ‘struifvogelende’ volk eerst:

- De mannen van maatschappij ‘Leopold’ waren die dag vroeg afgezakt naar hun stamlokaal in de Greinstraat. ‘Onze stoetkampioenen’, werden ze in de Seefhoek genoemd, want van de acht Lichtstoeten in de voorgaande jaren hadden ze er drie gewonnen. De specialiteit van ‘Leopold’ was echter het struif-vogelspel, vogelpik in het groot. Een gaai in hout... (p. 7)

Hoe fake Raskins verteltoon is, demonstreert één van die stoetgangers door in onvervalst, Algemeen Zeer Beschaafd Antwerps te zeggen: ‘De mensen zullen denken dat we crème à la glace verkopen.’ (p. 8) Maar dat belet Raskin niet om bij de dood van de sneeuwkoningin - ‘Haar welige haar was haar

[p. 9]

trots, maar haar lieve ogen en smalle mond met brede blinkende lippen waren in de buurt net zo beroemd.’ (p. 10) - haar moeder de volgende autentiek-Antwerpse woorden in de mond te leggen: ‘Ma me keend toch!’ (p. 26) Raskin zet het verhaal dus inderdaad naar haar hand maar ze weet blijkbaar zelf niet wat die handen doen. In plaats van die karikaturale persoonlijke manipulaties zou Raskin in het vervolg opnieuw beter terugkeren naar haar oorspronkelijke, ingetoomde protocolstijl zonder franjes. Zoals het nu is, schreef ze twee absolute miskleunen - ‘zever in pakskes’ (p. 8) - die bewijzen dat ze na het succes van haar debuut helemaal verkrampte onder het gewicht van de zelf gecultiveerde dwangvoorstelling om het als schrijfster eindelijk te maken.