Het Boek. Serie 2. Jaargang 32

[p. 2]

[p. 3]

Lijst van boeken op 14 mei 1940 in het bezit geweest van pater dr. F.J. Bonaventura Kruitwagen, O.F.M., destijds weste wagenstraat 55 te Rotterdam

Het komt ons voor, dat er alle reden is in het herdenkingsnummer, aan Pater Kruitwagen gewijd, een merkwaardig document te laten afdrukken, door hemzelf in November 1940 opgesteld. Merkwaardig in de eerste plaats, omdat het een overzicht geeft van zijn kostbare bibliotheek, die op 14 Mei 1940 bij het bombardement van Rotterdam verloren is gegaan. Merkwaardig nog veel meer door Kruitwagen's zeer persoonlijke toelichting over de wijze, waarop de collectie was samengesteld.

Het origineel, in zijn eigen handschrift, werd in verband met de moeilijkheden, aan de bepaling en de toekenning van de schadevergoeding verbonden, door het Departement van Financiën aan de Rijkscommissie van Advies in zake het Bibliotheekwezen voorgelegd, met verzoek om advies. Geboeid door de inhoud, liet toen de voorzitter der Rijkscommissie, Dr. L. Brummel, ter Kon. Bibliotheek een fotocopie van het stuk vervaardigen, die aldaar bewaard wordt. Onze afdruk werd gezet naar een getypte copie van het oorspronkelijke (vervaardigd door Maria Hüffer), die in het bezit is van Dr. M.E. Kronenberg. Aangezien deze echter niet nauwkeurig bleek te zijn, is bij het corrigeren der proeven ook dankbaar gebruik gemaakt van de fotocopie. De titels in de Boekenlijst zijn hier letterlijk afgedrukt, ook wanneer ze een enkele maal minder correct of onvolledig waren. Zo kan men beter beoordelen - en bewonderen - op welk een meesterlijke wijze Pater Kruitwagen indertijd te Vorden, vrijwel alleen uit het geheugen, zijn collectie heeft weten te reconstrueren.

De Redactie

Inleiding

I. Aandeel en waardebepaling van de boeken.

1. Mijn bibliotheek die ik in den tijd van 45 jaren had bijeengebracht, omvatte ongeveer 9000 boeken. Wie mijn geheele boekenvoorraad gezien heeft (o.a. Dr. J.J. Mak, Walenburgerweg 19a, Rotterdam, tel. 46099) kan dat daaraan eenigszins controleeren, dat ik twee ruime kamers bewoonde, waarvan de wanden aan alle zijden waren bedekt met hooge boekenkasten, die allemaal vol, soms méér dan vol waren. Die kasten, ten getale van 22, telden door elkaar ieder 10 planken van 1 Meter

[p. 4]

lengte. Rekent met 40 boeken per plank, dan vormt dat 8800 boeken. Daarenboven waren er verschillende boeken van kleineren omvang geborgen in laden, doozen, portefeuilles en lessenaars, bij de onderwerpen, waarop ze betrekking hadden.

2. De gezamenlijke waarde wordt door mij geschat op globaal 60.000 gulden¹⁾. Men moet daarbij in aanmerking nemen, dat ik mij speciaal had toegelegd op boekenkennis, zoodat ik in de 45 jaren welke ik gewerkt heb, zelden of nooit een boek heb aangeschaft, dat zijn prijs niet ten volle waard was. Daarenboven waren de meeste boeken stevig en net ingebonden met vergulden rugtitel (zie beneden, nr. 14). Er is mij gezegd, dat ik den prijs van ieder boek moest berekenen volgens den catalogus-prijs dien ze op 9 Mei 1940 hadden. Als grondslag daarvoor neem ik de gangbare prijzen in den toenmaligen grooten internationalen antiquariaats-boekhandel, bijv. van Nijhoff (Den Haag), Hertzberger (Amsterdam), Quaritch, Maggs Bros e.a. (Londen), Hiersemann (Leipzig), Baer (Frankfort), Rosenthal (München), Olschki (Milaan), enz.

1) Specificatie zie blz. 32 v. Het juiste bedrag is f 60627.50.

II. Mijn ‘aanteekeningen’.

3. Dat, zooals mij eveneens gezegd is, mijn persoonlijke, wetenschappelijke aanteekeningen, waarvan ik er duizenden en duizenden bezat (ik verwijs hiervoor weer naar Dr. J.J. Mak te Rotterdam), niet voor schadevergoeding in aanmerking kunnen komen, kan ik eenigszins begrijpen. Zij vormden weliswaar mijn wetenschappelijk bedrijfskapitaal, daar mijn ongeveer 300 publicaties²⁾ hun waarde niet zoozeer ontleenden aan wat reeds in andere bekende boeken te vinden was, als wel aan datgene wat ik uit zeldzame middeleeuwsche handschriften en uit oude, bijna nergens vindbare boeken had aangeteekend, en aan de gedachten en combinaties welke ik daaraan had vastgeknoopt. Maar anderzijds moet worden toegegeven, dat in die gegevens inderdeed ook een groot subjectief element stak, dat niet in geld is uit te drukken, of althans moeilijk.

4. Terloops zij evenwel bemerkt, dat het misschien toch wel billijk zou zijn, indien voor dat soort van aanteekeningen althans eenige vergoeding werd gegeven. Ze zijn immers tot stand gekomen ten koste van veel reizen in binnen- en buitenland, en

2) Zie blz. 10.

[p. 5]

van het terleen vragen van tallooze, dikwijls uiterst zeldzame en kostbare handschriften en boeken. Wat in die 45 jaren op een bedrag aan reis- en porto-kosten is komen te staan van, naar ik schat, 2000 gulden. Wilde men die aanteekeningen thans reconstrueeren, dan zou daarvoor zeker eenzelfde bedrag noodig zijn. Al vallen dus de aanteekeningen-zelf niet onder de schadevergoeding, de reconstructie ervan is wèl in geldswaarde uit te drukken. Dit punt zij bij dezen ter overweging aanbevolen.

5. Ik bezat evenwel ook een groot aantal ‘aanteekeningen’, die een documenteel, objectief karakter droegen, daar zij, hetzij zelf documenten vormden, hetzij betrouwbare reproducties ervan waren. Ik bezat namelijk honderden, zeer nauwkeurige, en soms zeer uitvoerige afschriften uit middeleeuwsche handschriften en zeldzame, nauwelijks bereikbare boeken. Verder veel foto's - zeker meer dan 100 - uit dergelijke werken, op mijn aanvrage en kosten meestal vervaardigd in buitenlandsche bibliotheken, die vooral in de eerste 25 jaren, toen de tegenwoordige goedkoope reproductieinstrumenten nog niet bestonden, gepeperde rekeningen erbij voegden. Ook bezat ik zeer veel ‘doortrekken’ (na-teekeningen op doorschijnend papier) van middeleeuwsche miniaturen, houtsneden, watermerken en pagina's met geschreven of gedrukten tekst, waarvan het doel was, dat ik mij bijvoorbeeld na 20, 30 jaren nog een nauwkeurig denkbeeld kon vormen van de kleuren, de dispositie van de voorstellingen, de ordinantie van den tekst op een bepaalde pagina, de schaduwen en schraveeringen op middeleeuwsche houtsneden, enz. enz.¹⁾

6. Zulke ‘aanteekeningen’ hadden mijns inziens, wèl een objectieve waarde, die in geld is uit te drukken, vooral omdat men bij mij de garantie had - wie eenige van mijn publicaties wil lezen kan zich daarvan overtuigen, daar ik steeds met de meest pijnlijke nauwkeurigheid placht te werken - dat die ‘documenten’ volkomen betrouwbaar waren. Men qualificeerde mij wel eens ziekelijk-nauwkeurig.

7. Tenslotte bezat ik een verzameling van zeker 1000-tal krantenuitknipsels, niet zoo maar te hooi en te gras verzameld, maar volgens een bepaald systeem. Verreweg de meesten waren

1) Ook ongeveer 60 zoogenaamde ‘rubbings’, d.z. afwrijfsels op dun, taai papier, van stempels en figuren op oude boekbanden, vervaardigd met behulp van zgn. ‘rubbings’-wax’. Zie blz. 43, nr. XXXIII en nr. XXXV.

[p. 6]

in daartoe bestemde boeken netjes ingeplakt, van nummers voorzien, met aangifte van bron en dag en datum, en gingen vergezeld van een alfabetischen klapper. Ze betroffen alle mogelijke onderwerpen, die met mijn studies in verband stonden.

Ook deze ‘aanteekeningen’ bezaten een objectieve waarde, daar zij documenten vormden die voor iederen gebruiker, ook na honderden jaren, dezelfde betrouwbaarheid bezaten als de origineelen.

8. Dit soort ‘aanteekeningen’ wordt op enkele uitzonderingen na beneden vermeld in de ‘Groepen van boeken’ (blz. 33 vv.) en in de ‘Verzamelingen over speciale onderwerpen’ (blz. 42 vv.) en de waarde daarvan wordt in het geschatte bedrag¹⁾ verdisconteerd. Al die dingen stuk voor stuk op te noemen, was natuurlijk onmogelijk. Vandaar dat zij bij de Groepen en Verzamelingen zijn ondergebracht.

1) Vgl. blz. 11 v., nr. 26.

III. De twee methoden volgens welke mijn bibliotheek is tot stand gekomen.

9. De vakken waarin ik in 1896-97 begon te studeeren werden toentertijd in Nederland onder de katholieken nièt, en onder de niet-katholieken weinig beoefend. Ze betroffen in hoofdzaak de litteraire en godsdienstige cultuur van de latere middeleeuwen (12e-16e eeuw). Aan de kloosterbibliotheken had ik dus voorloopig niet veel.

Ik moest mij dus allereerst aanschaffen de algemeen-oriënteerende werken die mij in de middeleeuwen wegwijs maakten, zooals: Catalogi, Bibliografieën, Bio-bibliografieën, Repertoria, Inventarissen, Registers enz. De meer speciale litteratuur moest ik onder de oogen zien te krijgen bij mijn bezoeken aan de groote openbare bibliotheken. Zoo heb ik dus een kleine 25 jaar mijn boekenvoorraad trachten op te bouwen.

10. Omstreeks 1920 begon mijn gezondheid, en dus het reizen voor bibliotheekbezoek, te verminderen en moest ik een ander systeem van boeken-aanschaffen gaan volgen, en de zoogenaamde klein-litteratuur²⁾ in handen zien te krijgen. Het bibliotheekbezoek kon dan vervallen, of kort zijn althans. Vooral schafte

2) Onder klein-litteratuur versta men niet kleine boekjes, doch werken en werkjes over onderwerpen die voor mijn studies slechts onderdeelen waren.

[p. 7]

ik mij ook die publicaties aan, ik bedoel buitenlandsche, waarvan ik wist, dat ze nergens in Nederland te vinden waren.

Twintig jaar lang heb ik zoodoende speciaal naar klein-litteratuur, die ik overigens in de vorige jaren óók niet geheel verwaarloosd had, gezocht. En daar deze, ofschoon dikwijls moeilijker te vinden, over het algemeen goedkooper (althans per stuk) was, bestond mijn bibliotheek voor ⅔ gedeelte uit klein-litteratuur op alle gebieden die mij in die 45 jaren interesseerden (of geïnteresseerd hadden; zie nr. 12-14). Dat ⅔ gedeelte vormt dus ongeveer 6000 boeken.

11. Het was mij natuurlijk niet mogelijk, in de hieronder volgende lijst die ongeveer 6000 boeken en boekjes stuk voor stuk op te noemen. Ik heb het niet verder kunnen brengen dan tot de circa 3000 boeken die in hoofdzaak behooren tot de algemeen oriënteerende litteratuur. De 6000 andere heb ik samengevat in Groepen, waarvan ik den inhoud in eenige groote lijnen heb trachten aan te geven (zie blz. 33 vv.).

IV. Het doel waarmede de klein-litteratuur werd verzameld.

12. Herhaaldelijk kocht ik klein-litteratuur die voor mijn studies van weinig of geen belang (meer) was.

De kwestie is namelijk deze.

Na mijn dood zou mijn bibliotheek natuurlijk niet verkocht worden, doch en bloc worden ingelijfd in een van onze bestaande kloosterbibliotheken.

Ofschoon er onder mijn medebroeders op 't oogenblik geen actieve belangstelling voor mijn studies bestaat, hield ik er toch altijd rekening mee, dat dat over 50 of 100 jaar wèl het geval zou zijn. Daarom zorgde ik ook steeds voor de toekomst, en schafte tal van werken en werkjes aan die ik zelf niet noodig had, omdat ik ze, door raadpleging elders, reeds kende, of die ik zelf niet meer noodig had, omdat ik niet meer van plan was nog ooit over het betrokken onderwerp te schrijven.

13. Bij ieder onderdeel van mijn bibliotheek trachtte ik dus zoo compleet¹⁾ mogelijk te zijn.

Eenerzijds verhoogde dat niet weinig de waarde ervan, en anderzijds verklaart dat nog duidelijker, waarom ik die 6000 titels zoo maar niet in mijn hoofd heb. Tal van boeken en boekjes,

1) Dat compleet zijn was vooral dáárom van belang, omdat de vakken, die ik beoefende, in onze kloosterbibliotheken zoo goed als niet vertegenwoordigd waren.

[p. 8]

die ik gekocht had, keek ik bij aankomst nauwelijks, of zelfs in het geheel niet in, doch plaatste ze aanstonds in mijn boekenkasten bij de groep waartoe ze behoorden.

14. Toch liet ik vele ervan bij tijd en gelegenheid solied inbinden, juist omdat ze werden aangeschaft met 't oog op de verre toekomst. Men houde daarmede rekening, wanneer men hierbeneden waardebepalingen van vooral nieuwere boeken vindt, die eenigszins boven den gangbaren prijs uitgaan. Het goed- en netjes-inbinden van een boek van 'n 150 à 200 bladzijden kost al gauw f 1. - à f 1.50. Bij grootere boeken stijgt dat tot 2 à f 3. -, en bij folianten tot 4 à 5 gulden (zie boven, nr. 2 en beneden, nr. 24).

V. De algemeene inhoud van mijn bibliotheek.

15. Mijn studiën betroffen, zooals gezegd (nr. 9), in hoofdzaak de litteraire en godsdienstige cultuur van de 12e tot de 16e eeuw. In de eerste jaren nam ik daarbij tot uitgangspunt: het geschreven en het gedrukte boek. Eerst in latere jaren kwam ik, juist door ‘het boek’, ook op andere gedeelten van dat uitgestrekte terrein terecht.

Behalve dus aan de gewone middeleeuwsche wetenschappelijke vakken: Bijbel, Kerkelijk recht, Philosophie & Theologie, Hagiografie, Taal- en Letterkunde, Geneeskunde, Natuurwetenschappen en Tijdrekenkunde (computus), had ik een speciale aandacht te wijden aan Paleografie en Bibliotheekgeschiedenis, en aan de Incunabelkunde en Paleotypie, plus de daarbij onmisbare Bio-bibliografie van de schrijvers der 12e tot 16e eeuw.

16. Daardoor kwam ik vanzelf in het vaarwater van de betrekkelijk-jonge tak van wetenschap, die speciaal aan de Universiteit van München werd gedoceerd door Ludwig Traube († 1907) en thans door Paul Lehmann: de Middeleeuwsche Latijnsche Philologie. Terwijl men evenwel te München teruggreep tot ver vóór de 12e eeuw, en over het algemeen halt hield bij de 14e eeuw (zie bijv. de Geschichte der lateinischen Literatur van Max. Manitius), en zich daarbij steeds de vraag stelde, in hoever de oude klassieke Grieksche en Latijnsche litteratuur was blijven voortleven, liet ik deze vraag, daar ik geen klassieke opleiding had genoten, zooveel mogelijk ter zijde, doch verbond aan mijn studie twee vakken die voor de 12e-16e eeuw minstens van even groot belang waren, namelijk:

[p. 9]

a. Welke was daarbij de invloed van de Liturgie, die immers het geheele kerkelijke en maatschappelijke leven van dien tijd beheerschte? En

b. In hoever is datgene wat eertijds in de geschreven boeken stond, zoowel in grafisch als in litterair opzicht overgegaan naar de gedrukte boeken van het eind der 15e en het begin der 16e eeuw? Met andere woorden: naast de Paleografie stelde ik de Paleotypie, en legde mij er tevens op toe, ook den inhoud van de oudste gedrukte boeken te bestudeeren. Welk laatste tot dan toe slechts sporadisch gedaan was.

17. Door die combinatie heeft mijn bibliotheek een organische samenstelling gekregen, waarvan de wetenschappelijke gebruikswaarde in den loop der jaren niet alleen door mij, maar ook door vele anderen erkend is geworden. Er zat dus in mijn bibliotheek, juist omdat zij volgens een vast systeem was opgebouwd, een stuk goodwill¹⁾, dat naar mijn meening, evenals in een productieve handelszaak, in geld kan worden uitgedrukt. - Ook dit punt zij ter overweging aanbevolen.

18. Het lijkt mij intusschen noodzakelijk, nog eens terug te komen op twee punten van kardinale beteekenis, hierboven reeds sub 1 en 2 even aangeroerd: Het aantal en de waarde-bepaling van de boeken.

Er doen zich hier twee vragen voor:

A.	Bevatte mijn bibliotheek inderdaad alles wat beneden wordt aangegeven?
B.	Had al dat materiaal werkelijk de waarde van f 60.000.-?

19. Wat A betreft, heb ik boven (nr. 1) verwezen naar Dr. Mak. Het is echter duidelijk, dat hij niet voor àlles zal kunnen instaan, zeker niet voor datgene wat in mijn meer dan 50 laden, en verder in kasten, doozen, portefeuilles, étuis enz. opgeborgen was. Dat heeft hij zelden of nooit ook maar voor een gedeelte gezien.

Toch geeft dat niet veel moeilijkheid ten opzichte van de circa 3000 boeken - beter gezegd banden - die beneden met name worden opgenoemd. Zelfs zij die mijn bibliotheek nooit gezien hebben, doch alleen een paar van mijn voornamere publicaties kennen, zullen alleen al dááruit kunnen afleiden, dat

1) Die goodwill is hier echter niet in rekening gebracht, ook al, omdat ik niet weet, welken grondslag ik voor een zedelijke schatting zou moeten nemen. Wanneer ik bijv. een som noem van f 10.000.-, dan erken ik daarbij zelf, dat het maar een willekeurige schatting is.

[p. 10]

ik over 't algemeen die boeken dagelijks bij de hand moet gehad hebben.

20. Moeilijker, of liever: onmogelijk is dat evenwel te bewijzen omtrent de boeken en documenten, die ik onder Groepen en Verzamelingen heb samengevat. Hier komt alles tenslotte er op neer: dat men mij op mijn woord zal willen gelooven, daar alle bewijzen er voor totaal verbrand zijn.

Alleen éénig houvast heeft men op dit punt weer aan mijn publicaties¹⁾. Van welk kaliber die publicaties over 't algemeen waren, mag ik misschien wel even karakteriseeren door wat een vakman mij eens zeide: ‘Als jij over een onderwerp schrijft, dan put je het ook heelemaal uit’, of zooals een ander het formuleerde: ‘dan beheersch je je stof heelemáál’.

21. Daarmee wil ik alleen zeggen: Aan mijn meeste publicaties bemerkten de vakmenschen zeer goed, dat ik nog heel wat meer materiaal achter de hand had, dan ik in een of ander geschrift losliet. - En daar de stoffen waarover ik in die ruim 40 jaren geschreven heb nogal sterk gevarieerd zijn, móét mijn materiaal wel zeer uitgebreid zijn geweest. - En ik mag er misschien dit nog wel bijvoegen: Wanneer ik soms plotseling het plan opvatte om ergens over te gaan schrijven (vooral bij polemieken, die ik nogal eens gevoerd heb, was dat het geval), dan stond ik dikwijls zelf erover verbaasd, dat mijn materiaal, door het jarenlange, als 't ware onbewuste verzamelen, veel rijker was dan ik zelf gedacht had.

22. Om aan buitenstaanders eenigszins duidelijk te maken welken omvang mijn boeken-vooraad had, heb ik in verschillende gevallen - speciaal bij de ‘Groepen’ en de ‘Verzamelingen’ - dan ook maar de vrijheid genomen, te verwijzen naar mijn eigen geschriften. Een ander middel heb ik tot nu toe niet kunnen uitdenken.

