Het Boek. Serie 2. Jaargang 29

[p. 403]

Het ruilbureau

Kan de Koninklijke Bibliotheek haar geschiedenis opvoeren tot de 18^e eeuw, het Ruilbureau van de Koninklijke Bibliotheek is van aanmerkelijk jonger datum: 1 Januari 1928 werd het opgericht. Maar deze dag betekent evenmin als de oprichtingsdatum van de Koninklijke Bibliotheek een begin. Eraan vooraf immers gaat een lange periode van werkzaamheden, deels gelijksoortig aan die van het huidige Ruilbureau, n.l. die van het Bureau Central Scientifique Néerlandais, dat al sinds 1871 ruildiensten verrichtte en waarvan het Ruilbureau van de Koninklijke Bibliotheek rechtstreeks, zij het in andere vorm, de taak heeft overgenomen.

Over deze ontwikkeling en over het ontstaan van het Ruilbureau zij verwezen naar het geschrift van Dr. L. Brummel: ‘Nederland en de internationale uitwisseling van geschriften’, dat verscheen in 1930.

Zoals ook al uit deze publicatie blijkt, heeft het Ruilbureau van de Koninklijke Bibliotheek zich sinds zijn oprichting voornamelijk vier taken tot doel gesteld, n.l.:

1e.	De verzending naar het buitenland en de distributie van de uit het buitenland ontvangen publicaties van de geleerde genootschappen, wetenschappelijke instellingen en officiële bureaux.
2e.	De ruil van officiële en door de Regering gesubsidieerde uitgaven en van doubletten.
3e.	Het verlenen van bemiddeling tussen Nederlandse en buitenlandse wetenschappelijke en officiële instellingen voor het aanknopen van ruilbetrekkingen.
4e.	De samenstelling van de periodieke bibliografie: ‘Nederlandse Overheidsuitgaven’.

1. De voor het buitenland bestemde publicaties van de geleerde genootschappen, wetenschappelijke instellingen en officiële bureaux worden in gesloten pakketten ontvangen en meestal als ver-

[p. 404]

zamelzendingen in kisten naar de buitenlandse ruildiensten gezonden, die dan voor distributie in hun land zorg dragen, terwijl omgekeerd het Ruilbureau zo dergelijke verzamelzendingen uit het buitenland weer over de Nederlandse geadresseerden distribueert. Zowel de uitgaande als de inkomende zendingen worden geadministreerd, zodat reclames behandeld kunnen worden. Deze werkzaamheden van het Ruilbureau hebben in de afgelopen 20 jaar uiteraard grote verschillen te zien gegeven. Mocht deze taak gedurende het eerste decennium gestadig toenemen, zodat in het laatste normale vooroorlogse jaar (1938) naar het buitenland verzonden werden 273 kisten en 166 postpakketten, inhoudende 19.741 pakketten (in 1929: 164 kisten en 90 postpakketten, inhoudende 10.029 pakketten) en uit het buitenland ontvangen werden 182 kisten en 56 postpakketten, inhoudende 16.933 pakketten (in 1929: 150 kisten en 57 postpakketten, inhoudende 13.122 pakketten), in 1939 is aan deze opgang helaas een einde gekomen en kon het Ruilbureau zijn taak alleen binnen de Duitse ‘Lebensraum’ blijven vervullen, waarbij ook ruil met neutrale landen als Zweden en Zwitserland mogelijk bleef. Gelukkig is nu een welhaast normale toestand teruggekeerd, met uitzondering echter van ruilverkeer met Duitsland, Rusland en Japan, zodat de cijfers van 1947 nu zijn: verzonden naar het buitenland 214 kisten en 73 postpakketten, inhoudende 9076 pakketten en ontvangen uit het buitenland 198 kisten en 42 postpakketten, inhoudende 11.861 pakketten. Het blijft te betreuren, dat Engeland geen ruildienst kent, zodat verzamelzendingen naar dat land niet mogelijk zijn. Ook de Britse dominions Canada en Zuid-Afrika bezitten geen ruildienst. Naar deze landen moeten dus postpakketten verzonden worden en wel naar elk adres afzonderlijk. Wegens deze uiteraard veel kostbaarder procedure wordt voor zendingen naar dergelijke landen een hoger bedrag dan volgens het - thans geldende - uniforme tarief van f 0.30 per kg aan de afzenders in rekening gebracht.

