De Brakke Hond. Jaargang 7

[p. 4]

[Nummer 28]

Bart de Man
't Harts goedhartigheid

Mijn kinderkens, deze keer is mijn opdracht als schriftgeleerde wel zeer eenvoudig. Waarom? zult gij vragen. Omdat ik het jongste geschrift van onze dierbare broeder in Christus Maarten 't Hart bespreken moet. Hoezo dan? zult gij wederom vragen. Laat mij u zulks openbaren. In dat boek, dat door onze broeder is geschreven, en dat de titel draagt Een dasspeld uit Toela, en dat is uitgegeven door de Arbeiderspers in de stad Amsterdam in het jaar onzes Heren 1990, en dat een bundel verhandelingen is (indien dat woord kan worden toegepast op deze een luttel te lang uitgevallen cursiefjes), in dat boek dus trekt de meest beschimpte onder de schrijveren van de Lage Landen ten strijde tegen de critici zelve, opdat het woord van zijn medebroeder Hugo Claus in vervulling zoude gaan, die heeft gezegd dat de critici de minst bedeelden onder ons zijn.

En zie, broeder Maarten maakt een droevige lijst op van namen, als daar zijn Thomas Hardy, die na de onrechtvaardige beoordelingen van zijn roman Jude the Obscure gedurende de laatste tweeëndertig jaren zijns levens geen enkele roman meer in het licht heeft gegeven; Cees Buddingh', welke na een schotschrift van W.F. Hermans (weliswaar geen criticus, maar toch een scherpe pen) over zijn kronieken tot aan zijn intrede in de schoot van Abraham bijkans geen pen meer op het perkament heeft gezet; Herman Melville, de Amerikaanse profeet, die grenswachter moest worden, dewijl zijn geschriften met alle zonden Israëls werden beladen; en nog menig ander schrijver en psalmenmaker, die door goddeloze vitters werd geplaagd. De gevolgtrekking, die uit dit betoog te maken ware, ofschoon onze broeder Maarten haar niet klaar en duidelijk uitspreekt, kan onzes inziens alleenlijk wezen: O gij critici, schrijft toch niets onvriendelijks over mij! Wijl hij dat niet openlijk en bloot te schrijven dorst, zo verborg hij zich aan het eind van zijn betoog achter de brede rug van Bruckner, welke zijn tegenstanders in

[p. 5]

het jaar onzes Heren 1894 vermaande met de woorden: ‘Tot u richt ik mij met de bede: wees toch mild in uw oordeel. U zou toch eens moeten weten hoe verwoestend een keihard oordeel kan zijn voor een kunstenaar die gelooft dat hij het beste gegeven heeft wat hij in zich had.’

Ja, zekerlijk, broeder Maarten wij hebben het verstaan. Uw woord is in goede aarde gevallen. Wij zullen u niet meer aanvallen, neen. Integendeel, wij willen even goedhartig worden als gij zelf zijt, en alleenlijk nog milde oordelen uitspreken. Geen gevreesd criticus willen wij meer zijn, omdat ons verharde hart door de hartekreet van u, broeder Maarten 't Hart, wederom is onthard. Bitterlijk wenende kunnen wij enkel en alleen nog stamelen: ja, waarlijk, uw Dasspeld uit Toela is een meesterwerk.

Horen wij daar getandeknars bij de lezer? Vraagt hij bij deze boude bewering enigerlei toelichting? Eilaas, dit ons oordeel verder verantwoorden kunnen wij niet. Schrijft broeder Maarten immers niet: ‘Critici zijn gedoemd om te falen’? Waarom zouden wij dan een poging ondernemen, om ons oordeel met bewijsgronden te omkleden? Erger nog, onze broeder Maarten murmureert en klaagt, dat niemand een goed criticus kan zijn, ‘omdat de goede criticus niet bestaat.’ Wat blijft er dan anders te doen over dan onze harp aan de wilgen te hangen en aan de rivieren van Holland te wenen: Hoe zouden wij een kritiek des Heren Hart schrijven in ons eigen land? Welgelukzalig zal hij zijn, die zijn kritiekskes grijpen, en aan de steenrots verpletteren zal.

