De Brakke Hond. Jaargang 7

[p. 86]

Guido de Bruyn
Croxhapox

Het was stil en verlaten in galerij Croxhapox, de nieuwste en nochtans spraakmakende place to be in een vervallen pand in Gent. Een dwingende stilte was het, een schier sakraal gebrek aan geluid. Bij elke entrée in dit soort galerijen verwacht ik een wijwatervat aan de ingang. Hedendaagse kunst heeft de sakrale refleks van weleer gerekupereerd. Vroeger deed men een knieval voor een heiligenbeeld - nu voor een drol op een sokkel.

Het eerste wat opviel in galerij Croxhapox - waar ik ambtshalve op prospectie moest voor het geliefde programma Kunst-Zaken - was een mobile van een tiental roestige fietswielen, opgehangen aan het plafond. Het leek een grote, uitgerokken veer die een ovale spiegel op de grond raakte. Een spiegelbeeld als metafoor, vermoedde ik, of een geintje. Ik gokte op het eerste, al was het waarschijnlijk een geintje, vermomd als metafoor. Maar wie zou mij vertellen voor wat? De galerijhouder, een wat mollige dertiger met een paardestaartje, moet de mobile een duwtje hebben gegeven, net voor ik binnenkwam. Hij knikte mij toe en wees naar een lege lijst in de hoek, waarin heel precies de schaduw gevat werd van de rij zachtjes bengelende wielen.

‘Dit is het eigenlijke werk’, zei hij hees.

‘O’, deed ik, en las de in een plak marmer gedreven titel. PARADIGMA IV. De vier stond in Romeinse cijfers gebeiteld. Dus toch een geintje, vermomd als metafoor. Met dank aan Plato - maar dat stond er niet bij gebeiteld. De galerijhouder leek te wachten op een wat uitgebreidere reactie, maar ik zweeg. Ik keek nog even van de wielen aan het plafond naar hun schaduw in de lijst, en snoot mijn neus. Het snuiten dient in dit soort situaties geenszins als een kommentariërend geluid gebracht te worden, maar als een neutraal en droog trompetje. Oefening en veel prospectie leert op den duur het juiste sforzando aan te zetten, toonhoogte en kleur te kiezen. Het deed me plezier dat mijn snuiten deze keer als een echo klonk van de

[p. 87]

o-klank die ik zoëven had geproduceerd. Een soort auditief paradigma dus. Ik gniffelde. Dit was de galerijhouder blijkbaar niet ontgaan want hij wees meteen enthoesiast naar een belendende assemblage van dezelfde kunstenaar. DE DOOD EN HET BOORTJE was de prozaïsche titel van een werk dat mij om de een of andere reden toch beviel. Misschien omdat de titel zo prozaïsch was en zo direct, want ik zag een vergeelde koeieschedel, gestut door een oudmodisch handboortje dat rechtop in een houten sokkel stond.

‘Wel geestig, he?’, vroeg de galerijhouder.

‘Hm’, mompelde ik. Daar was dat verschrikkelijke woordje weer. In de jaren zeventig als kunstkwalificatie het mode-woordje bij uitstek. Kunst was toen ‘geestig’, of erger nog: ‘plezierig’ of zelfs ‘plezant’. Een passe-partoutwoordje om maar niet te hoeven zoeken naar een term die naar schoonheid zou verwijzen.

‘Pas op, ik vind het niet zo sterk als zijn mobile hoor!’, zei de galerijhouder toen hij mijn aarzeling zag.

‘Ik juist wel’, ging ik daar tegenin. Meestal laat ik galerijhouders maar praten en volsta ik met een knikje of een tja, of een uhum of een zeker, zeker. Maar niet toevallig deed dit licht korpulent exemplaar mij denken aan Tchitchikow, Gorki's held uit DE DODE ZIELEN. Bij uitbreiding zijn alle handelaars in conceptuele kunst natuurlijk sjacheraars in dode zielen, of in hersenschimmen - om een in dit verband korrekter woord te gebruiken.