2. Een zeer belangrijke taak van het Ruilbureau is de ruil van officiële en door de Regering gesubsidieerde uitgaven. Betreft de sub 1 genoemde taak een ruil, waarbij het Ruilbureau uitsluitend passief blijft ten aanzien van de inhoud van de pakketten, hier treedt het Ruilbureau juist zelf regelend op bij de ruil van publicaties en wel voornamelijk van overheidspublicaties of door de Re-

[p. 405]

gering gesubsidieerde uitgaven. Deze ruil is ontstaan, doordat de Library of Congress te Washington een volledig stel van de regeringspublicaties van de Ver. Staten ter beschikking stelt van het Ruilbureau, dat deze dan over de daarvoor in aanmerking komende officiële instanties verdeelt. De bibliotheken van de Departementen van Algemeen Bestuur, van de Tweede Kamer, van het Centraal Bureau voor de Statistiek, van de Landbouwhogeschool, van het Vredespaleis, van de Economische Voorlichtingsdienst en vele anderen, waaronder uiteraard ook de Koninklijke Bibliotheek, ontvangen op deze wijze regelmatig zeer vele uit documentatie-oogpunt belangrijke publicaties. Deze officiële uitgaven nemen in de Verenigde Staten een veel belangrijker plaats in de publieke waardering in dan in Nederland. Zij richten zich meer tot de staatsburger in het algemeen en worden op veel ruimer schaal verspreid. Over het gehele land kan ieder ze raadplegen in de public libraries. Deze belangstelling blijft bij de bibliotheken en een zeker deel van haar bezoekers niet beperkt tot de Amerikaanse publicaties, maar strekt zich ook uit tot de elders verschenen officiële uitgaven. Het duidelijkst blijkt dit juist bij de Library of Congress, die voor de congresleden, de ambtenaren en de verdere belangstellenden een enorme collectie van de in alle landen ter wereld verschijnende regeringspublicaties bezit. Doch ook andere bibliotheken als de grote public libraries en de universiteitsbibliotheken bezitten op dit gebied belangrijke verzamelingen, die alle door ruil of schenking verkregen zijn. Het Congres stelde voor deze wereldruil een groot aantal exemplaren van alle regeringspublicaties ter beschikking. Als tegenprestatie trachtte het Ruilbureau van de Koninklijke Bibliotheek van de officiële instellingen, die publicaties doen verschijnen, een exemplaar voor de Library of Congress te verwerven. Ook aan andere bibliotheken, vooral aan de New York Public Library werden een aantal overheidsuitgaven verzonden. Het was echter voor het Ruilbureau van de Koninklijke Bibliotheek veelal moeilijk om aan verzoeken uit de Verenigde Staten te voldoen, daar het zich voor elke publicatie tot de desbetreffende instantie moest wenden, waarbij het dan dikwijls bleek dat de publicatie niet meer beschikbaar was of dat men - het belang van de zaak niet inziende - voor het afstaan van een exemplaar niet te vinden was.

Na de oorlog bleek, dat de in Amerika bestaande belangstelling voor deze publicaties nog groter was dan vermoed werd, ja zelfs,

[p. 406]

dat het mogelijk zou zijn, voor de Nederlandse overheidsuitgaven niet alleen officiële, maar zelfs ook wetenschappelijke uitgaven in ruil terug te kunnen ontvangen. Toen nu de wenselijkheid van een royale voorziening van het Ruilbureau van regeringspublicaties derhalve zo duidelijk aan het licht gekomen was, is op voorstel van de Bibliothecaris van de Koninklijke Bibliotheek op 12 Augustus 1946 door de Ministerraad het besluit genomen, dat 5 exemplaren van alle officiële uitgaven van de Departementen van Algemeen Bestuur en van de daaronder ressorterende instanties aan het Ruilbureau van de Koninklijke Bibliotheek moeten worden gezonden. Hierdoor heeft het Ruilbureau dus kostbaar ruilmateriaal verworven, waarmede belangrijke ruilingen tot stand gebracht kunnen worden, wat niet alleen de culturele betrekkingen met de Vereenigde Staten ten goede komt, maar in deze tijd tevens tot belangrijke deviezenbesparingen kan leiden. Overigens zijn deze 5 exemplaren niet alleen voor ruil met de Verenigde Staten bestemd, maar kunnen één of meer exemplaren van bepaalde publicaties ook dienen voor ruil met andere landen. Zo is kort geleden een regeling tot stand gekomen met de Britse regering voor ruil met Engelse overheidspublicaties, zoals die vermeld worden in de periodieke ‘List of Government Publications’ van H.M. Stationary Office te Londen. Deze lijsten worden in 5 exemplaren ter beschikking gesteld van het Ruilbureau, dat deze dan laat circuleren bij de Ministeries en officiële instellingen om daaruit gewenste publicaties te kiezen. In ruil voor een aantal van onze regeringsuitgaven kunnen dan belangrijke Britse overheidspublicaties verkregen worden. Ook voor ruil met de Verenigde Naties en haar organen, zoals de Unesco, die al, evenals de Volkenbond destijds, vele belangrijke publicaties laten verschijnen, kunnen onze regeringsexemplaren goede diensten bewijzen. In dit verband valt nog speciaal de activiteit van de Unesco te vermelden. Om de grote achterstand aan boeken in de door de oorlog getroffen landen, die juist daaraan zo'n grote behoefte hebben, in te halen, stimuleert de Unesco het tot stand komen van nationale boekencentra, die voor de inzameling, toewijzing en verzending van de benodigde boeken zorg moeten dragen. Deze boeken zouden verkregen kunnen worden uit doubletten van bibliotheken en anderszins, overschotten van uitgeversfondsen en ook uit particulier bezit. Als er ook in Nederland aan zo'n boekencentrum behoefte zou bestaan, zou een dergelijke taak het best en meest