1) Tot het najaar van 1930 was het getal daarvan 212. Men kan de titels daarvan vinden in de Lijst van geschriften van leden der Vereniging (tot het bevorderen van de beoefening der wetenschap onder de Katholieken van Nederland) (I), Leiden 1922, blz. 150-161 (nr. 1-146); (II), 's-Gravenhage 1931, blz. 187-193, (nr. 147-212). Een ex. van die Lijsten kan ik hier niet bijvoegen, daar ook de overdrukken van mijn eigen lijsten verbrand zijn. Het ex. dat ik citeer heb ik van een ander.... ten geschenke ontvangen.
In de jaren 1930-1940 is het getal van mijn publicaties gestegen tot 282. Waarbij opgemerkt zij, dat een 30 à 40-tal publicaties die ik zelf onbelangrijk vond, of waarvan ik het auteurschap niet bekend wilde maken, in die Lijsten van 1922 en 1931 niet zijn opgenomen.

[p. 11]

23. Wat B betreft, of namelijk al mijn materiaal werkelijk op f 60.000. - mag worden geschat, zij eerstens bemerkt, dat een officieele schatting, bijv. voor de Brandverzekering, nooit heeft plaats gehad. Van het jaar 1902-1930, dus juist in de jaren waarin mijn materiaal het sterkst gegroeid is, woonde ik in ons klooster te Woerden. Daar werd mijn bibliotheek, en alles wat ik verder aan wetenschappelijk materiaal bezat, bij de kloosterbibliotheek - die daar toentertijd zeer rijk was - gerekend. Maar hoe hoog het bedrag was, waarop de kloosterbibliotheek verzekerd was, is mij niet bekend. Alleen een ding weet ik zeker: aan mij is nooit een aparte schatting van mijn materiaal gevraagd. En ik zelf heb daaraan ook niet gedacht, eerstens omdat men in een klooster zulke dingen aan den Overste pleegt over te laten; en ten tweede omdat men zich als kloosterling weinig zorg maakt om brand of andere gevaren. En toen ik in 1930 naar Rotterdam verhuisde, en mijn materiaal bij stukjes en beetjes daarheen werd overgebracht (dat heeft 5 jaren, van 1930 tot 1934, geduurd), heb ik verder ook niet aan een aparte verzekering gedacht.

24. Wat de waarde-bepaling aangaat van de ongeveer 3000 boeken die ik met name heb opgenoemd, spreekt het vanzelf, dat deskundigen de schatting van het eene boek nu en dan te hoog, van een ander boek te laag zullen vinden. Maar met het totaal bedrag van f 35521.50 meen ik toch de grens van het redelijke niet te hebben overschreden. Bij schattingen die iets te hoog lijken bedenke men intusschen, dat verreweg de meeste boeken net en sterk waren ingebonden, zooals bij nr. 2 en nr. 14 reeds is gezegd.

25. Bij de Groepen en Verzamelingen was het mij niet mogelijk, bij ieder gedeelte een bepaalde som te noemen, niet alleen omdat ik zelf geen duidelijk beeld ervan heb wat ieder gedeelte bevatte, maar vooral ook omdat totaal àlles is verbrand, dus mij ook elk hulpmiddel ontbreekt om den juisten omvang van ook maar sommige gedeelten nauwkeurig aan te geven.

26. De gezamenlijke waarde van de Groepen en Verzamelingen heb ik globaal op f 25.000. - geschat. Neemt men de schatting van de 3000 met name genoemde boeken op f 35521.50¹⁾ als redelijk aan, dan kan ook de andere schatting op f 25.000. - niet onredelijk worden genoemd. De Groepen en Verzamelingen

1) Zie rectificatie op bl. 32.

[p. 12]

omvatten immers niet 3000 doch 6000 boeken en boekjes, en daarenboven een ‘Unmasse’ van documenten van objectieve waarde, zooals die beneden zoo goed mogelijk worden gespecificeerd.

27. Misschien zal men eenigszins erover verwonderd zijn, dat die Groepen en Verzamelingen zoo talrijk zijn, en soms zooveel omvatten. Daarbij bedenke men evenwel het volgende:

a. Van de 45 jaren waarin ik wetenschappelijk heb gewerkt, heb ik bijna 40 jaar lang over mijn tijd vrij kunnen beschikken, daar ik van alle andere verplichtingen gewoonlijk bleef vrijgesteld.

b. Tot op ongeveer mijn 50e jaar - ik ben op het oogenblik 66 - heb ik ‘op volle kracht’ kunnen werken, d.w.z. ongeveer 15 à 16 uren per dag. En herhaaldelijk werkte ik ook 's nachts, daar ik wegens mijn ingewanden-stoornissen tòch niet kon slapen. En ook als ik voor bibliotheekbezoek op reis was ging dat meestal zoo door.

c. Daarbij onderzocht ik overal waar ik kwam, alles wat maar eenigszins op een ‘bibliotheek’ geleek, en vroeg naar allerlei zeldzame dingen die meestal als waardelooze prullen ergens op een stoffigen zolder of in een vochtigen kelder lagen.

d. Desgelijks deden eenige paters te Woerden - waar ik 27 jaar gewoond heb - wanneer zij ter stad of platteland op assistentie gingen. Vooral van het platteland heeft men heel wat zeldzame dingen voor mij meegebracht, waaraan de eigenaars weinig of geen waarde hechtten, en die ook op zichzelf genomen, geen bijzonder groote waarde hadden, maar pas tot hun recht kwamen in een ‘verzameling’.

28. En daar dat verzamelen, ook in de 15 à 20 jaren waarin mijn gezondheid minder begon te worden, steeds op denzelfden voet is doorgegaan, zal hoop ik, ook een buitenstaander zich kunnen voorstellen, dat zoowel mijn boeken- als mijn documenten-voorraad in die 45 jaren een geweldigen omvang heeft gekregen, waarvan ik zelf ieder onderdeel dàn pas in zijn geheel kon overzien, wanneer ik over een daarbij betrokken onderwerp ging schrijven, en dus in de noodzakelijkheid verkeerde, zoo'n collectie te gaan sorteeren en systematisch in te deelen. En gewoonlijk bevatte ze dan méér dan ik zelf gedacht had.

Vorden 11 November 1940.

Kranenburg D 134.

Minderbroedersklooster.

(w.g.) Pater Dr. F.J. Bonaventura

Kruitwagen O.F.M.

[p. 13]

N.B. De volgorde en de benaming der thans op blz. 13 tot 32 volgende rubrieken is zeer gebrekkig. Een grootere nauwkeurigheid was evenwel niet mogelijk - tenzij ik nog langer aan deze Memorie had gewerkt - daar alle hulpmiddelen om het beter te doen ontbraken. Daar verder een aantal titels mij pas in 't geheugen kwamen tijdens het schrijven van deze 56 bladzijden, werden zij ten einde raad maar dáár ingelascht waar toevallig nog een plaatsje open was. - Een en ander zal echter voor het eigenlijke doel van deze Memorie: de schatting van de cataloguswaarde, wel geen groot inconvenient vormen.

(w.g.) B.K.

Boeken

(kol. 1)¹⁾

N.B. Bij sommige boeken is een jaartal geplaatst om aan te geven of het een oude, dan wel nieuwe uitgave was van een ‘modern’ werk. Bij boeken van de 15e-16e eeuw staat het ter oriënteering omtrent de waarde. Staat het jaartal tusschen () dan is het slechts bij benadering aangegeven.

1) De kol. 1-44, hier tussen haakjes aangegeven, stemmen overeen met die van het origineel en worden door ons vermeld, omdat P. Kruitwagen er in het vervolg herhaaldelijk naar verwijst en ook de schatting der boeken volgens deze kolommen is berekend.
(Redactie).

I Algemeene werken

Brockhaus, Konversationslexikon (1910), 18 dln.	f 72,-
Winkler Prins, Encyclopedie (1912), 16 dln.	f 25,-
Katholieke Encyclopedie, 25 dln.	f 262,50
Catholic Encyclopedia (kleine uitg. Londen)	f 12,-
Nieuw Ned. Biograph. Woordenboek, 10 dln.	f 120,-
Die Religion in Gesch. u. Gegenwart, 6 dln.	f 130,-
Buchberger, Kirchliches Handlexikon, 2 dln.	f 40,-
Dictionnaire de Trévoux, dl. V	f 7,50
Wie is dat? (alle 4 de uitgg. ed. Nijhoff)	f 20,-
Wie is dat? (ed. Kleijntjes)	f 4,50
Annalen Kath. Wetenschap Vereen. (Eenig exempl. dat geheel compleet was)	f 125,-
Ann. Kath. Wetensch. Ver. (eenige zeldzame publicaties dubbel)	f 15,-
Ann. Kath. Wetensch. Ver. Register, 1904-1929 (7 exemplaren)	f 21,-
Kirchenlexikon, ed. Wetzer u. Welte, 13 dln.	f 130,-
	_____
	f 984,50

(kol. 2)

II Bijbel

Biblia sacra, ed Vulgata (Tornaci; luxe-ed.)	f 20,-
Biblia sacra vert. d. Himmelreich (Ned.), 2 dln.	f 9,-
Biblia sacra Allioli (Duitsch), 3 dln.	f 24,-
Quentin, e.a. L'Octateuch (tekstcritiek)	f 12,-
Plooij, Primitive text Diatesseron	f 15,-
Berger, Histoire de la Vulgate	f 9,-
?? Oude Vulgata-tekst in Engeland, 2 dln.	f 10,-
Concordantiae bibliorum (verkorte uitg.)	f 7,50

[p. 14]

Concordantiae bibliorum ed. De Raze	f 15,-
Concordantiae bibliorum ed. Peultier	f 35,-
Biblisches Reallexikon, 2 dln.	f 16,-
Textus selecti, sec. ordinem dispositi	f 8,-
Cursus S. Scripturae completus, ed. Migne, 23 dln.	f 90,-
Ludolphus de Saxonia, In psalmos (1540)	f 40,-
Van Druten, Gesch. Ned. Bijbelvert. 3 dln.	f 12,-
De Bruin, Middelned. vert. N. Test., 2 dln.	f 14,-
Ebbinge Wubben, Middelned. vert. O. Test.	f 5,-
Falk, Die Bibel im Mittelalter, 2 dln.	f 8,-
De Bruin, Gesch. v.d. Statenbijbel Zie verder Groep II (blz. 33)	f 6,-
	_____
	f 355,50

(kol. 3)

III Kerkelijk Recht - Concilies - Aflaten - Zondagviering

Von Schulte, Gesch. des canonischen Rechts, 4 dln.	f 70,-
Von Seckel, Quellen usw. (over Glossatoren)	f 18,-
? ? ? Handbuch Gesch. d. Röm. Rechts	f 5,-
Corpus iuris canonici, ed. 1591	f 40,-
Corpus iuris canonici, ed. 1648	f 12,-
Codex iuris canonici, c.com. Card. Gasparri	f 24,-
Fournier, Groupe de recueils canoniq. irlandais	f 5,-
Pijper, Gesch. der Boete en Biecht, 2 dln.	f 12,-
Pijper, De Boeteboeken	f 5,-
Bronnen gesch. kerkelijke rechtspraak Utrecht, 5 dln.	f 60,-
Eubel, Hierarchia cath. medii aevi, 3 dln.	f 60,-
Eubel, Hierarchia cath. medii aevi, dl. III, 2e. uitg.	f 20,-
Harduin, Concilia, 12 dln.	f 700,-
Binterim-Mooren, Deutsche Concilien, 7 dln.	f 28,-
La collection Mansi et ses prédécesseurs	f 4,-
Codex iuris canonici (1918)	f 5,-
Denzinger-Bannwart, Enchiridion symbolorum	f 7.50-
Paulus (Nic.), Die Ablässe, 3 dln.	f 18,-
Frédéricq, Corpus indulgentiarum Neerland	f 12,-
Frédéricq, Comptes des indulgences	f 7,50
Eekhof, Questierders van den aflaat	f 4,-
Van den Berg, Zondagviering in de ME Zie verder groep III (blz. 33 v.)	f 2,50
	_____
	f 1119,50

(kol. 4)

IV Liturgie

Missale Romanum, Mediolani 1474 (herdruk), 2 dln.	f 30,-
Missale Romanum, Venetiis 1485	f 500,-
Missale Trajectense, Antverpiae 1540	f 300,-
Missale Rom.-Seraphicum (10 uitgg., c. 1740-1930)	f 250,-
Ebner, Quellen z. Gesch. des Missale Rom	f 12,-
Tracts on the Mass (herdruk)	f 14,-
Franz, Die Messe im deutschen MA	f 8,-
Leroquais, Sacramentaires du moyen age, 4 dln.	f 48,-
Leroquais, Livres d'heures du moyen age, 3 dln.	f 36,-
Delisle, Anciens Sacramentaires, 2 dln.	f 40,-
Weale, Catalogus missalium, ed. 1a	f 12,-
Weale-Bohatta, Catalogus missalium, ed. 2a	f 20,-
Weale-Misset, Analecta Liturgica, 3 dln.	f 48,-
Weale, The Ecclesiologist, 3 dln.	f 9,-
Ehrensberger, Codd. liturgici Vaticani	f 14,-
Rituale Romanum, ed. (1930)	f 10,-
Frans, Rituale von St. Florian	f 12,-
Franz, Rituale Bamberg (?)	f 12,-
Pontificale Romanum, ed. (1930)	f 14,-

[p. 15]

Caeremoniale Episcoporum, ed. (1930)	f 10,-
Beissel, Evangeliarien des MA. (2 exemplaren)	f 14,-
Collijn-Staff, Evangelios y Epistolas (herdruk)	f 8,-
Kellner, Heortologie, 1. en 3. Ausgabe	f 9,-
Nieuwbarn, Liturgisch Woordenboek	f 3,-
Sleumer, Liturgisches Lexikon	5,-
Koenders, Handboek der Liturgie, 2 dln.	f 12,-
	_____
	f 1450,-

(kol. 5)

Ordinarius Ecclesiae Trajectensis, ed. Séjourné	f 10,-
Chevalier, Ordinaires Reims, etc. (Bibl. lit. VI, VII, VIII)	f 24,-
Stapper, Ordinarius eccl. Monasteriensis	f 6,-
Stapper, Festfeier zu Münster	f 4,50
Exsultet-Rolls, ed. .... (British Museum)	f 18,-
Caeremoniale O.F.M., Prov. Germ. Inf., ed. 1674	f 80,-
Caeremoniale O.F.M., Prov. Germ. Inf., ed. 1833	f 20,-
Familiaris Clericorum, Venetiis (1515)	f 350,-
Sacerdotale Romanum, Venetiis (1512)	f 450,-
Catalogue-Liturgies (Br. Museum)	f 40,-
Sauer, Symbolik d. Kirchengebäudes, 1. Ausg.	f 5,-
Sauer, Symbolik d. Kirchengebäudes, 2. Ausg.	f 6,-
Pijper, Vereering der H. Hostie	f 4,-
Epiklesis ou Elévation?	f 5,-
Le désir de voir l'Hostie	f 3,-
Martyrologium Romanum, ed. 1903	f 8,-
Quentin, Les martyrologes historiques	f 7,-
Chevalier, Repertorium hymnologicum, 6 dln.	f 90,-
Blume, Repertorium Repertorii	f 4,50
Dreves-Blume, Analecta hymnica (Bd. 24, 25, 40, 48)	f 28,-
Mittelalterliche Hymnen (etc.)	f 6,-
Hymnes, proses, etc. du moyen age	f 5,-
Martyrologium Benedictinum (1750)	f 12,-
Franz, Die Benediktionen im MA., 2 dln.	f 24,-
Mohlberg, Radulphus de Rivo, 2 dln.	f 9,-
Duchesne, Origines du culte chrétien, 3e éd.	f 6,-
Cabrol, Le livre de la prière antique	f 7,50
	_____
	f 1232,50

(kol. 6)

Rituale Rom. pro Holl. (met Holl. en Friesche doopnamen, 1640)	f 8,-
Rituale Rom. pro Holl. (met Holl. en Friesche doopnamen, 1750)	f 6,-
Graaf, Doopnamen	f 3,50
Prims, Limburgsch gebedenboek XVe eeuw	f 5,-
De Gheldere, Getijdenboek XVe eeuw	f 4,-
Meertens, Godsvrucht in de Nederl. uit Gebedenb., 4 dln.	f 18,-
Hortulus animae, ed. Ischyrius, Antverp. 1533	f 200,-
Breviarium Romanum, ed. Quiñonez, Lyon 1535	f 250,-
Breviarium Romanum, ed. Quiñonez (herdruk)	f 15,-
Breviarium Trajectense. Parisiis 1517 (unicum)	f 800,-
Breviarium Rom-Seraph. (7 uitgg. c. 1720-1935)	f 140,-
Rubricae peculiares Breviarii Rom. Seraph. (7 uitgg.)	f 40.-
Breviarium Parisiense (1760), 4 dln.	f 60,-
Dom Puniet, Les Pontificaux, I	f 5,-
Bäumer, Geschichte des Breviers	f 12,-
Battifol, Histoire du Bréviaire romain	f 7,50
Van Heukelum, St. Nicolaaskerk te Jutfaas (symboliek)	f 4,-
Van Heukelum, St. Nicolaaskerk te Jutfaas (volksuitgave) Zie verder Groep IV (blz. 34).	f 2,-
	_____
	f 1580,

[p. 16]

(kol. 7)

V Gregoriaansche Zang

Wagner, Einführung in die Greg. Melodien, 2 dln.	f 14,-
Vivell, Initia tractatuum de musica	f 10,-
Kat, Gesch. kath. kerkmuziek in Ned.	f 7,50
Catalogus muziekbibliotheek Scheurleer	f 10,-
Middeleeuwsche dansmuziek (reprod., Londen c. 1936) Zie verder Groep V (blz. 34 v.).	f 5,-

VI Kalender (-Hervorming) - Tijdrekenkunde

Grotefend, Zeitrechnung des deutschen MA. 2 dln.	f 24,-
Grotefend, Taschenbuch des deutschen MA.	f 4,-
Cappelli, Cronologia	f 5,-
L'art de vérifier les dates (ed. Migne, verkort)	f 10,-
Fruin, Handboek der Chronologie	f 4,-
Perdrizet, Calendrier parisien	f 5,-
Zilliken, Kölner Festkalender	f 4,-
Lechner, Kalender Bayern	f 5,-
Alberdingk Thijm, Kalender en Gezondheidsregels	f 2,50
Gailliard-De Vreese, Dietsche kalenders (privé-uitg.)	f 20,-
Journal of Calendar Reform, 10 dln. (compleet N. York) Zie verder Groep VI (blz. 35).	f 45,-
	_____
	f 175,-

(kol. 8)

VII Philosophie-Theologie (vooral historisch)

Mandonnet, Siger de Brabant, 2 dln.	f 15,-
Guibertus Tornacensis, Eruditio principum, ed. De Poorter	f 6,-
Beiträge z. Gesch. der Phil. im MA. (Bäumker), 7 dln.	f 35,-
Ueberweg, Gesch. d. Phil. im MA. (alleen Bd. II)	f 12,-
De Wulf, Hist. de la phil. médiévale, 1e. uitg.	f 4,-
De Wulf, Hist. de la phil. médiévale, nieuwste uitg., 2 dln.	f 10,-
Grabmann, Gesch. d. Scholastischen Methode, 2 dln.	f 24,-
Vallet, Elementa philosophiae, 2 dln.	f 4,-
Zigliara, Elementa philosophiae, 2 dln.	f 6,-
Augustinus, De civitate Dei, 2 dln.	f 8,-
Vattasso, Initia patrum latinorum, 2 dln. (ed. Vaticaan)	f 60,-
Initia patrum latinorum, 1865 (Vindobonens.)	f 15,-
Little, Initia operum saec. XIII, XIV, XV	f 30,-
Incipit des mss. théol. à Paris	f 9,-
Bardenhewer, Patrologie	f 7,50
Theologiae cursus completus, ed. Migne, 25 dln.	f 150,-
Nouv. revue théologique, 1933-40, 8 dln.	f 40,-
Braun, Theol. Lexikon	f 5,-
Compendium theologiae (1543)	f 20,-
Compendium theologiae (1870)	f 5,-
Van Noort, Theologia dogmatica, 9 dln.	f 45,-
Féret, Faculté de théol. à Paris Moy. age, 4 dln.	f 24,-
De Jonghe, Faculté de théol. à Louvain	f 6,-
De Ghellinc, Théologie XIIe siècle	f 7,50
Döllinger, Moralstreitigkeiten, 2 dln.	f 12,-
	_____
	f 542,-

(kol. 9)

Petrus Lombardus, Sententiae, ed. Quaracchi, 2 dln.	f 40,-
S. Thomas de Aquino, Opera omnia, 13 dln.	f 420,-
Bibliothèque thomiste, 5 dln.	f 30,-
Grabmann, Werke des hl. Thomas, 1. Ausg.	f 5,-
Grabmann, Werke des hl. Thomas, 2. Ausg.	f 7,50
Mandonnet, Les écrits de S. Thomas	f 6,-

[p. 17]

S. Thom. de Aq., Summa opusculorum (c. 1480? Dr. v. Aug. Psalterium) (prachtig exempl.; uiterst zeldzaam)^1)	f 1200,-
Kruitwagen, Summa opusc. S. Thomae, 1924, (4 exempl. waarvan 2 op luxepapier)	f 24,-
Raymundus de Peñaforti, Summula sacramentor. (1503)	f 125,-
Fidelis a Fanna, Ratio editionis opp. S. Bonaventurae	f 3,-
Fidelis a Fanna, zelfde werk (groote uitgave)	f 5,-
S. Bonaventurae Opuscula, Coloniae c. 1483	f 400,-
S. Bonaventurae Opera omnia, 10 dln.	f 400.-
Bonelli, Prodromus ad opera S. Bonav. 1764	f 150,-
Bonelli, Supplementum ad opera S. Bonav. 1774, 3 dln.	f 240,-
S. Bonaventura (et alii), De ratione cognitionis	f 6,-
Matthaeus ab Aquasparta, Quaestiones, 2 dln.	f 12,-
Balíc, Duns Scot, 2 dln. (Leuven)	f 9,-
Harphius, Opera, ed. Surius. Coloniae 1553	f 40,-
Herp, Spieghel der volcomenh., ed. Verschueren, 2 dln.	f 12,-
Nic. de Lyra, In X precepta (etc.) Colon. 1503	f 75,-
Petrus Joh. Olivi, In Sententias	f 40,-
Angelus de Clavasio, Summa. Venetiis 1493	f 300,-
Prümmer, Moraltheologie d. hl. Albertus Magnus	f 6,-
Vermeersch, Petit nombre des élus	f 4,-
Godts, De numero damnatorum	f 6,-
	_____
	f 3565,50

(kol. 10)

Tauler, Sermons (Louvain)	f 5,-
Tauler, Opera, ed. Franc... te Hoorn	f 40,-
Tauler, Wercken, ed. De Lixbona, 2 dln.	f 30,-
Endres, Honorius Augustodunensis	f 3,-
Hazart, Kerckelijcke Historie (2 dln.)	f 20,-
Hazart, (polemiek met den predikant Hulsius te Breda; op 12 vliegende blaadjes, c. 40 × 25 cm., omstr. 1660. Compleet. Geheel onbekend)	f 150,-
Catechismus Concilii Tridentini, 2 dln. Zie verder Groep VII (blz. 35 v.).	f 6,-
	_____
	f 248,-^2)

(kol. 11)

1) Zie blz. 35, N.B.