‘En waarom? Die koeieschedel is wel charmant he?’ vroeg Tchitchikow. Waarom gebruikte deze man steeds weer de verkeerde woorden. De schedel van een koe is niet charmant. De schedel van een koe is de schedel van een koe.

‘Nee, 't gaat mij om dat boortje’, zei ik, ‘zo'n mooi handboortje nog en dan de manier waarop hij die in de sokkel gedreven heeft!’

‘Misschien wel’, deed Tchitchikow.

‘Kijk’, zei ik, ‘hoe hij die splinters hout met opzet laat zitten, in die per definitie mooie krullen van het toeval, omdàt

[p. 88]

het toeval is.’

Ik was even niet te stuiten en deed er nog een boutade bovenop. ‘Dit werk doet me denken aan een stelling van Anaxagoras: “de mens denkt doordat hij een hand heeft”.’

De galerijhouder bekeek mij achterdochtig, maar bedacht zich snel. ‘Die moet ik onthouden’, zei hij, ‘... kan nog van pas komen.’

‘Suggereer hem als alternatieve titel voor dit werk’, probeerde ik, ‘vermits hij toch zo graag naar de Griekse filosofie verwijst’, en ik knikte naar de lege lijst waarin de schaduw van de wielen nu tot stilstand was gekomen.

Tchitchikow grijnsde.

‘Ik wil je hiernaast totààl ander werk laten zien. Van een debutant nog wel. Kom!’

Ik volgde.

Als ik niet oplet krijg ik nog ruzie met die man, dacht ik. Te vaak laat ik mijn eigen vooroordelen meespelen bij kunst die pretendeert nieuw te zijn. Mea culpa. Ook bij wat ik nu te zien kreeg, kon ik mijn spontaan cynisme niet bedwingen.

Naast de schoorsteen in de achterste ruimte stonden twee schilderijen op de grond, met de rug naar het publiek. Op het eerste gezicht: alsof ze nog opgehangen moesten worden. Op het tweede gezicht: alsof ze gestraft in een hoekje stonden. Schaamte sprak uit het blote kanvas. Het kruishout vierendeelde de zonde van hun met godweetwat bekladden voorgevel.

‘Mag ik?’, vroeg ik, en wilde de doeken omdraaien.

‘Er staat niets op’, zei de galerijhouder droog. Er klonk iets van triomf in zijn stem.

‘O’, deed ik weer.

‘Ik had bijna “jammer” willen zeggen’, liet ik er op volgen.

‘Toch niet’, zei de galerijhouder. ‘Je moet goed begrijpen: die jongen durft voorlopig niet meer te schilderen, en dat laat hij gewoon zien. Hij vindt dat we teveel weten, teveel besmet zijn door het Beeld, door de meta-kultuur van het Beeld, enzovoort...’

[p. 89]

‘Enzovoort...’ herhaalde ik.

‘Maar intussen verkoopt hij wel blanco kanvas?’, vroeg ik. Er klonk iets van triomf in mijn stem.

Tchitchikow wreef licht geïrriteerd over zijn paardestaart.

‘Néé, juist niet. Hij verkoopt ze niet. Hij had hier trouwens eerst een bordje hangen boven zijn doeken: OM GRATIS MEE TE NEMEN. Probleem was: ze werden inderdààd meegenomen bij de openingsreceptie. De mensen hebben geen gevoel voor ironie meer ...’

Juist wel, vond ik, maar ik zweeg.

We stonden een poosje stom naar de maagdelijke doeken te kijken. Ik draaide me om en wou iets vragen over een ei dat op een staande balk lag, toen de galerijhouder mij plots vroeg:

‘Zeg, jij hebt toevallig toch geen trek in een partijtje biljart?’

‘Heu... ik biljart niet zo goed’, deed ik, verrast door de abrupte sprong in de meta-kultuur van het woord van Pavel Iwanowitch Tchitchikow.

‘Prima, ik juist wel. Ik ben eerlijk gezegd verslaafd aan biljart. Carambole, wel te verstaan. Kom, in de Vooruit staan goeie tafels. Ik sluit het pand. Er komt toch geen kat meer vandaag.’.