Doch wellicht is er toch nog één middel om over dit zijn boek te schrijven, zonder dat de toorn Maartens over ons hoofd kome, en dat middel is: letterlijk het woord van broeder Maarten aan te halen. Eeniegelijk zal dan weltevreden zijn: de schrijver, omdat zijn woorden niet worden verdraaid; de criticus, wijl hij voor één enkele maal geen eigengereide verklaring des werks geeft; de lezer, ten leste, dewijl hij als mondig wordt aangezien en zelve zich een oordeel mag aanmatigen over hetzelve. Hoe vreemd toch, dat tot op de dag van heden nog

[p. 6]

geen enkele criticus, noch een Barthes noch een De Man noch wie dan ook in de lange rij der schriftgeleerden is opgestaan, ten einde een oordeel te vellen over de menigte van geschriften, die sedert de Here de spraak verwarde op de aarde zijn verschenen, is opgestaan om voor het eerst zulk een kritiek te schrijven. als welke ik hier heden voor u lieden zal schrijven en die slechts bestaan zal uit de letterlijke woorden van de gewijde schrijver zelf, woorden, die gelijk gijzelf zult zien, overvloeien van mildheid, erbarmen en goedhartigheid.

†

Deut. (Dasspeld uit Toela) 1:17 (1ste hoofdstuk, bladzijde 17):

Hebben Van Deel of Anbeek daarom nog nooit de Lectures on literature en de Lectures on Russian literature van Nabokov bestudeerd? Hun fictie van literaire wetenschap brengt hem, en nog zoveel andere neerlandici die vandaag de pen voeren in de literaire boekenbijvoegsels, ertoe om literatuur te beoordelen met in hun achterhoofd de bekrompen literaire dogmatiek die hen op de universiteit is bijgebracht (...).

Deut. 2:19

Dank zij de verzuiling en de daaraan gekoppelde noodzaak voor al die omroepen om zo hoog mogelijke kijkcijfers te halen zijn Nederlandse televisieprogramma's onbedaarlijk slecht. Mij dunkt: niets is troostelozer dan shows van André Hazes of André van Duin. Niets is onbenulliger dan een programma als Wedden dat van Jos Brink; niets beter geschikt om een mens tot zelfmoord te drijven dan de Soundmixshow van Henny Huisman.

[p. 7]

Deut. 2:20

Ook Radio 1, 2, 3 en 5 zijn beschreienswaardig. Daar hoef je goddank nooit naar te luisteren. Op de klassieke zender wil een enkele keer wel eens een aardig programma zijn - Discotabel op zondagmiddag bijvoorbeeld als in het panel daarvan tenminste niet Hans Hierck zit (..).

Deut, 2:21-22

Ik geef toe: onder de tweederangs componisten neemt Mahler een vooraanstaande plaats in, maar het is bespottelijk dat deze neurotische, depressieve muziek daar (sc. in het Concertgebouw) steeds uitgevoerd wordt, zoals het ook bespottelijk is dat zoveel Nederlandse muziekliefhebbers zweren bij de muziek die zo'n getrouwe weerspiegeling is van ons klimaat. (..)

Jarenlang heeft men bovendien zo'n ongelofelijk slechte dirigent als Nikolaus Harnonknoei regelmatig het Concertgebouw in en uit zien gaan. Als iets typerend is voor het Nederlandse muziekleven, dan wel dat men zo'n man als Harnoncourt tijden lang op handen gedragen heeft - en hier en daar nog op handen draagt! In andere landen dan Oostenrijk en Nederland heeft deze charlatan nooit een voet aan de grond gekregen. Daar hebben, blijkens de vele slechte recensies die platen van Harnoncourt bijvoorbeeld in de Gramophone hebben gekregen, de muziekliefhebbers tenminste nog oren. Zelfs de allereerste beginselen van de dirigeerkunst beheerst Harnonknoei niet. Nog nooit heb ik een orkest waar hij voor stond precies gelijk horen inzetten. Harnonknoei: een onthutsend dieptepunt in de Nederlandse cultuur. Slechts één ding is erger dan hij: die andere importmusicus, Konrad Boehmer.