2) Moet zijn f 254,- (correctie P. Kr.).

VIII Hagiographie

Delehaye, Les légendes hagiographiques	f 3,-
Zoepf, Das Heiligenleben im MA.	f 2,50
De codicibus hagiographicis Joh. Gielemans	f 6,-
Bibliotheca hagiographica latina, 3 dln.	f 80,-
Les petits Bollandistes, 18 dln.	f 50,-
Van der Essen, Les Saints mérovingiens	f 6,-
Analecta Bollandiana 1937-39, en 2 registers	f 24,-
Gougaud, Gaelic pioneers	f 4,-
Gougaud, Les Saints irlandais	f 3,-
Rosweydus, Leevens der Heylighen, 2 dln.	f 30,-
Van Rhijn, Sint Maarten	f 3,50
Huisman, Sankt Pancratius	f 2,50
Gessler, Sinte Ontcommer	f 2,-
Lampen, Willibrord & Bonifacius	f 2,-
Lagerwey-Kruitwagen, Die Legende v. Sinte Willeboert (Luxe-uitgave 1940 12 exx.)	f 60,-
De Kerval, Saint Antoine de Padoue dans l'art	f 15,-
Vlekke, Sint Servatius	f 3,50
Jac. de Voragine, La légende dorée	f 4,-
Acta Sanctorum, tom. III et IV Novembris	f 60,-

[p. 18]

Van der Straeten, Jean Dieudonné (2 exx.)	f 5,-
Kronenburg, Neerland's Heiligen, 11 dln.	f 28,-
Catalogus codd. hagiograph. Parisiensis, 3 dln.	f 80,-
Beissel, Mariaverehrung im MA. u. 16-18 Jh., 2 dln.	f 24,-
Kronenburg, Maria's heerlijkh. in Nederl., 9 dln.	f 36,-
Alva y Astorga, Radii solis pro Immac. Conc. 1666	f 300,-
Daniëls, Theotokos	f 1,50
	_____
	f 935,50

(kol. 12)

Bardenhewer, Der Name Maria	f 3,-
De Vooys, Middelnederl. Marialegenden, 2 dln.	f 12,-
Van de Graft, Marialegenden (luxe-uitg.)	f 5,-
Soulier, Confrérie des vij douleurs	f 1,50
Mougel, Denis le Chartreux	f 3,-
Mougel, Dionysius der Karthäuser	f 3,-
Opmeer, Hist. martyrum Batavic. (1628)	f 15,-
Opmeer, Catholyck Martelaarsboek, ed. P. Pratanus	f 12,-
Passionael ofte Gulden Legende m. Martyrologio (1490)	f 500,-
Tenhaeff, H. Willibrordus Zie verder Groep VIII (blz. 36).	f 2,-
	_____
	f 556,50

(kol. 13)

IX Legenden en Exempelen

Little, Anonymi O.F.M. Exempla saec. XIII	f 6,-
Hervieux, Les fabulistes latins, 6 dln.	f 24,-
Collectie-Hilka, Exempla (compl.), 12(?) dln.	f 24,-
Jan Matthijssen, Rechtsboek van Den Briel	f 5,-
Speculum exemplorum, Daventriae^1) 1481	f 600,-
Speculum exemplorum, ed. De Regio, Venet. 1603	f 25,-
Speculum exemplorum, ed. J. Major, Duaci 1605	f 15,-
Speculum exemplorum, ed. J. Major, Duaci 1609 (andere redact.).	f 10,-
Welter, Speculum laicorum	f 4,-
De Vooys, Legenden en exempelen, 1e. uitg.	f 3,-
De Vooys, Legenden en exempelen, 2e. uitg.	f 5,-
Hauréau, Récits d'apparitions	f 3,-
Katona, Exempla bei Pelbart v. Temesvar	f 2,50
Caesarius de Heisterbach, Dialogus miraculor., ed. (1640)	f 7,-
Caesarius de Heisterbach, Dialogus miraculor., ed. Strange (3 dln.)	f 4,50
Etienne de Bourbon, Narrationes	f 5,-
Van der Vet, Biënboec	f 4,-
Herbert (Exempelen in hss. Brit. Museum) dl. III	f 10,-
Helwicus Teutonicus, De exemplis en similitudinibus (1650)	f 20,-
Alexandersage u. ihre Ueberlieferung	f 3,-
Karl der Grosse in Legende u. Geschichte	f 5,-
Die hl. Kreuzsage Zie verder Groep IX (blz. 36).	f 3,-
	_____
	f 758,-

(kol. 14)

1) Zie blz. 36.

X Franciscus en Franciscana

Archivum Franciscanum Historicum 1908-1940	f 150,-
Analecta Franciscana, t. II en X	f 30,-
Neerlandia Seraphica (niet i.d. handel), 18 dln.	f 54,-
Collectanea Francisc. Neerlandica, 4 dln.	f 24,-
Collectanea Francisc. Neerlandica, dl. I (3 exx.)	f 21,-
Neerlandia Franciscana, 10 dln.	f 40,-
Arth. a. Monasterio, Martyrologium Francisc., ed. 1623	f 50,-
Arth. a. Monasterio, Marty-

[p. 19]

rologium Francisc., ed. (1643)	f 70,-
Bullarii Franciscani (t. I-IV) Epitome	f 40,-
Monumenta Ord. Minorum, Barcelona 1506 (3 dln)	f 700,-
Speculum Minorum, Rothomagi 1509 (3 dln.)	f 800,-
Chronologia historico-legalis Ord. Fr. Min., t. I., Neapoli 1650	f 200,-
Salimbene, Chronica, ed. Holder-Egger	f 30,-
Holzapfel, Handbuch Gesch. Franziskanerordens	f 12,-
British Society of Franciscan Studies, 3 dln. enz.	f 15,-
Società internazionale di Studi Francescani (alle oorspr. document. en uitg.)	f 40,-
Sabatier, Vie de S. François (3 versch. uitgaven)	f 30,-
Sabatier, Speculum perfectionis	f 6,-
Sabatier, Actus B. Francisci	f 6,-
Sabatier, Bartholi, De indulg. Portiunculae	f 6,-
Sabatier, Opuscules de critique historique, 2 dln.	f 14,-
Little, Chronica Eccleston	f 6,-
Thomas de Celano, ed. d'Alençon	f 8,-
Thomas de Celano (Duitsche vert.)	f 3,50
Goetz, Quellen z. Gesch. des hl. Franz	f 4,-
Lemmens, Documenta antiqua Franciscana, 3 dln.	f 5,-
	_____
	f 2364,50

(kol. 15)

Boehmer, Analecta de S. Francisco, 1. Ausg.	f 5,-
Boehmer, Analecta de S. Francisco, 2. Ausg.	f 3,-
S. Francisci Opuscula, ed. Wadding, Antverp. 1623	f 40,-
S. Francisci Opuscula, ed. Wadding, herdr. (1860)	f 5,-
S. Francisci Opuscula, ed. Lemmens	f 2,50
Fratris Leonis Scripta, ed. Lemmens	f 3,-
Speculum perfectionis, ed. Lemmens	f 3,-
Bartholom. de Pisa, Conformitates S. Francisc., Milaan 1510	f 400,-
Rodulph. a Tossiniano, Historia Seraphic., Venet. 1586	f 150,-
Schlager, Kölner Franziskanerprovinz, 2 dln.	f 8,-
Eubel, Kölner Minoritenprovinz	f 4,-
Van den Haute, Breviarium hist. Ord. Fr. Min. 1711	f 40,-
Van der Haute, Breviarium hist. Ord. Fr. Min. 1711 (andere uitg.)	f 80,-
Moll, Joh. Brugman, 2 dln.	f 8,-
De Casarubios, Privilegia Ord. Fr. Min., Barcelona 1526	f 80,-
De Casarubios, Privilegia Ord. Fr. Min., Venetië 1532	f 50,-
De Casarubios, Privilegia Ord. Fr. Min., Coloniae 1619	f 20,-
Robinson, Introduction in Franciscan studies	f 1,50
Schoutens, Antiquitates franciscanae, 3 dln.	f 6,-
Schoutens, Olde legenden v. Sinte Franc	f 4,-
Schoutens, Capittelen vanden ghesellen S. Franc.	f 5,-
Schoutens, Leeven v. Sinte Clara	f 3,-
Schoutens, Martyrologium minoriticum pro Flandriae	f 9,-
Gedenkboek Franciscanessen Roosendaal (2 exx.)	f 12,-
Franz, Drei Minoritenprediger	f 3,-
	_____
	f 945,-

(kol. 16)

Statuta (Julii II) Ord. Fratr. Min. (Lubeck 1509)	f 150,-
Boener, Effigies SS. Martt. Gorcomiens. (Buscoduci 1623)	f 60,-
Marcellino da Civezza, Saggio bibliografico	f 15,-
Marcellino da Civezza, Storia delle Missione francesc., 8 dln. Zie verder groep X (blz. 36).	f 16,-
	_____
	f 241,-

(kol. 17)

XI Uitvinding van de Boekdrukkunts

Zedler, Von Coster zu Gutenberg

f 12,-

[p. 20]

Zedler, Doctrinale des Alex. de Villadei (Costeriana)	f 7,-
Zedler, Neuere Gutenbergforschung	f 2,-
Zedler, Zum Halbjahrtausendfeier	f 1,50
Enschedé, Technisch onderzoek	f 4,-
Enschedé, Laurens Jansz. Coster	f 2,50
Van der Linde, Uitvinding boekdrukkunst	f 5,-
Von der Linde, Erfindung d. Buchdruck(er)kunst, 3 dln.	f 90,-
Gottlob, Die Druckkunst Gutenbergs	f 24,-
Hessels, The Gutenberg-fiction	f 6,-
Gutenberg-Gesellschaft, Veröffentlichungen, 23 dln.	f 720,-
Gutenberg-Gesellschaft, Jahrbuch, 15 dln.	f 180,-
Gutenberg-Gesellschaft, Kleine Drucke, 34 dln.	f 42,-
Gutenberg-Gesellschaft, Jahresberichte usw., 21 dln.	f 26,-
Koning, Bijdragen uitv. boekdrukkunst	f 6,-
Meerman-Gockinga-Visser, Uitvind. boekdrukk.	f 7,50
Junius, Batavia, ed. 1568	f 10,-
Hoffmann, Bibliographie ouvr. invention imprimerie	f 15,-
Mortet, Débuts de l'imprimerie	f 7,-
Kruitwagen, Uitvinding bk-drk. & boeken 15e eeuw (60 lichtbeelden) Zie verder Groep XI (blz. 36 v.).	f 100,-
	_____
	f 1267,50

(kol. 18)

XII Handschriften en Boeken geheel of grootendeels in Facsimile

Severinus van Bolsward (handschrift Univ. Bibl. Cambridge, Massachussets) geheel in foto (ruim 100 bladen, folio)	f 250,-
Bréviaire de Philippe le Bon	f 30,-
Kalenders (miniaturen), 5 dln.	f 15,-
Chiromantia	f 6,-
Defensorium Virginis Mariae	f 8,-
Sankt Meinard	f 3,-
Pater Noster	f 5,-
Valère le Grant	f 7,-
Kölner Bibel	f 3,-
Bibel von Lübeck	f 5,-
Horae dominae nostrae	f 8,-
Saint Servais	f 20,-
Sinte Kunera	f 4,-
Marieken van Nimweghen	f 4,-
Evangelien vanden Spinrocke	f 4,-
Boecxken van Cokeryen Zie verder Groep XII (blz. 37).	f 4,-
	_____
	f 276.^1)

(kol. 19)

1) Moet zijn f 376,- (correctie P. Kr.)

XIII Bibliografische werken (Algemeen)

Handbuch der Bibliothekswissenschaft, 3 dln.	f 120,-
Tijdschrift v. boek- en bibliotheekwezen, 9 dln.	f 90,-
Zentralblatt für Bibliothekswesen, 32 dln., Register	f 470,-
Het Boek, 25 dln.	f 300,-
De Gulden Passer, 16 dln.	f 80,-
Lexikon des gesamten Buchwesens, 3 dln.	f 75,-
Bibliographische Adversaria, 6 dln.	f 18,-
Bogeng, Die grossen Bibliophilen, 3 dln.	f 24,-
Collijn, Bibliografiska Miscellanea, 2 dln.	f 6,-
Brunet, Manuel du libraire, 6 dln. Oorspronk. uitg.	f 200,-
Deschamps, Supplément-Brunet, 2 dln. Herdruk	f 30,-
Catalogus boeken in Noord-Ned. 2 dln.	f 12,-
Catalogus boeken Genootsch. K. en W. Noord-Brab.	f 8,-
Catalogus boeken Genootschap K. en W. over Braband	f 6,-
Goovaerts, Typographie musicale	f 15,-
Knuttel, Pamfletten Kon. Bibl., 9 dln.	f 90,-
Van Someren, Pamfletten Univ. Bibl. Utrecht, 9 dln.	f 9,-

[p. 21]

Petit-Ruys, Pamfletten Bibl. Thysius, 4 dln.	f 20,-
? ? Pamfletten, 2 dln.	f 10,-
De Meulemeester, Bibliographie.... Rédemptoristes	f 30,-
Scheurleer, Bibliographie Liedboeken	f 8,-
Roes, Katholieke liederboeken Zie verder Groep XIII (blz. 37).	f 5,-
	_____
	f 1626,-

(kol. 20)

XIV Boekdrukkers en Boekdrukkunst (Algemeen). Verboden Boeken

Olthoff, Boekdrukkers te Antwerpen	f 6,-
Willems, Elsevier-drukken	f 15,-
? ? Elsevier drukken (Stockholm)	f 8,-
Nijhoff, Arnhemsch geslacht Nijhoff	f 12,-
Nijhoff, Arnhemsch Boekverkoopersgesl. Nijhoff	f 12,-
? ? Willem Jansz. Blaeu	f 3,-
Drukkersjaarboek, 4 dln.	f 20,-
Het Tarief (Drukkersweekblad), 31 dln.	f 75,-
De Tampon, 20 dln.	f 50,-
Het Grafisch Museum, 4 dln.	f 6,-
Graficus, 15 dln.	f 30,-
Van Stockum-Kleerkooper, Boekhandel Amsterdam, 2 dln.	f 30,-
Ledeboer, Boekdr. & Uitgevers in Nederland	f 12,-
Index librorum prohibitorum, Romae 1900	f 8,-
Index librorum prohibitorum, Mechliniae (1865)	f 6,-
Index librorum prohibitorum, Madrid (1680)	f 20,-
Index librorum prohibitorum, Lovanii 1570	80,-
Sepp, Verboden boeken	f 5,-
Knuttel, Verboden boeken	f 2,50
Van Toorenenberger, Het eerste Ned. verboden boek Zie verder Groep XIV (blz. 37).	f 3,-
	_____
	f 403,50

(kol. 21)

XV Bibliografieën en Bibliotheken van Personen

Lijst van geschriften van S. Muller Fzn. (De Leur)	f 4,-
Lijst van geschriften Mgr. A J. Hensen	f 5,-
Lijst van geschriften Isak Collijn, 1e uitg.	f 3,-
Lijst van geschriften Isak Collijn, 2e uitg. (luxe)	f 6,-
Lijst van geschriften Ant. Biffi (ed. Lyell)	f 2,50
Lijst van geschriften Dionys. Cartusiens. (niet i.d. handel)	f 6,-
Lijst van geschriften Léopold Delisle, 2 dln.	f 20,-
Lijst van geschriften Mgr. J.J. Graaf (luxe), 1e uitg.	f 5,-
Lijst van geschriften Mgr. J.J. Graaf (luxe), 2e uitg.	f 5,-
Lijst van geschriften B. Kruitwagen (20 exx.)	f 40,-
Lijst van Leden R.K. Wetenschapp. Vereenig., 2 dln.	f 10,-
Moll (Verkoopcatalogus v. zijn bibliotheek)	f 8,-
Schinkel (Verkoopcatalogus v. zijn bibliotheek	f 4,-
Serrure (Verkoopcatalogus v. zijn bibliotheek)	f 12,-
Acquoy (Verkoopcatalogus v. zijn bibliotheek)	f 6,-
Boekenoogen (Verkoopcatalogus v. zijn bibliotheek)	f 5,-
J.W. Enschéde (Verkoopcatalogus v. zijn bibliotheek)	f 10,-
Six (Verkoopcatalogus v. zijn bibliotheek)	f 4,-
Six van Vromade (Verkoopcatalogus v. zijn bibliotheek)	f 5,-
Kasteel van Heeswijk (Verk. cat. bibl.), 2 dln.	f 14,-
Abdij Berne (Verkoopcat. bibl.), 2 exx.	f 8,-
Schaepman (Verk. cat. bibl.) Zie verder Groep XV (blz. 37).	f 4,-
	_____
	f 186,50

(kol. 22)

XVI Jubilé-boeken (Festschriften, Mélanges) ter eere van:

Paul Frédéricq	f 15,-
Emile Chatelain	f 20,-
Hajo Brugmans	f 6,-
Aurelius Pompen	f 3,-
Franz Kard. Ehrle, 5 dln.	f 35,-
Konrad Haebler	f 12,-
Ernest Voulliéme	f 4,-
Paul Schwenke	f 15,-

[p. 22]

Frh. Von Hertling, 3 dln.	f 40,-
Herm. Degering	f 12,-
George Leidinger	f 15,-
Pierre Mandonnet, 2 dln.	f 25,-
Alex Baeumker	f 6,-
Heinrich Finke^1)	f 8,-
Martin Grabmann	f 24,-
Wouter Nijhoff	f 5,-
Firma Hiersemann	f 8,-
Aloys Knöpfler	f 7,50
Henri Pirenne	f 12,-
Julien Havet Zie verder Groep XVI (blz. 37).	f 10,-
	_____
	f 284,50

(kol. 23)

1) In het origineel stond Rob. Finke (correctie P. Kr.).

