Het Boek. Jaargang 6

Uit Noord- en Zuid-Nederlandsche bibliotheken.

Amsterdam. - Universiteitsbibliotheek. - Van den Catalogus der handschriften kwam het 6^e stuk gereed, waarin weder een aantal kleinere afdeelingen van de schenking. Diederichs worden beschreven. De brieven van Engelschen, Amerikanen en Scandinaviërs waren in het 5^e stuk beschreven; hier krijgen we een overzicht van die van Italianen, Spanjaarden en Portugeezen, Hongaren, Turken en Grieken, en enkele van bewoners van andere werelddeelen. De Italiaansche afdeeling is verreweg de grootste en belangrijkste van deze groep. De bewerking van dit catalogusdeel is herhaaldelijk in andere banden overgegaan; ten slotte heeft Mej. Dr. B.M. v.d. Stempel den druk bezorgd. Het systeem wijkt natuurlijk niet af van dat der vroeger gedrukte deelen; van elken brief wordt de schrijversnaam voorop geplaatst, en verder de geadresseerde, plaats en datum opgegeven. Een tweede lijst, door den druk onderscheiden, geeft de namen der geadresseerden in alfabetische orde.

Van de schenking-Diederichs moet nu nog alleen de Duitsche afdeeling behandeld worden, die wel reeds door vroegere conservatoren geordend en schriftelijk gecatalogiseerd is, maar waarvan de catalogus toch niet gedrukt kan worden dan na eene degelijke en zeker veel tijd eischende herziening.

Aan het papier van den omslag en van het boekje zelf (130 bladzijden), en ook aan de wijze van inbinden, kan men wel zien dat we in oorlogstijd zijn.

Amsterdam. - Leesmuseum. - Het Verslag over 1916 wijst eene rijzing aan van het aantal leden; zoowel wat het totaalcijfer, geklommen van 1112 tot 1148, als wat de verschillende soorten van leden betreft. Alleen gingen de geneeskundige afdeeling en die voor de rechtsgeleerdheid iets achteruit: resp. van 87 op 84, en van 27 op 26.

Afgelost werd van de 1^e hypothecaire

[p. 377]

geldleening een bedrag van ƒ 2300.20; maar de uitgaven overschreden de ontvangsten met ƒ 3666.12, zoodat er een achteruitgang is van ƒ 1365.92.

Den 10^en Mei 1916 herdacht de zaalbediende J.B.A. Egelie zijn 25-jarige indiensttreding, en verkreeg daarbij het gebruikelijke geschenk, en verschillende blijken van belangstelling.

Van de boekerij is druk gebruik gemaakt; 5305 boeken werden uitgeleend, en 6368 geraadpleegd.

De financieele toestand was sedert het uitbrengen van dit verslag natuurlijk een aanhoudend voorwerp van zorg voor de Commissarissen. Zij zagen, over eene langere reeks van jaren bekeken, het aantal leden gestadig achteruitgaan - na de ingebruikneming van het nieuwe gebouw waren er nog 1284 leden -, moeten noodige reparaties en vernieuwingen nalaten of uitstellen, slaagden niet in eene poging tot reorganisatie die voorgoed de inkomsten gelijk met de uitgaven zou brengen, en zoo kwam eindelijk een voorstel tot liquidatie, waarover in de vergadering van 1 November a.s. eene beslissing zou worden genomen. Intusschen heeft de instandhouding der instelling nog vele voorstanders, en was er een tegenvoorstel gekomen tot benoeming van eene commissie om middelen te beramen ter voorkoming van de liquidatie.

Reeds in de ochtendbladen van 2 November las men: ‘Het Leesmuseum blijft in stand. Met honderden stemmen tegen en één stem vóór, is onder donderend gejuich en daverend handgeklap het voorstel van commissarissen om tot liquidatie van het Leesmuseum te besluiten, na een debat van twee uur, waarbij het vaak vrij 1 umoerig toeging, gisterenavond met klokslag 10 uur verworpen.’

Des avonds volgde een eenigszins kalmer gesteld bericht: ‘het ware misschien beter geweest te zeggen dat nog getracht zal worden het genootschap in stand te houden. Nog in den loop dezer maand wordt eene algemeene vergadering gehouden voor de verkiezing van een nieuw bestuur.’

De commissarissen hebben hun ontslag genomen, en met 1 December is een nieuw bestuur in functie getreden, dat nu eene reorganisatie zal ontwerpen.