[p. 407]

efficient uitgevoerd kunnen worden door het Ruilbureau, dat door ervaring en inrichting daarvoor het meest geschikt zou zijn.

Behalve overheidspublicaties ruilt het Ruilbureau ook een aantal door de Regering gesubsidieerde uitgaven. Een belangrijk aandeel hiervan wordt gevormd door wetenschappelijke tijdschriften. Zo heeft het Ruilbureau de beschikking gekregen over een honderdtal exemplaren van het tijdschrift ‘Neophilologus’, waarvoor in ruil uit vele landen belangrijke verwante tijdschriften worden terugverkregen, die door het Ruilbureau dan geplaatst worden in de daarvoor het meest in aanmerking komende bibliotheken, meest van universiteiten. Ook met exemplaren van andere tijdschriften vinden dergelijke ruilingen plaats, als Mnemosyne, Museum, het Tijdschrift voor Geschiedenis, Nijhoff's Bijdragen, het Tijdschrift voor Ned. Taal en Letterkunde, enz. Het grote culturele belang van dit soort ruilingen behoeft, geloof ik, niet nader toegelicht te worden.

3. Een derde taak van het Ruilbureau bestaat in het leggen van contact tussen overheidsinstellingen, organisaties, wetenschappelijke instellingen, geleerde genootschappen, enz. in Nederland en daaraan verwante lichamen in het buitenland. Dergelijke verzoeken bereiken het Ruilbureau van de Koninklijke Bibliotheek geregeld, zowel uit het buitenland als ook uit het eigen land. Het Ruilbureau kan dan door reeds bestaande relaties en anderszins in vele gevallen belangrijke contacten tot stand brengen. Het spreekt vanzelf, dat de aard van de ruil geheel door de ‘partijen’ zelf geregeld wordt. De expeditie loopt dan uiteraard meestentijds weer over het Ruilbureau.

4. Om een goed overzicht te verkrijgen van wat in Nederland aan overheidspublicaties verschijnt, is het Ruilbureau van de Koninklijke Bibliotheek al dadelijk na zijn oprichting begonnen hiervan een lijst samen te stellen. Voordien ontbrak zo'n bibliografisch overzicht geheel. Brinkman's catalogus toch was en is in dit opzicht volkomen ontoereikend, vooral ook omdat vele overheidspublicaties niet in de handel zijn. De eerste jaargang van deze bibliografie, getiteld: ‘Nederlandsche Overheidsuitgaven. Lijst van officieele uitgaven verschenen in Nederland en Nederlandsch Oost- en West-Indië, bewerkt door het Ruilbureau der Koninklijke Bibliotheek’, beschrijft de publicaties van Rijk, Provincies

[p. 408]

en Overzeese gebiedsdelen, die verschenen in 1929, en is in deze vorm jaarlijks tot die van 1939 voortgezet.

Door de oorlog is er vertraging ontstaan, terwijl bovendien de publicaties van overzee niet meer bekend waren of vervielen. Toch kon in 1942 nog een lijst het licht zien, die de officiële uitgaven bevat, die alleen in Nederland in 1940 en 1941 verschenen zijn. Een latere uitgave kon door allerlei andere oorlogsomstandigheden voorlopig niet meer tot stand komen. Zo werd pas in 1947 het vervolg samengesteld, dat de jaren 1942 t/m 1946 omvat. Ook hierin konden geen publicaties uit de overzeese gebiedsdelen worden opgenomen wegens de onoverzichtelijke toestand in Indië en onbekendheid met wat sedert 1940 in de West verschenen is. Wel zijn in deze nieuwe lijst de uitgaven vermeld, die de Nederlandse Regering te Londen heeft doen verschijnen benevens de publicaties, die elders, vooral te New York, maar ook in Bern, Stockholm en andere steden vanwege de Nederlandse voorlichtingsdiensten zijn uitgegeven. Juist mede wegens het beschrijven van deze Nederlandse publicaties ‘in den vreemde’, die vaak reeds moeilijk te achterhalen waren, mag dit nieuwste nummer van de ‘Nederlandse Overheidsuitgaven’ van belang geacht worden.

A.J. de Mooy