XVII Catalogi van Handschriften en Boeken van Bibliotheken, Tentoonstellingen, enz.

Mittelalterliche Bibliotheken (Lehmann, e.a.), 3 dln.	f 48,-
Gottlieb, Mittelalterliche bibliotheken	f 10,-
Becker, Catalogi antiqui	f 8,-
Löffler, Bibliotheken-Köln	f 2,50
Gottlieb, Bücher Maximilians I	f 2,-
Meinsma, Middeleeuwsche bibliotheken	f 6,-
Meinsma, Librye te Zutphen	f 2,50
De Moreau, Bibliothèque de Louvain	f 2,-
Moll, Boekerij St. Agatha-klooster	f 4,-
Bibliotheek Hugo de Groot	f 3,-
Hillesum, Bibliotheca Rosenthaliana	f 1,-
Doedes, Rariora, 1e. uitg.	f 4,-
Doedes, Rariora, 2e. uitg.	f 6,-
Catalogus handschriften Kopenhagen, 2 dln.	f 30,-
Catalogus handschriften Münster	f 10,-
Catalogus handschriften Berlijn (Rose), 4 dln.	f 48,-
Catalogus handschriften UB. Groningen	f 10,-
Catalogus handschriften UB. Leiden	f 9,-
Catalogus handschriften UB. Utrecht	f 20,-
Catalogus handschriften UB. Amsterdam, dl. II.	f 5,-
Catalogus handschriften Kon Bibl., dl. I	f 5,-
Catalogus handschriften Deventer	f 2,50
Catalogus handschriften Brussel (Marchal), 4 dln.	f 40,-
Catalogus handschriften Brussel (v.d. Gheyn), 9 dln.	f 80,-
	_____
	f 358,50

(kol. 24)

Catalogus handschriften St. Petersburg (Thibaut), 2 dln.	f 50,-
Catalogus handschriften (Nederl.) Parijs	f 4,-
Catalogus handschriften (Duitsche) Parijs	f 4,-
Catalogus handschriften Vaticaan (codd. Capponiani)	f 5,-
Catalogus handschriften Madrid (5 dln.)	f 40,-
Schillmann, Wolfg. Trefler u. Bibliothek Mainz	f 9,-
Theele, Handschriften Benediktiner zu Erfurt	f 8,-
Catalogus handschr. en boeken Mpij der Ned. letterk. 3 dln.	f 15,-
Catalogus Bissch. Mus. Haarlem, 2 exx.	f 14,-
Catalogus Jacob Koning, 2 dln.	f 15,-
Van Someren, De Universiteitsbibl. Utrecht	f 12,-
Catalogus boeken Ver. v. d Boekhandel, 4 dln.	f 45,-
Catalogus boeken Prentenkabinet, 4 dln.	f 42,-
Catalogus Haarlem, Stadsbibl., 3 dln.	f 12,-
Catalogus Deventer, Athen. bibl., dl. II	f 4,-
Catalogus UB. Utrecht, (1835-60), 3 dln.	f 40,-
Catalogus UB. Groningen, 5 dln.	f 100,-
Catalogus UB. Groningen (c. 1750), 3 dln.	40,-
Catalogus UB. Amsterdam (c. 1820)	f 8,-
Catalogus Mus. Meerm.- Westr. (De Mare), 2 dln.	f 20,-
Catalogus Gem. bibl. R'dam, 5 dln. (etc)	f 40,-
Catalogus UB. Nijmegen	f 50,-
Catalogi v. Stadsbibl. Gouda, Alkmaar, Nijmegen, enz.	f 10,-
Brummel, Gesch. Kon. Bibl. 's-Gravenhage	f 6,-

[p. 23]

Brummel, Bijbeltentoonstelling A'dam	f 2,50
Brummel, Bijbeltentoonstelling Rotterdam	f 1,50
Catalogus Tentoonstell. Abdij Egmond	f 1,50
De Flou-Gailliard, Nederlandsche handschriften in Engeland	f 5,-
Priebsch, Deutsche Handschriften in England Zie verder Groep XVII (blz. 38).	f 5,-
	_____
	f 608,50

(kol. 25)

XVIII Boeken v/d 15e en 16e eeuw Bibliografiën, Catalogi, enz. A. 15e eeuw

Hain, Repertorium.... usque ad ann. MD. Herdruk. 4 dln.	f 60,-
Copinger, Supplement to Hain. Herdruk. 3 dln.	f 90,-
Burger, Nummernkonkordanz Hain-Panzer, usw.	f 20,-
Reichling, Appendices ad Hain-Copinger, 8 dln.	f 80,-
Nachträge zu Hain	f 5,-
Accurti, Addenda.... ad Hain, Gesamtkatalog, etc. 2 dln.	f 12,-
Peddie, Conspectus incunabulorum, 2 dln.	f 14,-
Catalogue.... books XVth century British Museum, 7 dln.	f 350,-
Gesamtkatalog der Wiegendrucke, 7 dln.	f 300,-
Holtrop, Catalogus.... Bibl. Reg. Haganae	f 10,-
Roos, Catalogus incunabelen Groningen	f 6,-
Van Someren, Catalogus incunabelen Utrecht	f 20.-
Burger, Catalogus incunabelen Amsterdam	f 4,-
Kronenberg, Catalogus incunabelen Deventer	f 7,-
Kruitwagen-Pennink, Catalogus incunabelen Mus. Meerm.-Westr. 2 dln.	f 12,-
Blonden, Catalogus incunabelen Maastricht	f 1,-
Pellechet-Polain, Catalogue incunables France, 3 dln.	f 100,-
Polain, Catalogue incunables Belgique, 4 dln.	f 150,-
Castan, Catalogue incunables Besançon	f 8,-
Collijn, Katalog Inkunabeln Upsala	f 6,-
Collijn, Katalog Inkunabeln Stockholm, 3 dln.	f 15,-
Günther, Katalog Inkunabeln Leipzig, 2 dln.	f 10,-
Voulliéme, Katalog Inkunabeln Berlin, 2 dln.	f 12,-
Voulliéme, Katalog Inkunabeln Bonn	f 5,-
Voulliéme, Katalog Inkunabeln Trier	f 6,-
	_____
	f 1303,-

(kol. 26)

Campbell, Annales typogr. néerl. Met 4 (7) supplem. (8 dln.)	f 80,-
Gossart, Incunables néerland. à Lille	f 4,-
Duff, Fifteenth century English books	f 16,-
Haebler, Bibliografía Iberica, 2 dln.	f 60,-
Voulliéme, Buchdruck Kölns	f 35,-
Bohatta, Inkunabeln Lichtenstein	f 30,-
? ? Münchener Drukke	f 3,-
Nielsen, Dansk Bibliografi	f 12,-
? ? Katalog Inkunabeln Kopenhagen, 2 dln.	f 20,-
Holtrop, Monuments typogaphiques Pays Bas	f 250,-
Haebler, Tipografía Iberica	f 150,-
Claudin, Histoire imprimerie France, 4 dln.	f 320,-
Seymour de Ricci, Documents typogr. France	f 120,-
Nielsen, Dansk Tipografi	f 80,-
Einblattdrucke des XV. Jh.	f 24,-
Collijn, Ettblatstryck, 2 dln.	f 24,-
Burger, Monumenta Germ. et. Ital. typogr. (50 platen)	f 40,-
Muther, Buchdruck XV-XVI. Jh. 2 dln.	f 30,-
Bohatta, Liturgische Drukke Bourbon-Parma, 2 dln.	f 80,-
Bohatta, Bibliographie Livres d'heures, ed. 1	f 6,-
Bohatta, Bibliographie Livres d'heures, ed. 2	f 8,-
Bohatta, Liturgische Bibliographie	f 8,-
Lacombe, Livres d'heures.. Paris	f 12,-
Duff, English printers, 2 dln.	f 8,-

[p. 24]

Haebler, Deutsche Drucker im Auslande	f 25,-
Voulliéme, Deutsche Drukke des XV. Jahrh. 1. Ausg.	f 6,-
Voulliéme, Deutsche Drukke des XV. Jahrh. 2 Ausg.	f 8,-
	_____
	f 1459,-

(kol. 27)

Renouard, Documents imprimeurs Paris	f 7,-
Holtrop, Thierry Martens	f 3,-
Renouard, Josse Bade, 3 dln.	f 30,-
Gesellschaft f. Typenkunde d. XV. Jh. Frühdrucke, 3 dln.	f 18,-
Gesellschaft f. Typenkunde, Beiträge z. Inkunabelk., 2 dln.	f 14,-
Gesellschaft f. Typenkunde Veröffentlichungen, 18 dln.	f 324,-
Gesellschaft f. Typenkunde Buchdruck d. XV Jh.	f 18,-
Pollard, Early illustrated books	f 4,-
Schreiber, Manuel.... figures à bois, 6 dln.	f 60,-
Schreiber, Handbuch.... Holzschnitte, 8 dln.	f 80,-
Henkel, Holzschnitte Holl. Sammlungen	f 8,-
Holzschnitte German. Mus. Nürnberg	f 24,-
Schreiber, Accipies-Holzschnitte	f 8,-
Schretlen, Woodcuts.... Netherlands	f 12,-
Campbell Dodgson, Woodcuts.... Brit. Mus., 3 dln.	24,-
Conway, Woodcutters Low Countries	f 18,-
Weigel-Zeistermann, Anfänge Druckerkunst, 2 dln.	f 150,-
Weigel-Zeistermann, Katalog	f 9,-
Hodgkin, Rariora, 3 dln.	f 60,-
? ?, Erhard Ratdolt	f 5,-
Ashley, The Thacher collection	f 8,-
Bradshaw, Collected papers	f 20,-
Falk, Druckerei Fraterherren Marienthal	f 1,50
? ? Druckerei Fraterherren Marienthal	f 3,-
Von der Linde, Inkunab. Nassauische Bibl., 2 dln.	f 7,-
Catalogue-Kloss	f 10,-
Henkel, Gravures Boccaccio Colard Mansion	f 5,-
	_____
	f 930,50

(kol. 28)

Haebler, Handbuch Inkunabelkunde	f 6,-
Haebler, Typenrepertorium Wiegendrucke, 5 dln.	f 100,-
Consentius, Typen der Inkunabelzeit	f 6,-
Deschamps, Dictionnaire géographie.... imprimeurs	f 15,-
Juchhoff, Druckerzeichen Niederlände, usw.	f 5,-
Meyer, Druckerzeichen Frankreich	f 5,-
? ? Druckerzeichen Spanien, usw.	f 5,-
Weil (?), Druckerzeichen Italien	f 5,-
Van Havre, Marques typogr. Anvers, 2 dln.	f 12,-
Polain, Marques typogr. XVe siècle, France	f 8,-
Silvestre, Marques typogr. XVe siècle, France	f 20,-
Renouard, Marques typogr. XVe siècle, France	f 24,-
Gruel, Le chiffre quatre	f 4,-
D'Assis Gaillissans, Livres d'heures Nevers	f 3,-
	_____
	f 218,-

(kol. 29)

B. 16e eeuw, enz.

Katalog Kestner-Museum Hannover	f 4,-
Borchling-Clausen, Niederdeutsche Bibliographie, 2 dln.	f 80,-
Weller, Repertorium (Suppl. Panzer), met 3 suppl.	f 15,-
Proctor, Index II. 1501-20. British Mus., vol. 1	f 30,-
? ? Index II. 1501-20. British Mus., vol. 2	f 30,-
Nijhoff, Bibliographie 1500-40. Feuill. provis. 20 dln.	f 100,-
Nijhoff-Kronenberg, Bibliographie 1500-40. 2 dln.	f 160,-
Nijhoff, L'art typographique 1500-1540. 3 dln. Suppl.	f 300,-

[p. 25]

Moes-Burger, Amsterdamsche boekdrukkers, 4 dln.	f 70,-
British Museum, Books printed in France	f 15,-
British Museum, Books printed in Spain, &c.	f 8,-
British Museum, Books printed in England	f 20,-
Paul Bergmans, Imprimeurs néerl. en Europe	f 8,-
Vermeersch, Imprimeurs néerl. en Europe	f 6,-
Beets, Houtsneden Bijbel-Vorsterman	f 3,-
Henkel, Houtsneden Jan Swart	f 4,-
Ledeboer, Notices livres av. 1525 Deventer Zie verder Groep XVIII (blz. 38).	f 6,-
	_____
	f 859,-

(kol. 30)

XIX Paleografie

Traube, Vorlesungen und Abhandlungen, 3 dln.	f 40,-
Lehmann (e.a.), Abhandlungen usw., 5 dln.	f 60,-
Wattenbach, Lateinische Paläographie	f 6,-
Wattenbach, Schriftwesen, 3 Aufl.	f 10,-
Meyer, Buchstabenverbindungen	f 5,-
Hulshof, Lateinische u. deutsche Schrift	f 5,-
Ehrle-Liebaert, Codices Vaticani	f 6,50
Reusens, Eléments de paléographie, 2 dln.	f 16,-
Prou, Manuel de paléographie, 1e. uitg.	5,-
Prou, Manuel de paléographie, nieuwste uitg. (2 dln.)	f 12,-
Crous-Kirchner, Die gotischen Schriftarten	f 12,-
Degering, Die Schrift	f 15,-
De Vries, Middeleeuwsche handschriftenkunde	f 2,-
Schoengen, Middeleeuwsche handschriftenkunde	f 1,50
Koning, Verklaring oud letterschrift, 2 dln.	f 8,-
Wehmer, Die Namen der gotischen Buchschriften	f 4,-
? ? La lettera Colognese	f 5,-
Greidanus, Middeleeuwsche Interpunctie	f 3,-
De Vreese, Over eene Bibl. Neerl. Manuscripta	f 2,50
Oppermann, Fontes Egmundenses, 2 uitgaven (ook de ingetrokken 1e uitgave)	f 40,-
Tenhaeff, Diplomatische studiën Zie verder Groep XIX (blz. 38 v.).	f 7,50
	_____
	f 266,-

(kol. 31)

XX Bio-Bibliographie-Histoire littéraire

Gesnerus, Bibliothèca universalis. Bazel 1545	f 120,-
Du Pin, Bibliothèque des auteurs ecclésiast. (1740), 14 dln.	f 80,-
Histoire littéraire de la France, vol. II, IV, VIII, XII	f 40,-
Possevinus, Apparatus sacer. Keulen 1608. 2 dln.	f 250,-
Vossius, Bibliotheca latina (1710), 3 dln.	f 45,-
Hamelmann, De viris illustr. Westphaliae, ed. Löffler	f 5,-
Quétif-Echard, Scriptores ord. Praedicator. Par. 1719. 2 dln.	f 350,-
Hartzheim, Bibliotheca Coloniensis, 1779	f 120,-
Fabricius, Bibliotheca ecclesiastica, Hamburg 1708	f 150,-
Oudin, Scriptores ecclesiastici, tom. III	f 75,-
Trithemius, Opera historica, ed. Freher, Frankf. 1601	f 180,-
Fabricius, Biblioth. script. med. et inf. lat. ed. Mansi, 6 dln.	f 75,-
Jovius, Elogia virorum aliquot (1590)	f 12,-
Labbe, Bibliotheca bibliothecarum (1640)	f 15,-
Bellarminus, De script. ecclesiast. (3 uitgaven)	f 40,-
Sanderus, Bibliotheca Belgica manuscr., 1644, 2 dln.	f 80,-
Sanderus, Elogia virorum.. in Belgio (1620)	f 10,-
Valerius Andreas, Bibliotheca Belgica, ed. 1623	f 40,-
Valerius Andreas, Bibliothetheca Belgica, ed. 1643	f 60,-

[p. 26]

Miraeus, Bibliotheca ecclesiastica, 1639	f 60,-
Paquot, Hist. littéraire.... Pays-Bas. 1766. 18 dln.	f 150,-
Foppens, Bibliotheca Belgica, 2 dln.	f 75,-
Chevalier, Répertoire: Bio-bibliographie (1907), 2 dln.	f 100,-
Chevalier, Répertoire Topo-bibliographie (1905), 2 dln.	f 80,-
Potthast, Biblioth. historica medii aevi, ed. 2a, 2 dln.	f 65,-
Hurter, Nomenclator theol. cath., 4 dln.	f 80,-
	_____
	f 2357,-

(kol. 32a)

Knod, Joh. Butzbach's Suppl. zu Trithemius	f 4,-
Riehl, Joh. Butzbach's Suppl. zu Trithemius	f 3,50
Dirks, Hist. littéraire Fr. Mineurs Pays-Bas	f 7,-
Schmitz, Minderbroeders in Ned. Letterkunde (2 exx.)	f 8,-
Willot, Athenae.... militiae Franciscanae. Luik 1598	f 100,-
Wadding, Scriptores ord. Minorum, ed. Nardecchia	f 40,-
Sbaralea, Suppl. ad Script. ord. min. Waddingi, 3 dln. Zie verder Groep XX (blz. 39).	f 200,-
	_____
	f 362,50

(kol. 32b)

XXI Catalogi van Uitgevers en Boekhandelaren

Ongeveer 600 à 700 catalogi van aucties, fondscatalogi, verkoop-catalogi, aanbiedingslijsten, enz. waaronder die van Nijhoff, Frederik Muller (Ant. Mensing), Van Stockum, Burgersdijk en Niermans, Van Leeuwen, Brill, Schoepen, Jacques Rosenthal, Ludwig, Leo (etc.), Baer, Breslauer, Harrassowitz, Hiersemann, Maggs Bros., Quaritch, Picard, Lethielleux, Letouzy, Silvio Bocca, Ernesto Aurelj, Leo Olschki, enz. enz., allemaal alfabetisch geordend, volgens landen, plaatsen en firma-namen. Van verschillende waren de reeksen compleet van het jaar af waarin ik ze begon te verzamelen (1899/1900).	_____
	f 150,-
Zie ook Groep XXI (blz. 39).
Voorts een paar dozijn Fondscatalogi	f 15,-

XXII Overdrukken van artikelen uit tijdschriften en seriewerken van de volgende vakgeleerden:

1. Paul Sabatier
2. Franz Falk
3. Nicolaus Paulus
4. Kard. Ehrle
5. Mart. Grabmann
6. Paul Lehmann
7. Prof. v.d. Heijden
8. Van Schevichaven
9. Dr. Boas
10. Dr. De Man
11. Carl Wehmer
12. Dr. van de Graft
13. Maria Hüffer
14. Prof. de Vreese
15. Prof. De Vooys
16. Isak Collijn
17. Mej. Kronenberg
18. Wouter Nijhoff
	_____
	f 165,-

(kol. 32c)

19. Dr. Pennink
20. P. Mandonnet
21. Prof. Hortzschansky
22. P. Delehaye
23. Dom Gougaud
24. Dom Huijben
25. Dom Morin
26. Dom Berlière
27. Prof. Callewaert
28. Mgr. Graaf
29. Mgr. De Clercq
30. Dr. Hulshof
31. Prof. Gessler
32. Prof. Van der Essen
33. Prof. Van Hove
34. P. Bihl
35. P. Lemmens
36. Ernst Voulliéme
37. Prof. Haebler
38. Dr. Ohly

[p. 27]

39. Victor Scholderer
40. Prof. Byvanck
41. Prof. v. Apeldoorn
42. Prof. Becker
43. Mr. Scholtens
44. Ds. van den Berg
45. Ds. Brinkerink
46. Prof. Zedler
47. Dr. van Gils
48. Dr. Burger
49. P. Poncelet
50. P. Oliger
51. Dr. Juchhoff
52. Dr. Schoengen
53. Prof. Salverda de Grave
54. Gideon Huet
55. M.L. Polain
56. Prof. J.W. Muller
57. Mr. S. Muller Fz.
58. Dr. Molhuysen
59. Prof. Huizinga
60. Prosper Verheyden
61. Prof. P. Allen
62. Prof. Eekhof
63. Prof. Sneller
64. Dr. Ebbinge Wubben
65. Prof. Tenhaeff
66. Prof. Sneyders de Vogel
67. Dr. Koopman.
NB. Al deze overdrukken, samen ongeveer 5 à 600, en nog een paar honderdtal andere, waren alfabetisch volgens de auteursnamen gerangschikt, en opgeborgen in 50 mooie stevige étuis, welke apart daarvoor waren vervaardigd. Een aantal overdrukken waren ook verspreid over de onderwerpen waartoe zij behoorden, bijv. bij Graphologie, Watermerken, enz. enz. Zie verder Groep XXII (blz. 39).	f 500,-
	_____
	f 500,-

(kol. 33)