Amsterdam. - Veiligheidsmuseum. - Aan het jaarverslag van het museum over 1915 is als Bijlage II een Catalogus van de Museumbibliotheek toegevoegd, met het plan daarop in de volgende verslagen vervolgen te geven. Èn de bibliotheek èn de catalogus verdienen zeer de aandacht; niet om den omvang, want het is slechts eene kleine boekerij, die hier op ruim 30 bladzijden beschreven is, maar om den inhoud en om de beschrijving zelve.

Wat den inhoud der verzameling betreft, hebben de bestuurders het juiste inzicht, die te beperken tot de onderwerpen die rechtstreeks met het doel van het museum te maken hebben; zij brengen die tot deze zes rubrieken: B = beveiligingstechniek, G = geneeskunde, K = hygiene, S = sociologie, T = techniek, W = wetgeving.

Door deze beperking zal men natuurlijk, als men op het dus omschreven gebied iets noodig heeft, veel eer dan anders in deze boekerij gaan zoeken, en ook veel meer kans hebben het gezochte te vinden, dan wanneer de directie hare aandacht over een ruimer gebied uitstrekte.

Over de inrichting van den catalogus is ook wel wat op te merken. De boektitels zijn alfabetisch gerangschikt, en achter elken titel is door toevoeging van een of meer der vermelde zes hoofdletters aangegeven in welke rubriek, of in welke rubrieken het boek gebracht kan worden. In het museum bevindt zich een kaart-catalogus volgens de rubrieken gerangschikt. Zoo behoeft men niet te vervallen in de zonderlinge consequentie van een geleerde - dien we hier niet behoeven te noemen - die van een boek dat in meer dan één rubriek te huis behoort, even zoo vele exemplaren aanschaft, en zoo natuurlijk èn zijn plaatsruimte èn zijn geldmiddelen verspilt.

De redactie van de titels en de alfabetische rangschikking leert ons een bibliothecaris kennen, die alle vereischte eigenschappen voor het werk heeft, zorg, liefde voor het vak, ijver en nauwgezetheid, maar die gebrek aan ervaring heeft, en niet het inzicht gehad heeft, bij iemand van de praktijk om raad te gaan. De hoofdregel, vooropstelling van den auteursnaam, heeft hij blijkbaar als beginsel aangenomen; maar den tweeden, zoo algemeen gebruikelijken en

[p. 378]

uiterst practischen regel, dat men, waar geen auteursnaam is, het eerste substantief van den titel neemt, schijnt hij niet te kennen. Hij zet altijd de autoriteit of het college voorop, waarvan de uitgaaf is uitgegaan, en neemt ook van den naam van dat college niet het substantief maar het toevallig vooraanstaande woord. Zoo is zijne geheele alfabetische rangschikking, voor hem zelven misschien bruikbaar, voor anderen vrij wel nutteloos; wat jammer is van den goeden arbeid die hier verricht is en wordt, en van de nu nog kleine, maar gaandeweg aangroeiende nuttige boekerij. Het is te hopen, dat na eenigen tijd deze eerste catalogus met de vervolgen vervangen zal worden door een nieuw bewerkten, en dat er dan een bibliothecaris zal zijn, die inziet dat ook op catalogusgebied de praktijk van voorgangers de kennisneming wel waard is.

B.

Batavia. - In De politiek der toekomst, een wetenschappelijk onderzoek door H.J. Kiewiet de Jonge, B. I., adj.-refer. alg. secr. Buitenzorg, Amst. P.N. v. Kampen & z. 1917, wordt in het voorwoord gezegd:

Tot slot een enkel woord over den vorm dezer studie. Als elke vorm ontstond ook deze onder invloed der omgeving, Java, een land, overrijk aan natuurweelde, maar doodarm aan bibliotheken. Daardoor moest het oorspronkelijk ontwerp... tot dezen zeer beknopten omvang worden beperkt.

Daarbij als noot:

Onderwijl heeft de Regeering, door benoeming van een Bibliothecaris te Batavia, getoond ook in dit opzicht de ontwikkeling van Ned. Indië te willen bevorderen, iets wat in gunstiger tijden natuurlijk omvangrijker maatregelen behoeft.