Ik aarzelde, maar stemde tenslotte toe. Ik had voor de rest van de dag toch niets meer te doen en ach, hoelang was het al geleden dat ik nog 'ns een keu beroerd had.

Onderweg naar café Vooruit moest ik denken aan het meest agressieve erotische beeld dat ik ooit gezien had, in een Britse film nog wel. Een vrouw vraagt in een baancafé de weg, en terwijl de kastelein haar zijn uitleg doet, wordt zij brutaal aangestaard door één van de biljarters aan de snookertafel. De man bekijkt haar van kop tot teen terwijl hij tergend obsceen zijn keu inwrijft met een krijtje. Even, heel snel, likt hij aan de top van zijn keu en knipoogt. Waarop de vrouw bijna kokhalzend het café uitvlucht.

Tchitchikow duwde de deur open van afspanning Vooruit en ging mij voor in de riante, blauwbewalmde ruimte. De twee

[p. 90]

caramboletafels waren bezet. Hij was hier blijkbaar kind aan huis, want onmiddellijk reserveerde hij bij een Turk aan de achterste tafel de volgende beurt voor ons. We bestelden witte wijn.

‘Ahmed is een kei’, zei hij. ‘Van hem heb ik alles geleerd. Moet je 'ns zien hoe hij die balletjes tikt. Dat is muziek, jongen.’

Ik knikte. Eigenlijk had ik al spijt dat ik me had laten meelokken. Ik dronk van de wijn en luisterde naar de galerijhouder die steeds minder op Tchitchikow begon te lijken en steeds meer op een tewerkgestelde werkloze met een buikje en een paardestaart. Tot hij over de hobby van de Turk begon.

‘Tiens ... jij als goed observator ... jij zou moeten kunnen zien wat er mis is met Ahmed, enfin, ik bedoel ...: hij heeft een speciale hobby. Kun je raden wàt voor hobby?’

Ik keek naar de Turk. Een geblokt type met een korte nek, in een flodderkostuum met een dambordpatroon.

‘Breien, misschien?’, antwoordde ik, om er vanaf te zijn.

‘Erger. Ahmed doet aan..’ en hij begon te fluisteren: ‘Ahmed doet aan akwarel. Hoor je dat: a-kwa-rel! Hij weet gelukkig niet dat ik galerijhouder ben. Stel je voor. Als er iets is wat ik absoluut niet verdragen kan, dan is het wel akwarel. Jij toch ook niet, hoop ik?’

‘Wat voor dingen maakt hij dan?’, ontweek ik.

‘Wat dacht je. De gewone rommel. Stillevens met verwelkte lelietjes-van-dalen. Een hoekje van de woonkamer met een slapende kat op de poef. Enfin, je kent dat wel. Treurnis alom.’

‘Laat ons zeggen: eerlijk handwerk op zondag’, vatte ik samen.

‘Van handarbeid gesproken. Ahmed gaat er prat op dat hij die dingen met zijn linkerhand schildert, terwijl hij réchtshandig is!’

‘Moet ik nu vragen waarom?’, vroeg ik.

‘Een soort bijgeloof bij de Turken, denk ik. Dat je geen kunst mag maken met de hand die Allah je gegeven heeft om te

[p. 91]

eten. Ik denk dat het daar mee te maken heeft. Gek, he?’

De achterste caramboletafel kwam vrij.

‘Kom’, zei de galerijhouder, ‘onze beurt.’

‘Begin jij alvast’, zei ik, ‘ik moet even naar het toilet.’

Ik daalde de trap af naar het mannentoilet, zag terloops een affiche van galerij CROXHAPOX, hangen, geplet tussen twee aankondigingen van rockkoncerten, en vervoegde drie heren in het pissijn.

Links naast mij stond een man in een flodderkostuum met een dambordpatroon. Ahmed. Het viel me op dat hij met zijn rechterhand stond te plassen.

Ik liet de wijn uit mij lopen en kon me niet weerhouden even te kijken naar de klaterende, spontane akwarel van mijn buurman. ‘De mens denkt doordat hij een hand heeft’, dacht ik en zuchtte diep.