XXIII Geschiedenis

Revue d'histoire ecclésiastique (Louvain), 40 + 40 dln.	f 400,-
Archief voor Ned. Kerkgesch. (enz.), 35 dln.	f 165,-
Egmondiana, 3 dln.	f 4,50
Kloosterzegels, 14 afl. (2 exx.)	f 28,-
Tijdschrift voor geschiedenis, 18 dln.	f 72,-
Geschiedkundig Tijdschrift, 7 dln.	f 28,-
Petit-Ruys, Repertorium vaderl. gesch. 4 dln.	f 80,-
Knuttel, Bibliographie Ned. Kerkgesch.	f 8,-
Schottenloher, Bibliographie deutsche Gesch. 6 dln.	f 90,-
De Smedt, Introductio ad hist. ecclesiasticam	f 10,-
Acquoy, Handleiding kerkgeschiedvorsch. (1e uitg.)	f 3,-
Acquoy, Handleiding kerkgeschiedvorsch. ed. Pijper (2e uitg.)	f 5,-
Sepp, Kerkgeschiedschrijving	f 4,-
De Wind, Bibliotheek Ned. geschiedschr.	f 10,-
Romein, Historiografie Nederland	f 6,-
Hensen, Romeinsche bronnen I	f 10,-
Cornelissen, Romeinsche bronnen II	f 10,-
Brom, Bullarium Trajectense, 2 dln.	f 30,-
Brom, Archivalia in Italië (enz.), 4 dln.	f 32,-
Muller, Oorkondenboek Sticht. Programma	f 3,-
Muller-Bouman, Oorkondenboek Sticht. (4 stukken)	f 16,-
Römer, Kloosters in Holland & Zeeland, 2 dln.	f 8,-
Heimbucher, Orden und Kongregationen, 2 dln.	f 18,-
Moll, Kerkgeschiedenis Nederland, 6 dln.	f 50,-
Coppens, Kerkgeschiedenis Nederland, 2e uitgave	f 5,-
Pijper, De kloosters	f 4,-
Greve, Leeszaalbeweging in Nederland	f 8,-
	_____
	f 1107,50

(kol. 34)

Kerkhistorische Opstellen Genootschap SSS.	f 2,50
Katholiek Nederland 1813-1913, 2 dln.	f 30,-
Quellen u. Forsch. z. Geschichte d. Dominikan. Ord., 5 dln.	f 20,-

[p. 28]

Archiv f. Literatur- u. Kirchengesch. (Ehrle- Denifle), dl. II	f 15,-
Vitae Paparum Avenionensium, 4 dln.	f 20,-
Bouwmeester, Klooster Bethlehem bij Doetinchem	f 2,50
Hüffer, Abdij van Rijnsburg (met documenten)	f 6,-
Hüffer, Abdij van Rijnsburg (gewoon ex.)	f 4,-
Drossaers, Delftsche Statenkloosters	f 6,-
? ? Archivalia Delfland	f 7,-
Van Hasselt, Necrologium Karthuizers Utrecht	f 4,-
Guilielmi Procuratoris Chronicon, ed. Pijnack. Hordijk	f 4,-
Chronicon Li Muisis	f 3,50
Marius, Amsterdams Eer ende Opc. 1639, 4 verschillende uitgg.	f 60,-
Fr. Dusseldorpii Annales, ed. Fruin	f 5,-
Muller, Verslag Kerkvisitatiën	f 5,-
Platenatlas Vaderl. Geschiedenis (Van der Meulen)	f 5,-
Handelingen Philologencongres, 1898-1938 (?)	f 40,-
Handelingen Congres Ned. Historici, 4 dln.	f 8,-
De Smedt, Principes de critique historique	f 5,-
? ? Handbuch d. histor. Methode	f 10,-
Fred. Muller, Historieprenten, 4 dln.	f 40,-
Van Someren, Portretten, 3 dln.	f 20,-
Albers, Herstel der bisschopp. Hiërarchie, 2 dln.	f 12,-
Bijdragen Geschiedenis Bisd. Haarlem (compleet)	f 220,-
Kronijken van Emo & Menko	f 3,-
Onderzoekingen buitenland Bussemaker, Blok, Kernkamp, Hulshof, enz. Compleet	f 40,-
Muller, Fruin &c., Handleiding ordening Archieven, 2 uitgaven	f 10,-
	_____
	f 607,50

(kol. 35)

Knuttel, Toestand der kath. tijdens de Republ.,	f 7,-
Blok, Geschiedenis Nederl. Volk, 7 dln.	f 15,-
Gosses-Japikse, Staatkundige gesch. Nederland	f 6,-
Smit, Archivalia handel met Engeland, 2 dln.	f 24,-
Smit, Archivalia handel met Frankrijk	f 12,-
Van Dillen, Gilden Amsterdam (documenten)	f 10,-
Byvanck, Excerpta Romana, 2 dln.	f 15,-
Van Bleiswyck, Gesch. van Delft (zonder prenten)	f 4,-
Panhuysen, Maastricht in de 13e eeuw	f 3,-
Prutz, Völkerwanderung	f 5,-
Histoire de Paris (de 3 dln. met de Statuten der Gilden)	f 18,-
Sneller, Deventer die Stadt der Jahrmärkte	f 3,50
Oudheidkundig Jaarboek, 12 jgg.	f 36,-
Grupp, Kulturgeschichte, 7 dln.	f 21,-
Mededeelingen Ned. Hist. Instituut te Rome, 15 dln.	f 85,-
Knipping, Kunst der Contra-reformatie, dl. I	f 25,-
Knuttel, Geschiedenis Schilderkunst	f 10,-
Van den Oudendijk Pieterse, Dürer's Rosenkranzfest	f 12,-
Mâle, L'art religieux en France, 3 dln.	f 24,-
De Kerval (?), S. Antoine de Padoue dans l'art	f 12,-
Cohen, Théâtre religieux	f 5,-
Cohen, Mise en scène (etc.)	f 8,-
Haslinghuis, Duivel in middeleeuwsdrama	f 2,50
Molanus, Historia SS. Imaginum, ed. Paquot (1771)	f 20,-
Beissel, Bauführung d. Domes zu Calcar	f 8,-
Endepols, Decoratief middeleeuwsch drama Zie verder Groep XXIII (blz. 39).	f 2.50
	_____
	f 392,50

(kol. 36)

XXIV Mystiek - Ascese - Preeken

Wilmart, Auteurs spirituels du moyen âge

f 8,-

[p. 29]

Bloemen van Ons Geestelijk Erf, 7 dln.	f 14,-
Ons Geestelijk Erf (2 exemplaren), 22 dln.	f 90,-
Dolch, Mystik in den Niederlanden	f 4,-
Knuttel, Geestelijk lied in de ME. (Nederland)	f 7,-
Van Mierlo, Hadewijch's werken, 3 dln.	f 9,-
Van der Kallen, Onderzoek Hadewijch's poëzie	f 3,-
Snellen, Suster Bertken	f 2,50
De Vreese, Bijdragen Ruusbroec	f 6,-
De Vreese, Handschriften v. Ruusbroec's werken, 2 dln.	f 12,-
Lieftinck, Tauler-handschriften	f 4,-
Vermeer, Hendrik van Kalkar (2 exx.)	f 5,-
Meister Eckhart (nieuwe uitg. Duitschland)	f 12,-
Meister Eckhardt, Opera omnia, ed. Klibansky	f 6,-
Ludolphus a Saxonia, Vita Christi, 4 dln.	f 12,-
Indica mihi, ed. Schoutens (2 exx.)	f 5,-
Vives y Tuto, Expositiones in Orationem Dominicam	f 12,-
Lanspergius, Opera omnia, 4 dln.	f 16,-
Dionysius Cart., Opuscula, Coloniae 1533	f 80,-
Monumenta Ignatiana, dl. I-II	f 24,-
Bibliothèque des Exercices spirit. (Watrigant) 90 afl.	f 120,-
Braunsberger, Epistulae Canisii, dl. I	f 8,-
Drie handschriften, eind 15e eeuw met Getijden en Gebeden; matig versierd. Eén ervan incompleet. Een ander met zeldzamen inhoud. Een met zeldzamen band	f 285,-
Landmann, Predigtwesen in Westfalen (2 exx.) Zie verder Groep XXIV (blz. 39 v.).	f 8,-
	_____
	f 752,50

(kol. 37)

XXV Devotio moderna

Gerardi Magni Epistolae, ed. Acquoy	f 3,-
Gerardi Magni Epistolae, ed. Mulder	5,-
Delprat, Broederschap Geer Groote, 1e uitg.	f 3,-
Delprat, Broederschap Geert Groote, 2e uitg.	f 6,-
Grube, Geert Groote u. seine Stiftungen	f 2,50
Moll, Geert Groote's Dietsche vertalingen	f 4,-
Barnikol, Studien z.d. Brüder des Gem. Lebens	f 6,-
Hyma, Christian Renaissance	f 6,-
Chronicon Windeshemense v. Joh. Busch, ed. Grube	f 8,-
Grube, Joh. Busch, ein Klosterreformator	f 3,-
Becker, Onbekende kronijk Windesheim	f 3,-
Acquoy, Windesheim en zijn invloed, 3 dln.	f 35,-
Van Slee, Windesheim	f 4,-
Jac. Voecht, Narratio de domo Zwollens., ed. Schoengen	f 12,-
Block, Kroniek Regulieren Utrecht	f 3,-
Löffler, Quellen Frenswegen	f 5,-
Löffler, Fraterhaus Weidenbach	f 4,-
Löffler, Gedächtnisbuch Weidenbach	f 3,-
Doebner, Ananalen Brüder z. Hildesheim	f 5,-
Wilbrink, Geestelijk lied bij Moderne Devoten	f 5,-
Gerritsen, Florens Radewijnsz.	f 2,50
Kühler, Joh. Brinckerinck	f 3,-
Visser, Hendrik Mande	f 2,50
Mak, Gerlach Petersz.	f 4,-
	_____
	f 137,50

(kol. 38)

Jostes, Joh. Veghe	f 5,-
Knierim, Dirck van Herxen	f 3,50
Geesink, Gerard Zerbolt	f 2,50
Van Rooy, Gerard Zerbolt, dl. I	f 4,-
Brinkerink, Susteren Diepenveen	f 5,-
De Man, Susteren Deventer	f 5,-
Coeverinx, Analecta, 2 dln.	f 8,-
Thomas a Kempis, Imitatio Christi, ed. Hirsche	f 3,-
Thomas a Kempis, Opera omnia, ed. Sommalius, 1607	f 20,-

[p. 30]

Thomas a Kempis, Opera omnia, ed. Pohl, 7 dln.	f 30,-
De Backer, Essai bibliographie Imitation	f 15,-
Puyol, Le livre de l'Imitation, 7 dln.	f 40,-
Storr, Concordance to the Imitatio Christi	f 12,-
Hirsche, Prolegomena neue Ausg. Imitatio Chr., 3 dln.	f 24,-
Hagen, Mahnungen zur Innerlichkeit	f 2,-
Hagen, Tekst Imitatio Christi (hs. Lübeck)	f 6,-
Meijer, Capita quindecim	f 5,-
Nolte, Tractatus Florentii	f 4,-
Vregt-Van Vree, Ascetische tractaten	f 7,50
Brinkerink, Levens van Broeders te Deventer (AU.)	f 6,-
Rosweydus, Vindiciae Kempenses Zie verder Groep XXV (blz. 40).	f 5,-
	_____
	f 212,50

(kol. 39)

XXVI Humanisten - Renaissance - Hervorming

Hergenröther, Kardinaal Ximenez	f 4,-
Lyell, Card. Ximenez	f 3,-
Schwab, Joh. Gerson	f 6,-
Godet, Congrégation de Montaigu	f 4,-
Gersoniana, ed. Spencer Smith (fascimile-uitg.)	f 15,-
Walde, Christliche Hebräisten	f 4,-
Renaudet, Préréforme à Paris	f 8,-
Gaguini Epistulae, ed. Thuasne, 2 dln.	f 10,-
Craneveldii Epistulae, ed. De Vocht	f 8,-
Dorpii (& aliorum) Epistulae, ed. De Vocht	f 8,-
Sterck, Onder Amsterdamsche humanisten	f 2,50
Erasmus, Carmina (Gouda, A. Gauther, c. 1510); Facs. -uitg.	f 8,-
Erasmus, Opus epistolarum, ed. Allen, 9 dln.	f 108,-
Allen, Erasmus and his time	f 4,-
Huizinga, Erasmus (2 uitgaven)	f 6,-
	_____
	f 198,50

(kol. 40)

Bibliotheca Neerlandica Reformatoria, II, IV, V	f 15,-
Pijper, Martelaarsboeken	f 3,-
Wolff, Quellen z. Gesch. d. Reformation, 3 dln.	f 30,-
Bax, Protestantisme te Maastricht	f 5,-
Magyrus, Almanachs Heylighen, 1680	f 20,-
Broer Cornelis, Sermonen (1690), 2 dln.	f 10,-
Denifle, Luther u. Luthertum, 4 dln. (2 Ausg.)	f 25,-
Nic. Peeters, Christelijke Sermoonen, ed. Acquoy	f 6,-
Van Rhijn, Wessel Gansfort	f 3,-
? ? Bilderpolemik z. Zeit Luthers Zie verder Groep XXVI (blz. 40).	f 5,-

XXVII Spreekwoorden - Citaten

Erasmus, Adagia (3 oude uitgaven)	f 15,-
Proverbia communia, ed. Suringar, 2 stukken	f 16,-
Proverbia latina, collegit	f 1,50
Proverbes français	f 4,-
Stoett, Spreekwoorden, 2 dln. (nieuwste uitg.)	f 20,-
Margadant, Twintigduizend citaten	f 15,-
De Ruyter, Gevleugelde woorden	f 3,-
Buchmann, Geflügelte Worte Zie verder Groep XXVII (blz. 41).	f 4,-
	_____
	f 200,50

(kol. 41)

XXVIII Taal- en Letterkunde

Tijdschrift v. Ned. Taal- en Letterkunde 1930-39 (10 dln.)	f 75,-
Handelingen Mpij der Ned. Letterkunde 1908-32 (25 dln.)	f 100,-
Manitius, Geschichte der lateinischen Literatur, 3 dln.	f 60,-
Teuffel, Geschichte der lateinischen Literatur, 3 dln.	f 40,-

[p. 31]

Meillet, Histoire de la langue latine	f 4,-
Salverda de Grave, Mots latins-néerlandais	f 2,50
Mammotrectus, Venetië (1492)	f 300,-
Du Cange, Glossarium med. & inf. latinitatis, 10 dln.	f 140,-
Short and Lewis, A latin Dictionary (Oxford)	f 25,-
Woordenboeken: Grieksch-Ned., Latijn-Ned. en Ned.-Latijn. Koenen-Endepols, Nederlandsch, Herckenrath, Engelsch-Ned. enz. Van Gelderen, Duitsch-Ned. enz. Ten Bruggencate Fransch-Ned. Uitgaven Wolters (1935)	f 50,-
? ? Dictionary (Engelsch-Engelsch)	f 15,-
Van Dale, Ned. Woordenboek (nieuwste uitgave)	f 12,-
Nog tal van andere woordenboeken, Spraakkunsten, Lijsten van zegswijzen, Synoniemen, enz. enz. in Latijn, Nederlandsch, Fransch, Duitsch, Engelsch, Italiaansch, Spaansch, Zweedsch, Deensch, Noorsch, oude (17e-18e eeuw) en nieuwe	f 50.-
Platenatlas Ned. Litteratuurgesch. (Poelhekke-De Vooys) Zie verder groep XXVIII (blz. 41).	f 5,-
	_____
	f 878,50

(kol. 42)

XXIX Aardrijkskunde

Welt-Lexikon	f 10,-
De Feller, Dictionnaire géographique (1790), 2 dln.	f 8,-
Dictionarium geographicum (Oudheid en Middeleeuw.) (c. 1780)	f 40,-
Aardrijksk. Woordenboeken van Nederland (verschillende)	f 15,-
Tijdschr. Kon. Ned. Aardrijksk. Genootschap 1932-39	f 48,-
Atlas van Andree (c. 1900)	f 20,-
Atlas van Philips (c. 1925)	f 40,-
Atlas van Bos-Niermeyer, 1939	f 7,50
Atlas van Beekman (geschied. Ned. met bijbehoorende boeken, 12 kaarten	f 20,-
Atlas van Putzger (geschiedkundig), 3 uitgaven	f 12,-
Plattegronden van verschillende groote steden, havenwerken, enz. van binnen- en buitenland	f 8,-
Wereldkaart, kaarten van Europa, van vroegere en tegenwoordige oorlogsterreinen	f 5,-
Kaarten van Nederland (10 stuks) van de volkstellingen 1920 en 1930 (godsd. gezindten) en verschillende publicaties van het Centraal Bureau v. Statistiek Zie verder Groep XXIX (blz. 41).	f 12,-
	_____
	f 245,50

(kol. 43)

XXX Middelnederlandsch

Verdam, Mnl. Handwoordenboek	f 8,-
De Vreese, Bouwstoffen	f 12,-
Van Vloten, Prozastukken	f 4,-
Petit, Mnl. Bibliographie, 2 dln.	f 12,-
Hoffmann v. Fallersleben, Horae belgicae, dl. I, II, IX	f 15,-
Bergsma, Levens van Jesus	f 3,-
Plomp, Die vij vroeden van Romen	f 2,-
Botermans, Die vij vroeden van Romen (facs.-uitg.)	f 6,-
Schoutens, Melliboeus	f 3,-
Schoutens, Dat boec der bloemen	f 3,-
Tinbergen, Des conincx summe	f 6,-
Draak, Ferguut-uitgaven	f 3,-
Beets, Disticha Catonis	f 1,50
Tundalus Visioen (ed. Verdeyen-Endepols), 2 dln.	f 12,-
Van Schaik-Aveling, Dat scaecspul	f 4,-
? ? Jan van Mandeville Reisen	f 6,- Zie verder Groep XXX (blz. 41).
	_____
	f 100,50

[p. 32]

(kol. 44)

XXXI Onderwijs - Volksboeken Volkskunde

Denifle, Die Universitäten des MA	f 20,-
Paulsen, Gesch. d. gelehrten Unterrichts	f 8,-
Schoengen, Gesch. hooger onderwijs in Nederland	f 20,-
Schoengen, Die Schule von Zwolle	f 3,-
Wouters, Gesch. onderwijs in Nederland	f 5,-
Valcooch uitg. door ? ?	f 5,-
Riemens, Livre des mestiers	f 2,-
Reichling, Murmellius	f 3,-
Troelstra, Toestand v.d. catechese in de ME.	f 4,-
Troelstra, Catechetische litteratuur (Stof en Methode)	f 4,-
Moufang, Katechismen des XV.-XVI. Jahrh.	f 8,-
Heer, Ein Missionskatechismus d. VIII. Jahrh.	f 3,-
Geffcken, Bildercatechismus	f 10,-
Van der Velden, Rudolf Agricola	f 5,-
Alexander de Villadei, Doctrinale, ed. Reichling	f 8,-
Baudet, Maaltijd en keuken in de ME	f 4,-
Schotel, Volksboeken, 2 dln.	f 7,-
Dronckers, Bibliotheek-Waller	f 9,-
Broeder Geraert, Natuurkunde	f 3,-
Jacobi, Gemeyne Send-Brieven (2 uitgg. 17e-18e eeuw)	f 18,-
Den dobbelden Sielentroost (1759)	f 7,50
De destructie van Jerusalem (2 uitgg. 17e-18e eeuw)	f 20,-
Drost, Het kinderspel in de ME.	f 3,50
Schrijnen, Volkskunde, 2 dln.	f 8,-
Van Heurck-Boekenoogen, Bedevaartprenten enz.	f 6,-
Van de Graft, Palmpaasch	f 5,-
(verschill. publicaties)	f 5,-
Martinus Bracarensis, De correctione rusticorum (ed. Caspari) Zie verder Groep XXXI (blz. 41).	f 5,-
	_____
	f 204,-

kolom	bedrag	kolom	bedrag
			f 23367,-
1	f 984,50	26	f 1459,-
2	f 355,50	27	f 930,50
3	f 1119,50	28	f 218,-
4	f 1450,-	29	f 859,-
5	f 1232,50	30	f 266,-
6	f 1580,-	31	f 2357,-
7	f 175,-	32a	f 362,50
8	f 542,-	32b	f 165,-
9	f 3565,50	32c	f 500,-
10	f 248,-	33	f 1107,50
11	f 935,50	34	f 607,50
12	f 556,50	35	f 392,50
13	f 758,-	36	f 752,50
14	f 2364,50	37	f 137,50
15	f 945,-	38	f 212,50
16	f 241,-	39	f 198,50
17	f 1267,50	40	f 200,50
18	f 276,-	41	f 878,50
19	f 1626,-	42	f 245,50
20	f 403,50	43	f 100,50
21	f 186,50	44	f 204,-
			_____
22	f 284,50	Totaal	f 35521,50^1)
23	f 358,50
24	f 608,50
25	f 1303,-
	_____
	f 23367,-

1) Het bedrag v. kol. 10 moet zijn f 254,- en v. kol. 18 f 376,- er komt dus nog bij f 6,- + f 100,- = f 106,-. Het eigenlijke totaal is dus: f 35627,50 (noot van P. Kr.).