Het is wel opmerkelijk, dat de Regeering zich eerst nu de zorg voor bibliotheken in Indië begint aan te trekken, nu de nieuwe organisatie in ons land reeds ruim een halve eeuw aan den gang is. Vroeger is Indië niet zoo achterlijk geweest in zorg voor wetenschappelijke dingen. Juist is hier een circulaire uit Batavia aangekomen om meewerking te vragen voor een gedenkboek Batavia 1619-1919, en dit plan gaat uit van het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen ‘dat zelf werd geboren toen de Compagnie nog de Compagnie was.’

Groningen. - Universiteitsbibliotheek. - Het Jaarboek der Rijksuniversiteit te Groningen 1916-1917 vermeldt de benoeming van den Bibliothecaris Dr. A.G. Roos tot hoogleeraar, en de benoeming van Dr. J.S. Theissen als zijn opvolger, den bouw van de nieuwe bibliotheek, die nog steeds groote vertraging ondervindt, den brand in de tijdelijke lokalen in het vroegere postkantoor - alles hier reeds vroeger besproken - zie blz. 1, 40, 76, 155, 319. In den ‘Staat der Universiteit bij den aanvang van het studiejaar 1916-1917’ (lees 1917-1918) wordt weder evenals vroeger (zie jaarg. 1916 blz. 27) onder het hoofd ‘Wetenschappelijke inrichtingen en verzamelingen’ het personeel opgegeven als bestaande uit slechts 5 personen - slechts deze 5 bevoorrechten schijnen eene officieele aanstelling te hebben; de overigen staan zeker achter bij de ‘Schoonmaaksters van het Academiegebouw’ aan wie ook nu een afzonderlijk hoofdstuk gewijd is.

Belangrijker dan dit alles is de ‘Lijst der aanwinsten’ die 33 bladzijden inneemt (93-126); ze is gesplitst in twee rubrieken, aankoopen en geschenken, beide alfabetisch gerangschikt. Niet opgenomen zijn de tijdschriften, de dissertaties, brochures, en de boeken tot bruikleen-verzamelingen behoorende.

Jammer dat men niet iets verder gaat en in het Jaarboek ook het jaarverslag over de bibliotheek opneemt; men moet dat nu altijd zoeken in het Rijks-verslag over de hooge, middelbare en lagere scholen, dat later verschijnt en de verslagen niet eens volledig geeft, en waarin ze veel moeielijker zijn na te slaan.

Haarlem. - Stadsbibliotheek. - Verslag van den Bibliothecaris over het jaar 1916.

Het getal bezoeken aan de stads Bibliotheek in 1916 gebracht bedroeg 7521 tegen 8298 het jaar te voren.

Van deze 7521 werd bij 3292 gebruik gemaakt van de Leeszaal, tegen 3479 in 1915,

Op de Maandag- en Donderdagavonden waarop Bibliotheek en Leeszaal van 7-10 geopend waren (in het geheel 96 avonden), kwamen 522 bezoekers (653 in 1915), waarvan 349 (tegen 375 in 1915) met gebruikmaking van de Leeszaal.

[p. 379]

Uitgeleend werden 4053 banden (tegen 5033 ten vorige jare) aan 3214 leeners (3905 in 1915). Hiervan waren 219 banden uit de boekerij van de Alliance Française (258 in 1915).

Onder de uitgeleende werken waren er een 443-tal, die de Universiteits Bibliotheken, de Koninklijke Bibliotheek en eenige andere openbare boekerijen ons in staat stelden aan de belanghebbenden ter leen te verstrekken. Deze Bibliotheken hebben onze bezoekers hiermede grootelijks verplicht.

De Koninklijke Bibliotheek leende 85 banden, de Universiteit te Leiden 103, die te Amsterdam 76, Utrecht 77, Groningen 47.

De Bibliotheek van Sociale Adviezen te Amsterdam stond verder tijdelijk 20 banden af, de Gemeente Bibliotheek te Rotterdam 16, Teylers Bibliotheek 3, de Bibliotheek der Technische Hoogeschool 2, de Bibliotheek der Hoogere Land-, Tuin- en Boschbouwschool 6, de Openbare Leeszaal te 's-Gravenhage, de Provinciale Bibliotheek te Leeuwarden en te Middelburg 1 en de Nutsbibliotheek te Haarlem 5 banden.

De boekerij verkeert in goeden toestand. In de plaatsruimte is verbetering gekomen sinds de ingebruikneming van de voormalige Museumzaal en de z.g.n. Schneevoogtkamer. Toch bleef het wenschelijk, dat in het Prinsenhof nog een ruimte ter beschikking werd gesteld, voor veel wat tot nu toe zich met een ongewenschte plaats moest tevreden stellen.