Deut. 2:23

Dat er in een land met zulke geborneerde figuren als Hans Hierck of Gérard Verlinden nooit een groot componist is opgestaan, verbaast me eerlijk gezegd niet.

[p. 8]

Deut. 2:25

Dat Krol zo goed valt bij zoveel Nederlandse literaten moet verklaard worden uit het feit dat beta-éénoog Krol in het land der alfa-blinden koning is. Al die quasi diepzinnige wiskundig angehauchte praatjes van Krol gaan er bij die alfa's in als een hondendiner omdat ze niets van wis- en natuurkunde afweten. Ik heb in Nederland nog nooit een chemicus of fysicus ontmoet die ook maar iets te waarderen vond in het werk van Krol. Wiskundigen ontsteken zelfs bij het horen van de naam Krol, zo ze hem al kennen, in grote toorn. Toch meent Van Deel dat het hartstocht- en emotieloze schraalhannesproza van deze dorre binnenvetter wereldroem zou oogsten, ware het in het buitenland bekend. Ach, beste Van Deel, wat ben je toch naïef en hoezeer laat je toch keer op keer merken weinig benul te hebben van wat zich in literair opzicht buiten onze landsgrenzen afspeelt!

Deut. 2:26-27

Typerend voor de Nederlandse literatuur was, een paar jaar geleden, dat de eerst AKO-prijs werd uitgereikt aan een dorre, levenloze roman van Bernlef (..) even gekunsteld en onecht en semi-perfect als een scheepje in een fles. Het lééft eenvoudig niet. Maakwerk, dat is het!

Deut. 2:28

Een wel heel fraai voorbeeld van dit bekrompen en ontzaglijk kleinzielig dédain is het boek Olifant achter blok van Robert Anker, een ronduit walgelijk produkt van die typisch Nederlandse hooghartige houding van iemand die zich ver verheven waant boven al wat er in ‘gewone’ mensen omgaat.

Deut. 3:42

Zo'n boek als From Pickwick to Dombey van Steven Marcus is waardevol, maar het boek van academicus Badri Raina, Dickens and the dialectic of growth, kan in de versnipper-machine. (..) Zo slecht als Raina zijn de meeste andere niet,

[p. 9]

maar aan boeken als die van Daleski of Lucas over de romans van Dickens heb je evenveel als aan een waakhond die niet blaffen kan.

Deut. 5:76

Ook een figuur bijvoorbeeld als Roland Barthes maakt op mij zodra hij persoonlijk wordt of autobiografische passages schrijft de indruk van een rashuichelaar. Al dat raffinement, al die delicate zinswendingen, die fijngevoeligheden die zo elegant onder woorden gebracht worden - het maakt op mij een zeldzaam hypocriete indruk. Wat een kolossale leugenaar, denk ik als ik Barthes lees.

Deut. 15:176

(over Multatuli) Overigens moeten we Woutertje Pieterse pellen uit het leeuwedeel van zijn werk, de Ideeën. Wat daarin toch te vinden is aan gebral, kletskoek, wartaal, pseudo-wetenschap, opschepperij, dat slaat alles.

Deut. 15:178

Wat een onuitstaanbare, kolossale snoever!

†

Envoi

^o Oordeelt niet, opdat gij niet geoordeeld wordt.

^o Want met welk oordeel gij oordeelt, zult gij geoordeeld worden; en met welke mate gij meet, zal u wedergemeten worden.

^o En wat ziet gij den splinter, die in het oog uws broeders is, maar den balk, die in uw oog is, merkt gij niet?

^o Of, hoe zult gij tot uw broeder zeggen: Laat toe, dat ik den splinter uit uw oog uitdoe; en zie, er is een balk in uw oog?

^o Gij geveinsde! werp eerst den balk uit uw oog, en dan zult gij bezien, om den splinter uit uws broeders oog uit te doen. (Matth. 7:1-5)