Nota bene

In de voorafgaande 44 kolommen zijn, zoals gezegd (blz. 7, nr. 11) slechts 3000 van de 9000 boeken met name genoemd. Ze zijn geschat op een gezamenlijke waarde van	f 35627,50
De twee volgende hoofden Groepen van boeken (blz. 33-42), en Verzamelingen (blz. 42-51) omvattende 6000 andere boeken plus een aantal bijbehoorende documenten. Deze zijn onmogelijk stuk voor stuk uit het

[p. 33]

hoofd op te noemen (zie blz. 7 v., nr. 11 en nr. 13), en daardoor is het ook niet mogelijk iedere Groep en iedere Verzameling afzonderlijk te schatten. In analogie met de vorige schatting is echter hun gezamenlijke waarde geschat op	f 25000.-
	_____
Dat maakt een totaal van	f 60627,50
of een ronde som van	f 60000,-

Bij die f 60000, - zijn evenwel niet inbegrepen:

a)	de kosten van de reconstructie van mijn aanteekeningen (zie blz. 4).
b)	de goodwill die in de logische en organische samenstelling van mijn Bibliotheek en van mijn Verzamelingen zat (zie blz. 9).
c)	het technisch materiaal dat bij de berging van dat alles behoorde, nl.: 1^o. een groote werktafel met 13 laden ieder van 1 meter diepte, en in bepaalde formaten voor berging van papieren en stukken. 2^o. twee kasten voor het liggend bewaren van plaatwerken. 3^o. 22 boekenkasten ieder met 10 planken van 1 meter lengte. alles van gewoon vurenhout, gebeitst. 4^o. een mooie kast, eikenhout, met 40 laden, met glazen voorkant (opklapbaar) voor het aanbrengen van aanwijzingen van den inhoud. De laden 45 cm. diep, 30 cm. breed, 12 cm. hoog. 5^o. een copiëerpers.
d)	de leesboeken, genoemd op blz. 41 v.

Groepen van boeken (zie daarover blz. 7, nr. 11)

II Bijbel (vgl. blz. 13 v.)

a.	Een Nederlandsche Bijbel van Moerentorf (1599, Antwerpen).
b.	De Psalmen afzonderlijk in verschillende vertalingen.
c.	Het Nieuwe Testament in verschillende vertalingen.
d.	De Epistelen en Evangeliën in verschillende vertalingen.
e.	Een 5-tal publicaties betreffende het recente dispuut over de Vulgata-uitgaven van Clemens VIII tegenover die van Sixtus V.
f.	Een Ned. Bijbel in Oud-Kath. vertaling (Van der Schuur).
g.	Een Statenbijbel in gothische letter. Oud-lederen band, koperen sloten. Aanteekeningen daarin van de familie Van der Kamp.
h.	Een Statenbijbel in Romeinsche letter.
i.	Eenige psalmboeken met noten.
j.	Eenige Nieuwe Testamenten in verschillende talen; i en j van het Bijbel-Genootschap.

III Kerkelijk Recht (vgl. blz. 14)

a.	Een Dictionnaire des Conciles, en andere publicaties over de volgorde en jaren en beslissingen van de Algemeene Concilies (voorloopers van 't boek van Denzinger).
b.	Eenige werken over de herkomst enz. van het oude Corpus juris canonici (Canones poenitentiales, Gratianus, Bernoldus), de Decretalen, de glossatoren enz.
c.	Over de Zondagviering in de middeleeuwen bezat ik een heel complex van klein-litteratuur en documenten: de betrekking van den

[p. 34]

	Sabbath tot den Zondag in de eerste eeuwen (over de zgn. Hemelbrieven, zie blz. 44), de diverse geboden feestdagen in verschillende eeuwen, speciaal ook in het bisdom Utrecht. Kalenders, lijsten en voorschriften daarover uit den tijd der Apostolische Vicarissen en Aartspriesters (1580-1853), en van de tegenwoordige 5 Bisdommen (na 1853).
d.	Over de wijze waarop de term opus servile (slafelijk werk) in de verschillende eeuwen verschillend werd uitgelegd.
e.	Ook een omvangrijke klein-litteratuur over het ontstaan, gebruik en misbruik van Aflaten, vooral ten tijde van Luther (Joh. Tetzel). Afschriften van ongeveer 70 à 80 gebedjes uit de middeeeuwen met gefingeerde of overdreven aflaatverleeningen. Over de aflaatverkondigingen in Nederland tijdens de 15e en het begin der 16e eeuw (Raymundus Peraudi, Bernardinus a Recineto, enz.).
f.	Vier fragmenten van perkamenten aflaatbrieven, gedrukt in de 15e-16e eeuw in de Nederlanden.
g.	Een mooie volledige geschreven Aflaatbrief uit het begin der 16e eeuw aan de familie (Von Creutznach?).

IV Liturgie (vgl. blz. 14 v.)

a.	De geschiedenis der Liturgie was een van mijn lievelingsvakken (zie boven, blz. 9, nr. 16). Behalve de reeds genoemde werken bezat ik daarover dan ook een groote hoeveelheid klein-litteratuur.
b.	Van twee belangrijke oude liturgische bronnen bereidde ik al sedert 'n 30 jaren een heruitgave voor, die in principe reeds was aangenomen als een Rijks-uitgave door de Commissie voor 's Rijks Geschiedkundige Publicatiën. Het waren:
c.	I. Het Missale Trajectense (het Missaal van het oude bisdom Utrecht), waarvoor ik reeds tal van afschriften en foto's in binnen- en buitenlandsche bibliotheken had gemaakt, resp. laten maken, voornamelijk uit Missaals van ons toenmalige aartsbisdom Keulen (daarvan had ik ongeveer 25 foto's in folio-formaat, vooral wat den tekst van den Canon betrof), en van de aan Utrecht grenzende bisdommen Osnabrück, Münster, Luik, Kamerijk en Doornik. II. De oudste Nederlandsche Evangeliaria (10 stuks; alle van de 9e tot 12e eeuw). Daarvan bezat ik, behalve afschriften en doortrekken, óók een 12-tal foto's, alsmede een groot gedeelte klein-litteratuur, hetzij over de verwantschap met andere buitenlandsche Evangeliaria, hetzij over de vraag, welke redactie van den Vulgata- - tekst van den Bijbel men toentertijd in Nederland gebruikte.
d.	Deze materiaal-verzameling over de Liturgie was een van de kostbaarste en uitgebreidste die ik bezat. Vooral de litteratuur over de Evangeliaria (o.a. over het Pericopensysteem), was van bijzondere waarde, daar het onderwerp nog weinig, en hier in Nederland nog door niemand bestudeerd was.

V Gregoriaansche zang (vgl. blz. 16)

a.	De litteratuur over dit onderwerp sloot aan bij die over de Liturgie. Het kostbaarste gedeelte daarvan werd gevormd door een zeldzame verzameling van Officia propria, Gradualia en Antiphonalia, die in Nederland gebruikt werden van 1612 af tot aan ongeveer

[p. 35]

	1870. De meeste van die uitgaven heetten gedrukt in Antwerpen of Leuven, doch verschenen feitelijk te Amsterdam. Deze verzameling, als ik mij goed herinner, 27 stuks, was wel uniek.
b.	Ook bezat ik nog eenige zgn. Mechelsche uitgaven (c.1865) en Regensburgsche (na 1870). Verder waren daarbij 'n 40 à 50 stuks litteratuur over de zgn. Vaticaansche uitgave (c. 1912) door Paus Pius X voorgeschreven, plus eenige polemische litteratuur over de uitgave van Solesmes, en de waarde der rhythmische teekens.
c.	Bij de onder b genoemde litteratuur bevonden zich echter geen eigenlijke zeldzaamheden of kostbaarheden. Alleen de van muzieknoten voorziene boeken waren nogal prijzig.

VI Kalenders en Kalenderhervorming - Tijdrekenkunde (vgl. blz. 16)

a.	Dat, en waarom de middeleeuwsche kalenders een van mijn hobby's waren, kan men lezen in Het Boek XXV (1938/39), blz. 7-44; 81-112. Aan een studie over den oorsprong en de ontwikkeling van den Utrechtschen kalender is nog door niemand begonnen. Daarom had ik daarover vooral veel foto's verzameld, om tevens den zgn. Computus (Paaschberekening, Gulden getal, Zondagsletter, Dierenriem, verhouding tusschen Zonne- en Maancyclus) erbij te betrekken.
b.	Wat de kalender-hervorming aangaat: over die van Gregorius XIII in 1582 bezat ik slechts weinig klein-litteratuur; maar des te meer bezat ik er over den Calendar-Reform die vooral van uit Amerika wordt gepropageerd, en waarbij men Paschen wil fixeeren op den 1en of 2en Zondag van April, en het aantal werkdagen van elk kwartaal precies gelijk wil maken, zoodat zelfs iedere maanddatum steeds op denzelfden weekdag valt.
c.	Tegen dit Amerikaansche zakenmenschen-streven (behalve tegen de fixeering van het Paaschfeest) prepareerde ik reeds sinds jaren een pootige publicatie. Vandaar dat ik, behalve het complete Journal of Calendar-Reform (zie blz. 16, kol. 7) een menigte klein-litteratuur bezat, voornamelijk bestaande uit diverse artikelen, verschenen in moeilijk bereikbare tijdschriften, en een groot aantal krantenuitknipsels.

VII Philosophie-Theologie (vgl. blz. 16 v.)

a.

Over deze onderwerpen bezat ik, behalve honderden bio-bibliografische ‘aanteekeningen’ over allerlei middeleeuwsche filosofen en theologen (waaronder slechts weinig was dat voor schade-vergoeding in aanmerking komt; zie blz. 4, nr. 3), een zeer uitgebreid materiaal over de werken van den H. Thomas van Aquino en den H. Bonaventura, vooral over beider kleinere werkjes (Opuscula). Men zie mijn studies daarover: Summa opusculorum S. Thomae (Kain [België] 1924; boven, blz. 17, kol. 9) en: Die älteste Ausgabe der Opuscula des hl. Bonaventura (Franziskanische Studien VIII, 1921, S. 156-171). N.B. Bij den brand 14/15 Mei 1940 is ook verloren gegaan de prachtig-geconserveerde incunabel waarover mijn studie van 1924 handelde (zie blz. 17, kol. 9). Het boek is uiterst zeldzaam, en onder alle opzichten van ongemeene beteekenis. Ik heb als waarde aangegeven

[p. 36]

	f 1200, -; doch f 1500,- of zelfs f 2000,- zou óók nog niet exorbitant zijn geweest.
b.	Over Thomas van Aquino bezat ik daarenboven een uitgebreide, geselecteerde verzameling van publicaties in verband met den zin der bepalingen van Leo XIII in 1879 en volgende jaren over het ‘monopolie’ van het onderwijs in de Thomistische filosofie.

VIII Hagiographie (vgl. blz. 17 v.)

Wat de Heiligenlevens aangaat bezat ik, naast eenige klein-litteratuur, vooral over de Maria-vereering in de Middeleeuwen, een zéér uitgebreide, deels zeldzame collectie documenten over de vereering en de heiligverklaring (approbatio cultûs) van de H. Liduina van Schiedam, en een kleiner aantal stukken en bescheiden over de vereering van den H. Willibrordus.

IX Legenden en Exempelen (vgl. blz. 18)

Mijn eerste zelfstandige wetenschappelijke publicaties in 1903, 1904 en 1905, zijn gegaan over dit onderwerp, en speciaal over het Speculum exemplorum van Deventer 1481 (zie boven, blz. 18, kol. 13). En op 14 Mei 1940 ging o.a. verloren een persklaar artikel, eigenlijk bestemd voor het Jubilé-boek ter eere van Prof. De Vooys te Utrecht, dat handelde over hetzelfde onderwerp. Ik hoef hier dus niet nader te betoogen, dat ik, behalve de in kol. 13 aangegeven boeken, in die 35 tusschenliggende jaren nog een aanzienlijke menigte van klein-litteratuur over Legenden en Exempelen had verzameld.

X Franciscus en Franciscana (vgl. blz. 18 v.)

a.	In 1899 was ik de eerste die les ging geven in de Franciscaansche geschiedenis volgens de nieuwere onderzoekingen van Paul Sabatier. In 1921 had ik 9 hoofdstukken van de 12 persklaar van een ‘Leven van Sint Franciscus’ (dat echter door diverse omstandigheden onafgewerkt is gebleven). En toen in 1925 het Vlaamsche tijdschrift Franciscana, na 8 jaar bestaan te hebben, overleed, kreeg ik een apart bedankje als de voornaamste medewerker.
b.	Uit een en ander moge men concludeeren dat ik niet ver van de waarheid af zal zijn, wanneer ik hier alleen zeg, dat mijn klein-litteratuur die ik, behalve de genoemde boeken, over Franciscus en de Franciscaansche geschiedenis bezat, minstens een honderdtal publicaties omvat heeft, o.a. een 40-tal Italiaansche publicaties die nergens elders in Nederland te vinden waren.
c.	Mijn voornaamste bronnen voor wat ik over deze onderwerpen schreef, waren eenige zeer kostbare oude werken, die ik met veel moeite in handen had weten te krijgen. Men vindt ze op blz. 18-19, kol. 14-16.

XI Uitvinding v.d. Boekdrukkunst (vgl. blz. 19 v.)

a.	Mijn eerste publicatie over dit chapiter dateert uit 1903, doch pas eind 1921, bij de verschijning van het boek van Prof. Zedler te

[p. 37]

	Wiesbaden: Von Coster zu Gutenberg, dat jarenlang was beloofd als een soortement ‘revelatie’, ben ik tot de vaste overtuiging gekomen, dat het heele Haarlemsche Laurens Coster-verhaal slechts een waardelooze fabel is. Zie mijn opstel: Die Ansprüche Hollands (enz.) in het Gutenberg Festschrift 1925, S. 353-370.
b.	Daartegen bereidde ik een publicatie voor om te bewijzen, dat de oudste drukkerij in Nederland te Zwolle moet hebben bestaan, en niet veel ouder kan zijn dan van 1465, toen men dus in Duitschland al 15 jaar lang de prachtigste boeken drukte. Als curiositeit wilde ik daarbij aantoonen, dat de oudste drukker in Engeland William Caxton, eenige jaren in Nederland heeft vertoefd, en via zijn leerscholen te Keulen en Brugge, de boekdrukkunst naar Engeland heeft overgebracht.
c.	De klein-litteratuur die ik daarover had verzameld - tot in Amerika bemoeide men zich met de ‘revelatie’ van Prof. Zedler - besloeg in mijn bibliotheek meer dan twee planken, plus een lade voor allerlei reproducties, foto's, krantenuitknipsels, brieven, enz.
d.	Een aparte lade was daarbij gereserveerd voor ODN. (Oudste Drukkers in Nederland) ten behoeve van een betoog, dat de oudste drukkers te Zwolle, Utrecht, Gouda en 's-Hertogenbosch en Nijmegen allemaal met elkaar in verbinding hebben gestaan; dat de promotors van de ‘nieuwe kunst’ de Broeders van het Gemeene Leven zijn geweest; en dat allerlei bijzonderheden steeds heenwijzen naar de centrale punten van oorsprong: Keulen en/of Leuven.
e.	In nauw verband daarmee stond het onderwerp: Paleografie-Paleotypie, ten betooge dat de oudste drukkers hun metalen letters gemodelleerd hebben naar de geschreven letter, die in hun onmiddellijke omgeving het meest in trek was. En dat het schrift van de Broeders van het Gemeene Leven (Fratersschrift) daarin een rol heeft gespeeld tot ver over de Nederlandsche grenzen. Zie mijn betoog in Het Boek XXIII (1935/36), blz. 129-164.
f.	Wie dat betoog slechts even wil inzien zal begrijpen, dat ik heel wat meer materiaal tot mijn beschikking had, dan ik daar in de voetnoten heb aangehaald. Mijn ‘zwaar geschut’ heb ik daar nog niet eens gebruikt.
g.	Eindelijk bezat ik nog een collectie documenten van den meest uiteenloopenden aard over de oudste anonieme drukkerijen in de Nederlanden. Ongeveer 'n dozijn kon ik er ontdekken; zie Het Boek XXIV (1936), blz. 1-39. Dat ik ook daarover veel meer materiaal bezat dan daar aangegeven is, spreekt vanzelf.
h.	Bijna zou ik nog vergeten een uitvoerige verzameling klein-litteratuur over jette (z) en molle (moule), een uitdrukking die te Kamerijk in 1443 wordt gebruikt om een ‘Doctrinal’ aan te geven dat op een of andere manier langs mechanischen weg was vermenigvuldigd. Hierbij waren verschillende foto's van documenten die ik in Kamerijk had laten fotografeeren.

De afdeelingen

XII	Handschriften en boeken in facsimile.	} vgl. blz. 20-22
XIII	Bibliografische werken (algemeen).	} vgl. blz. 20-22
XIV	Boekdrukkers en Boekdr.- kunst. Verboden boeken.	} vgl. blz. 20-22
XV	Bibliografieën en Bibliotheken van personen.	} vgl. blz. 20-22
XVI	Jubilé-boeken (Festschriften, Mélanges).	} vgl. blz. 20-22

[p. 38]

geven natuurlijk lang niet alles wat ik op dat gebied bezat. Speciaal van de afdeelingen XV en XVI had ik er veel meer dan ik uit mijn geheugen kan opgeven. Ik verzamelde dergelijke werken met een bijzonderen ijver, daar zij in verreweg de meeste gevallen verschenen zijn als privé-publicaties, die men dus, als men in een bepaald geval niet tot de bevoorrechten behoort, moeilijk in handen kan krijgen.

XVII Catalogi van Hss. en Boeken (vgl. blz. 22v.)

a.

Deze afdeeling is wel de oudste die ik bezat, daar ze het materiaal bevat dat voor mij als beginneling het eerst noodig was. Steeds heb ik deze afdeeling met zorg aangevuld, vooral na 1920, toen vanwege mijn gezondheid het bezoeken van bibliotheken moeilijk werd (zie blz. 6-7, nr. 9-10).

b.

Onder ‘Catalogi’ versta ik hier ook een groote menigte klein-litteratuur, waarin bepaalde collecties of soorten van handschriften en boeken werden beschreven, bijv. over Geneeskunde, Kinderziekten, (Paediatrie), Meteorologie, den zgn. Computus (Paaschberekening, enz.), de Faustsage, de legende van den Wandelenden Jood, en meer dergelijke speciale onderwerpen, waarover men onverwacht soms iets moest zeggen of schrijven, en waar men zonder dergelijke klein-litteratuur onmogelijk achter kan komen.

XVIII Bibliografieën, Catalogi, enz. van Boeken van de 15e en 16e eeuw (vgl. blz. 23-25)

a.	Incunabelen en postincunabelen zijn sedert 1909 mijn lievelingsstudie geworden, ofschoon ik reeds 10 à 12 jaren te voren een bijzondere belangstelling ervoor had. Jarenlang is mijn werkzaamheid uitsluitend op dit gebied geconcentreerd geweest.
b.	Ik bezat dan ook laden en kasten vol werkmateriaal, waarvan de lange lijst in kol. 25 tot 29 slechts een gedeelte geeft. Speciaal had ik allerlei materiaal bij elkaar gezocht over de drukkerij van de Broeders van het Gemeene Leven te Marienthal (waarover in kol. 27 onderaan slechts 'n paar publicaties worden vermeld), daar ik eenig vermoeden heb, dat Gutenberg met Marienthal in verbinding heeft gestaan. Een artikel daarover, dat al voor ¾ persklaar was, is op 14 Mei 1940 verbrand.
c.	Een, ik mag wel zeggen: méér dan overvloedig materiaal bezat ik op het gebied van de Nederlandsche post-incunabelen (1500-1540), daar ik 20 jaar lang stevig heb medegewerkt aan de Bibliographie en de Art typographique van Nijhoff (en Kronenberg). In de Inleiding op de Bibliographie (deel I [1923], blz. XI en deel II [1940], blz. XII-XIII) kan men lezen, van welken aard die medewerking geweest is (zie boven, kol. 29).

XIX Paleografie (vgl. blz. 25)

Dit vak heb ik ijverig beoefend van 1903-1908. Toen raakte het op den achtergrond door de Incunabelen en de Liturgie. Doch in 1934 kreeg ik er weer opnieuw belangstelling voor in verband met de Paleotypie (zie boven blz. 8-9), en kon ik dankbaar gebruik maken van de

[p. 39]

vele foto's van Nederlandsch schrift, die ik vroeger, toen de werken van Brugmans - Oppermann en Hulshof nog niet bestonden, had laten maken.

XX	Bio-Bibliografie-Histoire littéraire.	} vgl. blz. 25-27
XXI	Catalogi van Uitgevers en Boekhandelaren.	} vgl. blz. 25-27
XXII	Overdrukken.	} vgl. blz. 25-27

Aan deze rubrieken heb ik niets toe te voegen, dan dat het daar opgegevene natuurlijk niet alles was, wat ik op dat gebied bezat.

XXIII Geschiedenis (vgl. blz. 27 v.)

a.	Deze rubriek zit wat ongelukkig in elkaar, in zoover kerkelijke en wereldlijke, en algemeene en vaderlandsche geschiedenis kris kras door elkaar worden gegeven. Maar het was ook moeilijk, alle titels met eenige regelmaat voor den geest te halen, omdat het vak zoo uitgebreid is. Daarenboven stonden die boeken in mijn bibliotheek overal verspreid, nl. het dichtst bij die onderwerpen, waarop ze in hoofdzaak betrekking hadden.
b.	Nu, terwijl ik dit neerschrijf, schieten mij weer titels te binnen die ik niet genoemd heb, en ik kan wel verzekeren dat ik, als mijn bibliotheek nog bestond en ik alle planken nog eens af kon neuzen, de 80 titels die ik nu heb opgenoemd, nog wel met 100-tal andere - en niet allemaal ‘klein’-litteratuur - kon vermeerderen.
c.	Alleen wil ik hier nog vermelden (en betreuren) het verlies van de volledige stukken (notulen, adviezen, memories, enz.) van de vergaderingen der Commissie voor 's Rijks Geschiedkundige Publicatiën waar ik 18 jaar lid van ben geweest. En ook het verlies van de stukken die betrekking hadden op de dwaze opheffing der Commissie door Minister Slotemaker de Bruine.

XXIV Mystiek - Ascese - Preeken (vgl. blz. 28 v.)

a.	Wat in deze afdeeling wordt gegeven is slechts een kleine selectie uit wat ik had. Maar het was ook totaal onmogelijk mij alles voor den geest te halen wat ik op dit gebied heb bezeten. Het waren meestal kleine boekjes (uitgezonderd de preeken), en voor zoover ze bij elkaar stonden vulden ze minstens 5 planken van één meter.
b.	Ik meen dat ik de eerste in Nederland ben geweest die gewezen heb op het belang van het verzamelen van al dat kleingoed, dat dagelijks door geestelijken en leeken werd en wordt gebruikt, maar dat door iedereen, als het er wat slordig gaat uitzien, achteloos wordt weg gegooid. Terwijl zulke boekjes toch juist een van de beste graadmeters zijn om te bepalen, op welke hoogte het godsdienstige inwendige leven staat, en welk karakter het draagt (vgl. mijn Rapport: Over een Bibliotheca Catholica Neerlandica impressa, 1910 blz. 26-29).
c.	Voor de latere geschiedschrijving zijn zulke dagelijksche devotieboekjes natuurlijk van het grootste belang, en tegenwoordig wordt dat

[p. 40]

ook wel ingezien. Vandaar dat ik mijn heele leven lang mij beijverd heb al die dingetjes, en vooral die waar iets bijzonders aan verbonden was, bijeen te garen. N.B. Bij deze collectie waren niet inbegrepen de eigenlijke Gebedenboekjes. Die volgen beneden, blz. 48.

XXV Devotio moderna (vgl. blz. 29 v.)

a.	Deze geestelijke beweging van de 14e-16e eeuw, ingeleid door Geert Groote, en haar meest bekenden vertegenwoordiger hebbende in Thomas a Kempis, is altijd een van mijn voornaamste studie-objecten geweest, eerstens omdat ik altijd getracht heb het raadsel op te lossen, waarom en hoe deze machtige beweging in de 16e eeuw zoo plotseling als een kaars is uitgegaan, en er dus een fout in gezeten moet hebben; en ten tweede omdat de vraag mij interesseerde of Thomas a Kempis inderdaad de schrijver is van het boekje De Navolging van Christus.
b.	Wie mijn artikel wil nalezen in Het Boek XXIII (1935-6), blz. 1-54, waar ik over de Moderne Devotie het een en ander heb geschreven; en wie zich mijn pootige polemiek herinnert met Prof. Jac. van Ginneken te Nijmegen, over den auteur van de Navolging (De Maasbode 7, 8, 9 en 11 Juli, vgl. ook 14 en 16 Juli 1929); en wie tevens bedenkt, dat ik nog steeds de strijdbijl gereed hield om mijn geëerden tegenstander nog eens opnieuw af te rossen, beter gezegd: voor goed af te maken, zal vanzelf begrijpen, dat ik al die jaren wel gedwongen ben geweest, àlles aan te schaffen wat er op dit gebied is gepubliceerd. Het boven in § XXV gegevene (kol. 37-38) is dan ook slechts een klein gedeelte (ongeveer ⅓) van wat ik bezat.
c.	Van de Navolging bezat ik zeker meer dan 30 verschillende uitgaven en vooral vertalingen, o.a. een in het Papiamentoe (West-Indië).

XXVI Humanisten (Renaissance) - Hervorming (vgl. blz. 30)

a.

Ook den grooten humanist Erasmus heb ik eens - tot groot genoegen zelfs van menig vrijdenker - afgerost (De Maasbode, 2 Jan. 1937, Avbl.) en als ik over de Humanisten schreef - wat zoo terloops nog al eens gebeurde - dan kon ik, met volledige waardeering van de goede elementen onder hen, zuur en scherp zijn. En toen ik in de Maasbode van 3 en 10 April 1938 een uitvoerige bespreking gaf van het werk van Ds. W. Bax, De opkomst van het Protestantisme in Limburg, waarin ik het boek nogal onder handen nam, was niet alleen Ds. Bax over mijn historische uiteenzettingen tevreden, maar verzekerde mij ook een vakman dat hij daarin een aantal nieuwe gezichtspunten had ontdekt, aan welke hij nooit tevoren had gedacht.

b.

Uit een en ander volgt wel niet noodzakelijk maar kan men toch gereedelijk afleiden, dat ik heel wat meer litteratuur over deze uitgebreide onderwerpen moet bezeten hebben, dan in § XXVI is aangegeven.

[p. 41]

XXVII	Spreekwoorden. Citaten.	} vgl. blz. 30 v.
XXVIII	Taal- en Letterkunde.	} vgl. blz. 30 v.
XXIX	Aardrijkskunde.	} vgl. blz. 30 v.

Bij deze rubrieken heb ik alleen nog dit te voegen, dat ik nog allerlei boekjes bezat over Latijnsche Phraseologie; een heele collectie litteratuur van c. 1900-1910 over de zgn. Kollewijnspelling; eenige oude Woordenboeken (18e eeuw) over Fransch en Engelsch die nog dikwijls goede diensten bewezen; en dat mijn verzameling kaarten, atlassen, plattegronden en vooral van plaatsnamen van Nederlandsche en Belgische gemeenten veel grooter was dan in § XXIX wordt aangegeven. Ook bezat ik nog verschillende oudere boekjes over Latijnsche plaatsnamen, die mij uit den brand hielpen als 't Répertoire topographique van Chevalier mij in den steek liet.

XXX Middelnederlandsch (vgl. blz. 31)

Omtrent deze afdeeling kan ik in 't algemeen wel zeggen, dat er in de jaren 1900-1940 wel weinig of geen dissertaties zijn verschenen, die een middelnederlandsch, of een middeleeuwsch, op Nederland betrekking hebbend onderwerp behandelden, waarvan ik niet een exemplaar bezat. En de oudere litteratuur van vóór 1900 móést ik wel grootendeels bij de hand hebben, omdat zij middellijk of onmiddellijk samenhing met de buitenlandsche litteratuur van de 12e tot 16e eeuw, die juist mijn speciaal studie-object was.

XXXI Onderwijs - Volksboeken - Volkskunde (vgl. blz. 32)

a.	Van klein-litteratuur over het onderwijs bezat ik ongeveer 'n dozijn ABC-boekjes (één er van op perkament, blijkbaar nog uit de 16e eeuw), zgn. Haneboeken, en allerlei kleine schoolboekjes uit de 18e eeuw.
b.	Zeer bijzonder had ik mij gespecialiseerd in allerlei Catechismussen, zoowel uit den tijd der Apostolische Vicarissen en de Aartspriesters (17e tot 19e eeuw), als uit den tijd der Bisschoppen (na 1853). Eerst een 15 à 20 jaar geleden is er een uniforme tekst van zoowel den kleinen als den grooten Catechismus (resp. voor kinderen tot 7 à 8 en tot 12 à 13 jaar) in alle vijf de Bisdommen ingevoerd.
c.	Juist die voor kinderen bestemde boekjes versleten gauw en werden dan weggegooid. Mijn verzameling bevatte 35 à 40 verschillende soorten en uitgaven.
d.	Eigenlijke ‘Volksboeken’ bezat ik in origineele uitgave slechts 3; ze zijn boven al opgenoemd in kol. 44 (Jacobi, Sielentroost, en Destructie van Jerusalem), doch documenten en voorwerpen die tot de Volkskunde behooren bezat ik des te meer. Ze volgen beneden onder de Verzamelingen, daar het meestendeels geen ‘boeken’ waren, doch kleine pamfletjes, prenten, trekbrieven, enz. enz. (zie blz. 49 v., nr. LVI).

Notandum

Hier zou nog genoemd kunnen worden een groep van moderne leesboeken, waarvan de zwaardere in stukken waren verdeeld, zóó, dat

[p. 42]

zieken ze op hun bed zonder vermoeienis in de hand konden houden. Het waren er ongeveer 150 van de volgende auteurs:

Van Lennep	Roobol
Dickens	Fabricius
Jules Verne	Van Duinkerken
Van Eeden	Ivans
Boudier-Bakker	Dirk Coster
Busken Huet	Verwey
Koetsveld	Ammers-Küller
Gezelle	Helman
Alberdingk Thijm	Roothaart
Verriest	Brusse
Marsman	Sinclair
Van Schendel	Vondel
Oppenheim	De Man
	enz.

Van deze boeken is evenwel geen waardeschatting gemaakt.

Verzamelingen

Onder de rubriek ‘Verzamelingen’ worden hier een aantal onderwerpen geplaatst, die over het algemeen meer documenten dan boeken omvatten. De nummering I-XXXI wordt voortgezet.

XXXII	Bibliotheekwezen.
XXXIII	Boekbanden.
XXXIV	Calligrafie. Graphologie.
XXXV	Watermerken.
XXXVI	Celibaat.
XXXVII	Bijgeloof.
XXXVIII	Geestelijke en Kerkelijke Goederen. Doode hand.
XXXIX	Oud-Katholieken.
XL	Le Sage ten Broek (Joach. George).
XLI	Oudste Ned. Kath. Tijdschriften.
XLII	Rotterdam.
XLIII	Sint Rosalia-kerk.
XLIV	Journalistiek.
XLV	Postzegels en Postwezen.
XLVI	Spoor en Auto.
XLVII	Historische Methode.
XLVIII	Gulden Mis.
XLIX	Kruisenregen 1501-1503.
L	Hendrik de Lettersnijder.
LI	Karthuizers in Nederland.
LII	Gebedenboeken.
LIII	IHS (Vereering v.d. Naam Jesus).
LIV	Schuiladressen van Kath. drukkers en uitgevers.
LV	Byzantijnsche Maria-afbeelding.
LVI	Curiosa.
LVII	Profetieën.
LVIII	Vertrouwelijke stukken (Libelli famosi).
LIX	Familie-archief Kruitwagen-Roest.
LX	Eigen geschriften.

Over de financieele berekening zie boven blz. 32 v.

N.B. Onder den titel ‘Verzamelingen’ worden hier, zooals boven (blz. 6, nr. 8) gezegd, samengevat, dié onderwerpen waarover ik wel boeken bezat, maar waarvan ik mij de auteurs en/of titels grootendeels niet meer weet te herinneren; of ook dié onderwerpen waarover ik meer documenten dan boeken bezat. - De boven gevolgde nummering I tot XXXI wordt hier voor de duidelijkheid voortgezet.

XXXII Bibliotheekwezen

a.	Als lid van de Rijkscommissie van Advies inzake het Bibliotheekwezen, waarvan ik van de oprichting af lid ben geweest, had ik nauwkeurig alle stukken (correspondentie, agenda's, notulen,

[p. 43]

	adviezen, convocaties, enz.) bewaard die op de Commissie betrekking hadden.
b.	Daar het organiseeren en ordenen van bibliotheken een van mijn speciale bezigheden en liefhebberijen was, bezat ik een uitgebreide litteratuur, uit allerlei landen afkomstig, over de verschillende systemen van indeeling der vakken; plaatsing der boeken; catalogiseering; alfabetiseering; bibliotheekbouw; uitleen-systemen; het decimaal-systeem van Dewey; de verhouding tusschen Wetenschappelijke Bibliotheken en Openbare Leeszalen; de opleiding en de salarissen voor het personeel en derg. onderwerpen. (In deze onderwerpen heb ik mij moeten specialiseeren omdat ik mij 2½ jaar lang, 1934-36, met de Universiteitsbibliotheek te Nijmegen heb moeten bemoeien).
c.	Bij deze rubriek vermeld ik tevens - omdat ik er elders niet goed plaats voor weet - dat ik 1^o. over allerlei handleidingen enz. beschikte voor het verbeteren van drukproeven (o.a. van de Normalisatie Commissie); 2^o. over Algemeene Registers van een 15-tal tijdschriften die voor mij van belang waren, alhoewel ik de tijdschriften zelf niet had.

XXXIII Boekbanden

a.

Behalve de bekende werken van Weale, Bookbindings, 2 dln., Hulshof-Schretlen, Oude boekbanden, en Verheyden, Cat. tentoonst. boekbanden Antwerpen bezat ik ongeveer 60 zoogenaamde ‘rubbings’ (zie boven, blz. 5, noot) van allerlei zeldzame boekbanden van middeleeuwsche handschriften en boeken van de 15e-16e eeuw, met nauwkeurige gegevens omtrent den ouderdom en de herkomst van het handschrift of het boek.

XXXIV Calligrafie - Graphologie

a.	Verschillende handleidingen voor Calligrafie, vooral Italiaansche en Nederlandsche, uit de XVIe tot XVIIIe eeuw. Eenige specimina van Nederlandsch schoonschrift, o.a. van mijn grootvader van moederszijde die ‘schrijfmeester’ was.
b.	Wat Graphologie betreft: eenige specimina van misdadigers- en psychopathen-schrift. Verder een aantal autografen van zeer bekende personen in binnen- en buitenland; en drie handboeken over graphologie: 'n Fransch, 'n Duitsch en een Nederlandsch (dit laatste van Naudek). Eindelijk eenige overdrukken van den Grapholoog Louis Deen.

XXXV Watermerken

Behalve het bekende boek over Het papier in de Nederlanden van De Stoppelaar, en alles wat mijn ‘alwetende’ vriend Jan Willem Enschedé over papier en watermerken geschreven had, bezat ik zeker 'n kleine honderd ‘doortrekken’ van watermerken uit handschriften en incunabelen (zie blz. 5).

[p. 44]

XXXVI Celibaat

a.	Over het Celibaat van de priesters bezat ik een allerzeldzaamst (misschien uniek?) pamfletje, hier in Nederland op het eind van de 16e of in 't begin van de 17e eeuw gedrukt. Dat anonieme geschriftje had ik nog nooit ergens vermeld gezien, en stond op de lijst van mijn toekomstige publicaties.
b.	Verder allerlei klein-litteratuur pro en contra over het celibaat, o.a. van de afgevallen priesters Josset, en, naar ik meen, Kraayvanger (1e helft 19e eeuw).

XXXVII Bijgeloof

a.	Over dit onderwerp had ik een zéér uitgebreide verzameling klein-litteratuur dus d.w.z. boeken en boekjes die over Bijgeloof handelden.
b.	Maar daarnaast bezat ik een lade vol allerlei bijgeloovige voorwerpen, of die althans op bijgeloovige wijze plachten gebruikt te worden, o.a.

verboden medaljes verboden rozenkransen

De boekjes: Orationes Leonis Papae (2 gedrukte uitgaven en 1 geschreven ex.).

Lancia Christi (2 uitgaven), enz., de zgn. Lengte van Christus (een papierstrook van ruim 1½ meter lengte met allerlei gebedjes; hiervan bezat ik 7 verschillende ‘uitgaven’ in 't Nederlandsch, en een Duitsche die in den vorigen wereldoorlog onder de soldaten was verspreid).

ongeveer 10 zgn. ‘heiligdommen’ twee allerzeldzaamst geschreven (oude vieze boekjes),

} een verzameling van 9 ‘relikwieën’ op een papiertje, dat in negenen werd gevouwen,

met formules om 'n mensch of 'n dier, vooral paarden die ‘overkoot’ waren, te ‘belezen’. 'n dozijn valsche relikwieën, sommige met de ‘gezegelde’ getuigschriften erbij.

'n stuk of 10 prentjes met gebedjes, en de ‘afbeelding’ van de lengte van de Zijdewonde of Schouderwonde van Jesus. gebedjes met ‘aflaat’ tot de 1654 (?) wonden van Jesus bij de geeseling. 'n 10-tal Hemelbrieven om de Zondagviering te bevorderen (zie blz. 34, sub c), de brief van keizer Karel (eerst Karel de Groote, later Karel V!) met wonderbare afwerende (apotropaeische) kracht. briefjes tegen de pest, tegen koningszeer (Cornelimünster bij Aken), enz. enz.

XXXVIII Geestelijke en kerkelijke Goederen. Doode Hand

a.

Over het lot van, en den ongeloofelijken zwendel met de geestelijke en kerkelijke goederen, die tijdens de 16e-17e eeuw in de handen van Protestanten en van de Provincies of de Republiek zijn overgegaan, bezat ik een vrij volledige litteratuur vanaf Voetius en Schook (17e eeuw) tot aan de nieuwere werken (19e en 20e eeuw) van Van Beuningen, Rengers Hora Siccama, Ver Loren van Themaat, Van Apeldoorn, Koker, Van Beeck Calkoen, Habets, De Geer van Jutfaas, Van Lommel, Maris, en nog een aantal andere.

[p. 45]

b.

Ook bezat ik de volledige verzameling van de quasi geheime Rapporten (zelfs niet alle leden van de Tweede Kamer kregen een exemplaar!) die de Regeering omstreeks 1880 door deskundigen uit onze Elf Provincies had laten uitbrengen, om te zien of men tot een wettelijke regeling van de materie kon komen (ze durfde evenwel den ‘schoonmaak’ niet aan). N.B. Een vertrouwelijk rapport (beter gezegd: ‘contra-rapport’) dat ik eens heb uitgewerkt, kwam overigens óók tot de conclusie: den boel maar te laten zooals hij was. De moreele nadeelen van het roeren in deze kwestie zouden grooter zijn dan de materieele voordeelen.

c.

In aansluiting daarop had ik alles verzameld wat ik maar in handen kon krijgen (brochures, kranten, verslagen van de Eerste en Tweede Kamer, Memories van Antwoord, enz.) over de Belasting op de goederen in de Doode Hand die eenige jaren bestaan heeft, doch nu weer ter ziele is.

XXXIX Oud-Katholieken

a.

Van de 18-eeuwsche polemische geschriftjes voor en tegen het Jansenisme had ik er maar een stuk of 5, 6. Des te meer litteratuur, en vooral Nederlandsche gegevens, had ik over de pseudoniemen waaronder van beide kanten geschreven werd, en over de ware auteurs van de anonieme werkjes die bij massa's verschenen.

XL Le Sage ten Broek (Joachim George)

a.

Van en over dezen voorvechter voor de emancipatie der Katholieken (begin 19e eeuw) bezat ik allerlei zeldzame boekjes, o.a. ook een geheel onbekend gedicht van hem. Verder allerlei zeldzame kleinigheden: zijn portret, zijn doodsprentje, verschillende thans bijna onvindbare necrologieën, en meer van dergelijke stukken en stukjes, o.a. een prospectus van een van zijn werkjes, gegevens over zijn aangenomen zoon Josué Witz, en derg.

XLI Oudste Nederlandsche Kath. Tijdschriften

a.	Voor dit onderwerp heb ik in 1910-1912 heel Nederland doorgereisd. Hoe ik daartoe kwam kan men lezen in het tijdschrift De Katholiek van 1912 (dl. 143, blz. 135-158; dl. 144, blz. 30-63), waarin ik de algemeene resultaten van mijn onderzoekingstocht heb uiteengezet.
b.	De honderden aantekeningen die ik op die reis op daartoe bestemde kaarten gemaakt heb, en die bijna 30 jaar lang een haast onuitputtelijke bron voor anderen en voor mij zijn geweest voor gegevens over de katholieke Nederlandsche cultuur in de 18e en begin 19e eeuw, komen natuurlijk voor schadevergoeding niet in aanmerking.
c.	Maar tegelijk had ik op die reis (en later) allerlei gedrukte gegevens over die tijdschriften verzameld, die uiterst zeldzaam waren: prospectussen, omslagen van losse afleveringen waarop berichten over den prijs, de wijze van verschijning, fouten in de pagineering,

[p. 46]

het ophouden van een tijdschrift, de veranderingen in de redactie, enz., kortom, allerlei kleine bijzonderheden die van bibliografisch belang zijn.

N.B. Mag ik even op het practische nut van dergelijke schijnbare nietigheden wijzen? Iemand vroeg mij eens een inlichting over iets wat in een van die oude tijdschriften stond. Ik verwees hem naar - laat ik zeggen - jaargang V, blz. 169-174. Hij schreef mij terug: Ik vind daar niets van dat wat U mij schreef. Ik keek toen mijn kaarten eens in, en kon toen antwoorden: Het staat er wel, maar de bladzijden 169-174 komen in dien jaargang door een vergissing tweemaal voor.

XLII Rotterdam

a.	Het Rotterdamsch Jaarboekje, tweede reeks, bezat ik compleet. Verder de bekende werken: Rotterdam in den loop der eeuwen, Rotterdamsche straatnamen, en werken van Unger, Wiersum, Hazewinkel, Moquette, Van Ravensteijn, Spaan, Verheul, en vele kleinere publicaties.
b.	Maar daarnaast ook diverse oude plattegronden, prenten, foto's, twee zeldzame pamfletjes over wonderbare gebeurtenissen te Rotterdam, kaarten en beschrijvingen van de nieuwe havens aan de Maas, van den Nieuwen Waterweg, enz.

XLIII Sint Rosalia-kerk

Allerlei foto's en teekeningen van het interieur uit verschillende perioden. Oude beschrijvingen van de kerk; een foto van de slotkapel van Versailles (het model waarnaar de Rosalia-kerk gebouwd is); gegevens over den architect Giudici; diens portret (gewoon en in silhouet), en honderden oude en nieuwe krantenuitknipsels.

XLIV Journalistiek

a.

Daar ik 13 jaar lang Geestelijk Adviseur ben geweest van de Ned. Kath. Journalistenvereeniging (1921-1934), en vooral geijverd heb - alhoewel tevergeefs - om tot een wetenschappelijke opleiding van de Journalisten te komen (nl. de wetenschap om populair en tegelijk degelijk te zijn), heb ik mij in die jaren allerlei litteratuur aangeschaft, vooral Fransche en Duitsche, over Journalistiek, de techniek van het krantenbedrijf, enz.

b.

Ook bezat ik het eenig bestaande volledige exemplaar van het orgaan De katholieke Pers, en van de daaraan voorafgaande ‘Mededeelingen’. Verder 'n 14-tal volledige jaargangen van De Journalist (orgaan van den Ned. Journalistenkring), en verder allerlei publicaties over de Rechtspositie van de journalisten; praeadviezen over de opleiding (uitgaven van den Kring), enz.

XLV Postzegels - Postwezen

a.	Een Postzegelalbum had ik (gelukkig) niet, maar wel een keur-collectie van werken en werkjes over de geschiedenis van het postwezen, zoowel in Nederland (Overvoorde) als in Europa, en verder

[p. 47]

	eenige afbeeldingen (o.a. een houtsnede uit de 16e eeuw) van een brievenbode.
b.	Curieuzer en waardevoller waren evenwel een dozijn boekjes over de vervaardiging van postzegels; over het aesthetische en geschiedkundige element erin, en meer van dergelijke publicaties die, naar ik vermoed, gewoonlijk slechts in handen komen van philatelisten, die de zaken wat meer van den wetenschappelijken kant beschouwen.

XLVI Spoor en auto

a.	Als verklaard vriend van de Spoorwegen heb ik mij in de jaren 1932-35 ook beziggehouden met het toen zoo brandende vraagstuk over de Spoorweg-tekorten, en de concurrentie met het Autovervoer. Zelfs heb ik 4 artikelen er over geschreven in De Maasbode van 4, 5, 8 en 11 Mei 1934 onder de initialen: Dr. H.C.
b.	Over dit vraagstuk, alsmede over het ontstaan van de (eertijds 24) Spoorwegmaatschappijen hier te lande, en ook over de wijze waarop men in het buitenland dit netelige vraagstuk trachtte op te lossen, bezat ik dus een vrij uitgebreide portie litteratuur, alsmede honderden uitknipsels uit Nederlandsche couranten en overdrukken uit tijdschriften.

XLVII Historische methode

a.	Behalve de gewone algemeen bekende handboeken, waaronder het voortreffelijke, bijna nergens bekende boek van De Smedt, nog een aantal klein-litteratuur, inaugurale reden, overdrukken, enz.

XLVIII Gulden Mis

a.	Met een uitvoerige studie over den oorsprong van de Gulden Mis heb ik in 1906-1907 mijn eigenlijke debuut in de wetenschappelijke wereld gemaakt. Later heb ik er nog herhaaldelijk over geschreven.
b.	Het spreekt vanzelf dat ik daarover een massa klein-litteratuur bezat, vooral artikelen uit Nederlandsche, Fransche en Duitsche tijdschriften.

XLIX De Kruisenregen van 1501-03

a.	Over dit ‘wonderlijke’ verschijnsel dat tusschen Aken, Luik en Maastricht zou hebben plaats gehad (het was hoogstwaarschijnlijk slechts de zgn. bacillus prodigiosus) heb ik alleen eens een voordracht gehouden voor de Mpij. der Ned. Letterkunde. Een uitvoerige publicatie erover stond op 't program.
b.	Behalve dozijnen aanteekeningen (die hier niet in aanmerking komen), bezat ik een groot aantal overdrukken enz. over zgn. Bloedregens, Verschijningen van kruisen in de lucht, en vooral ook doortrekken van oude gravures, waarop die wonderbare dingen in levenden lijve worden voorgesteld.

L Hendrik de Lettersnijder

a.	Over dezen oudsten Rotterdamschen drukker (c. 1505), den ont-

[p. 48]

	werper van de thans internationaal bekende Lettersnijder-drukletter (type), heb ik herhaaldelijk geschreven.
b.	Als materiaal had ik verschillende foto's van zijn drukwerk, doortrekken van copieën van archiefstukken.

LI Karthuizers in Nederland

a.	Hun geschriften, die thans nauwelijks meer te vinden zijn, waren m.i. de voornaamste bronnen voor de Navolging van Thomas a Kempis.
b.	Alles wat maar eenigszins op hen of hun werkzaamheid betrekking heeft, had ik met volhardenden ijver verzameld, daar het mijn voornaamste arsenaal zou zijn in de toekomstige polemiek over de Navolging (zie boven, blz. 40). Die klein-litteratuur, zeker 'n 50 stuks, waaronder een aantal zeldzame werkjes, vulde meer dan een plank van mijn bibliotheek. Doodjammer dat dit óók vernietigd is.

LII Gebedenboeken

a.	Zooals boven (blz. 40, nr. XXIV) reeds gezegd is, vormen deze een aparte afdeeling. Het zijn de boekjes die men tegenwoordig ‘kerkboeken’ noemt, en die uitsluitend door de leeken worden gebruikt. Ze vormen den graadmeter voor den stand van het godsdienstig leven, beter gezegd: voor de richting ervan. Die dingen hebben allemaal den invloed van hun tijd ondergaan.
b.	De middeleeuwsche waren meer van liturgisch karakter; in de 16e-17e eeuw komt het didactische element meer naar voren; op 't eind van de 18e en begin 19e eeuw werkt zelfs het rationalisme er op in (Sailer, Von Hohenlohe, e.a.) dan komt het sentimenteele naar voren, het romantieke element; en thans keert men weer terug naar het nuchtere, soliede liturgische.
c.	Van zulke ‘kerkboekjes’ had ik een pracht-collectie, wel 'n 150 stuks. Deze collectie sloot aan bij de boven (blz. 39 v.) genoemde onder Ascese en Mystiek. De boekjes waren uit allerlei tijden en van alle richtingen. Vooral die, waarin het rationalisme op den voorgrond trad (allerlei bespiegelingen zonder veel ondergrond over ‘den Grooten Bouwheer’; maar over het H. Sacrament des Altaars, en de andere Sacramenten weinig, en over Maria en de andere Heiligen niets) waren curieus.
d.	Behalve een artikel van Pater Beissel, S.J. over dit onderwerp had ik geen klein-litteratuur. Ze bestaat ook niet, voor zoover ik weet. Wel bezat ik eenige tekstuitgaven van middeleeuwsche Gebedenboeken, sommige in fascimile, doch die zijn boven al genoemd onder de boeken.

N.B.¹ Bij deze collectie behooren nog een aantal oude Broederschaps-boekjes, Bedevaart-boekjes, boekjes met Geestelijke (enkele met Wereldlijke) Liedjes, en meer van dat kleingoed.

N.B.² Vgl. ook nr. LIV, sub b (Schuiladressen), blz. 49.

LIII IHS (Vereering v.d. naam Jesus)

a.	Als ik mij niet vergis ben ik in 1914 de eerste geweest die de juiste

[p. 49]

	beteekenis en den oorsprong van het monogram iħs (ihesus) heb aangegeven, en de verhouding daarvan tot het oud-christelijke IHS, en hoe het latere IHS, met kruis boven H, door een (foutieve) combinatie van de twee vorige is ontstaan.
b.	Verschillende keeren heb ik daarna nog over dat chapiter geschreven. Dat ik er een massa klein-litteratuur over bezat, ligt voor de hand.
c.	Maar ook bezat ik tal van voorwerpen uit den ouden tijd, waarop dat iħs (IHS) in verschillende gedaanten en combinaties was afgebeeld: medaljes, munten, een dames-armband, vooral veel prentjes, een sleutel, foto's van huizen waarop iħs, van uithangborden, van houtsneden, enz. enz.

LIV Schuiladressen van Kath. Uitgevers

a.

Tijdens de vervolging in de 17e-18e eeuw waren er verschillende drukkers-uitgevers in Noord-Nederland, ook protestantsche, die boeken van katholieke strekking uitgaven zgn. te Antwerpen, Leuven, Brussel, Gent, enz. terwijl al dat goedje feitelijk werd gedrukt in Amsterdam, Haarlem, Utrecht en soms ook te Rotterdam.

b.

Van zulke boekjes bezat ik niet alleen een paar honderd nauwkeurige beschrijvingen (want een aantal ervan waren werkelijk in de Zuidelijke Nederlanden gedrukt. Die beschrijvingen komen echter voor schadevergoeding niet in aanmerking, is 't wel? 't Zijn anders geschreven foto's), maar ik bezat ook een 50-tal van zulke boekjes in levenden lijve. Daarvan ressorteerden er evenwel 'n 35 onder de Gebedenboeken (nr. LII).

LV Byzantijnsche Maria-Voorstelling

a.	Deze voorstelling komt voor in de 15e-eeuwsche Nederlandsche houtsneden, en heeft een curieuze geschiedenis achter zich. Hier te lande werd ze vereerd te Abbenbroek (Voorne-Putten), en verder in België. In Duitschland heette ze ‘Die schöne Maria’.
b.	Van deze voorstelling, waarvan men den Grieksch-Oosterschen oorsprong niet kende, en die men voor iets wonderbaars aanzag, bezat ik een 15-tal foto's en doortrekken in allerlei vormen en formaten. Klein-litteratuur bestond er bij mijn weten daarover niet, behalve het boven (blz. 18, kol. 12) genoemde onbeteekenende boekje van Soulier.

N.B. Deze voorstelling en de geschiedenis ervan vormt een pendant met de zgn. vrouwelijke baard-heilige Ontcommer (Wilgefortis), een verkeerde verklaring van de oud-christelijke Oostersche voorstelling van Jesus, staande aan het Kruis, een kroon op het hoofd, en gehuld in lange kleeding. Ook daarvan bezat ik eenige klein-litteratuur, plus foto's, enz.

LVI Curiosa

a.	Onder dezen titel had ik een lade en 2 groote platte doozen vol met allerlei rariteiten, zoowel van godsdienstigen als van profanen aard, bijv. oude ganzeborden, het tramway-spel, groote zedekundige volksprenten, trekbrieven (voor het Driekoningenfeest), huis-

[p. 50]

zegens (6 verschillende uitgaven), spotprenten op allerlei personen en toestanden, prentjes voor kinderen, godsdienstige en profane, doch nog in vellen (niet afgeknipt) zooals ze uit de drukkerij waren gekomen, gegraveerde godsdienstige prentjes meest van perkament, door pastoors gegeven aan kinderen bij hun Eerste H. Communie, het H. Vormsel, of wegens betoonden ijver bij 't Catechismus-leeren, oude kennisgevingen van overlijden, met lange roerende beschrijvingen van 't leven van de(n) overledene, een handleiding van een ‘paruyckmaeker’ hoe men pruiken moest maken voor dames en heeren van verschillenden stand, dozijnen godsdienstige prentjes die niet alleen den smaak van het publiek en van het land waaruit ze afkomstig waren karakteriseerden, maar ook een overzicht gaven van verschillende druktechnieken, een Joodsche gebedrol, nieuwjaars- en kermiswenschen (met verzen en prentjes; later alleen visite-kaartjes[!]) van lantaarnopstekers, krantenbezorgers, vuilnismannen, enz.

LVII Profetieën

a.

Ik meen dat de talrijke boeken en boekjes met profetieën die ik bezat, oudere zoowel als nieuwere, te zamen wel een compleet stel vormden van alle gangbare voorspellingen waarover men zooal hoort spreken: Methodius, Malachias, Lichtenberger, Onze Lieve Vrouw van La Salette, Joachim van Fiore, Nostradamus, Mirabilis liber, enz. Natuurlijk ook de boekjes van Kwakman, Van Son, en derg. Ook nog een serie boekjes uitsluitend over den ‘Antichrist’.

LVIII Vertrouwelijke stukken

a.	Onder dit onschuldig opschrift worden hier samengevat een serie publicaties, die te zamen een ‘chronique scandaleuse’ vormden, en die men in 't Latijn Libelli famosi noemt. Ik had ongeveer 20 à 25 stuks.
b.	Het waren: geschriften van afgevallen priesters (de meeste ‘niet in den handel’) waarvan één in vermakelijk Latijn, bijv. ‘tacureunt me mortuum’ = zij zwegen mij dood! - Een 5 à 6-tal pro en contra's in de erfenis-kwestie van de familie D. (omstreeks 1880). - Pamfletjes over de persoonlijke gedragingen van particuliere personen. Een heele serie brochuurtjes met polemiek over de financieele en andere manipulaties in bepaalde handelszaken en krantenondernemingen. Brochures en Vliegende blaadjes tegen katholieke en ook andere liefdadige instellingen, en meer van dat soort.
c.	Zeer merkwaardig was een ‘Litanie van den H. Thomas, een giftig pamfletje van 4 pagina's tegen Harman Tomas, Rotterdammer van geboorte, en pastoor van de Sint Willibrordus-kerk (Assendelftstraat) in Den Haag (omstr. 1830?). Het bestaan van dat pamfletje was aan niemand bekend, voor zoover mij bij uitvoerige navraag was gebleken.

LIX Familie-Archief

a.	Een van de dingen waarvan het verlies mij zéér spijt was het Familie-Archief. Niet alleen had ik alles verzameld wat op mijn Vader

[p. 51]

	en Moeder, (de stichters van het Rotterdamsche Kruitwagens-geslacht), hun jeugd, hun huwelijk, het begin, den groei en den bloei van hun zaak, betrekking had, en ook alles wat hun 11 kinderen (waarvan 4 vroeg gestorven), hun 16 kleinkinderen, en hun thans 43 achterkleinkinderen betrof;
b.	maar ook was ik via Oud-Zevenaar, waar mijn Vader geboren was, het geslacht Kruitwagen nagegaan, dat oorspronkelijk Crudewaghen (= Kruiwagen) heette, en dat uit Hannover, Oldenburg of Bremen schijnt afkomstig te zijn. Ik had zelfs twee Franciscanen Crudewaghen gevonden, die te Bremen in de 13e of 14e eeuw leefden.
c.	Met het geslacht van mijn Moeder was ik via Dinteloord (Prinsland) waar zij geboren is, tot Amsterdam gekomen, waar mijn overgrootvader Hendrik Roest architect, ik meen zelfs stadsarchitect was. En de traditie was, dat het geslacht Roest oorspronkelijk heette Roest van Wageningen, en een adellijken titel en een eigen wapen had.
d.	In hoofdzaak bestond dit Familie-archief uit ‘documenten’: officieele verklaringen van den Burgerlijken Stand (geboorte-, trouw- en overlijdensbewijzen); gewaarmerkte afschriften uit Doopboeken en Gemeente-archieven; de boekhouding van de zaak van mijn Vader, en dergelijke stukken van documenteele waarde.

LX Eigen geschriften

a.	Nauwkeurig had ik absoluut alles bewaard wat ik zelf had geschreven, en ook alles wat over en tegen mij (in polemieken) geschreven was. Van bijna alles bezat ik twee exemplaren, een hand-exemplaar en een reserve-exemplaar. Dit alles was zorgvuldig geordend, gecatalogiseerd, en verder van alle gegevens voorzien die er eenigszins op betrekking hadden. Het was dus een zoo volledig mogelijke verzameling van mijn eigen gedrukte geschriften.
b.	Van sommige geschriften bezat ik nog 4, 5, soms 10 of meer exemplaren; van andere soms maar 2 of 1, zoodat ik herhaaldelijk mijn eigen geschriften kocht als ik ze ergens op een antiquarischen Catalogus zag staan.
c.	De lijst van mijn geschriften is weliswaar gedrukt, maar zooals gezegd (zie blz. 10, nr. 20), is ze niet compleet, daar ik met opzet eenige publicaties had weggelaten. Ik bezat een geschreven catalogus van mijn eigen publicaties, die geheel volledig was.
d.	Dat alles is nu verbrand. Een verzameling van mijn eigen geschriften (circa 300 stuks) zal ik met behulp van vrienden, aan wie ik vroeger een overdruk zond, weer trachten bijeen te krijgen. Maar volledig zal ze wel nooit meer worden, eerstens daar ik zelf niet precies meer weet welke publicaties ik uit die gedrukte lijst heb weggelaten; en ten tweede omdat ik van verschillende ervan geen overdrukken heb bezeten, doch hoogstens 1 of 2 exemplaren voor mijn eigen archief.

Hic noster ignis.... est consumptor omnium, et quocumque invasit cuncta disturbat ac dissipat (Cicero).

Vorden 11 Nov. 1940

B.K.

[p. 52]

Summary
List of books on May 14th 1940 in the possession of Father Dr. F.J. Bonaventura Kruitwagen, O.F.M., then Rotterdam, 55 Weste Wagenstraat.

The Editors of Het Boek are happy to be able to insert in this number, devoted to the memory of the well-known incunabulist, Father Kruitwagen, a document in which he himself tells, viva voce, the story of his lost library. On the 14th of May 1940, owing to the disastrous bombing of Rotterdam, all his books and notes, the harvest of a long life devoted to study, were destroyed by fire in a few hours' time.

After some months of rest in a convent at Vorden, in a remote part of the country, without a libray of anry importance at hand, merely from memory, he made up a list of his former collectino. He added to it most interesting details about the way it had been formed in the course of a lifetime. This memorandum, giving as the estimated total value of the books lost an amount of some 60.000 guilders, was sent to the Treasury with a request for compensation. A typed copy and a photostat of the orginal document have enabled the Editors to reprint this remarkable testimony of the late Father Kruitwagen's activity.