Dit kwam gelukkig dit jaar in uitzicht toen de Gemeenteraad op 12 April besloot tot een gedeeltelijke verbouwing van het Raadhuis, waarin ook de verplaatsing van het uitleenbureau en de beschikbaarstelling van een te maken benedenlokaal voor magazijn begrepen waren. Intusschen werd in 1916 nog niet aan de voorgenomen veranderingen begonnen.

Voor de Stads Bibliotheek werd op de gemeentebegrooting van 1916 toegestaan:

Voor salarissen		ƒ 4.000,-
Voor aankoop boeken		ƒ 650,-
Voor bindkosten		ƒ 500,-
Voor drukkosten		ƒ 150,-
Voor meubilair		ƒ 100,-
Voor verwarming		ƒ 125,-
Voor verlichting		ƒ 50.-
Voor schoonmaak en bodendienst		ƒ 400,-
	Totaal	ƒ 5.975-

Voor 1917 werd hetzelfde bedrag geraamd.

In het vaste personeel kwam geen verandering.

De volontaire mej. H.E.J. Führhop verleende ook dit jaar haar zeer gewaardeerde hulp. O.m. catalogiseerde zij de steeds wassende collectie oorlogsliteratuur, en rangschikte, naar mate deze inkwamen, de titelkaarten der Documentatie-afdeeling van de Koninklijke Bibliotheek. Eenige maanden (gedeeltelijk ook van 1917) was de heer Th. J.M. Brantjes ter Stads Bibliotheek werkzaam. Behalve opprijsgestelde hulp, die hij bij voorkomende gelegenheden in bibliotheekwerk verleende, vervaardigde hij een, voor Haarlem's geschiedenis van belang te achten, strookcatalogus van afbeeldingen van personen en gebeurtenissen voorkomende in het Zondagsblad der ‘Stads Editie’ der ‘Oprechte Haarlemsche Courant’, voorzoover deze verband hielden met Haarlem en de omringende dorpen. Dit keurig geheel voltooide werk is een bepaalde aanwinst voor het hulpmateriaal, waarmede onderzoekingen van plaatselijken aard nu en in de toekomst gebaat zullen blijken.

De heer M.J. van Benthem Jutting vermeerderde door zijn nauwgezetten arbeid aan den catalogus van drukkers en uitgevers, de waarde die deze klapper voor bibliografisch onderzoek thans reeds bezit. Wij hopen, dat zijn drukke werkzaamheden, die gelukkig met het boek in den ruimsten zin verband houden, hem naast de opgewektheid om het werk voort te zetten, ook de gelegenheid zullen doen behouden, om dezen catalogus jaarlijks te vergrooten en te verrijken.

De aanwinsten bedroegen 1360 in het journaal bijgeschreven nummers, tegen 1239 in het jaar te voren. Voor een goed deel waren het geschenken. (De lijst van de schenkers beslaat 4½ bladzijden).

Maastricht. - Bibliotheek der Gemeente. - Aan het Verslag over 1916, door den Archivaris-bibliothecaris J. Nuijts uitgebracht, ontleenen wij het volgende:

De ordening en rangschikking der Bibliotheek en van het Archief werd in den loop des jaars voltooid. Daar bij bleek het noodig, de geheele bibliotheek van nieuwe stand- en

[p. 380]

volgnummers te voorzien. Tevens maakte de Archivaris-bibl. een nieuwen catalogus, waarin de boeken op kaarten beschreven, in alphabetische orde op den naam der schrijvers vermeld staan. Ook maakte hij een begin met de bewerking van een nieuwen systematischen catalogus, naar den ouden van A.J. Flament, maar er zullen nog verscheiden jaren verloopen eer hij voltooid is.

De oude catalogus telde, behalve de handschriften en wiegedrukken 7746 nummers, de nieuwe zal bestaan uit 12624 nummers, ongerekend de allernieuwste aanwinsten, en de nog niet compleet geworden werken. De opgaaf van de aanwinsten over het verslagjaar vult ruim 7 bladzijden.

Over het bezoek deelt de Archivaris-Biblioth. het volgende mede:

Het getal handteekeningen van bezoekers overschrijdt in 1916 het cijfer 300. Het totale getal van personen die onze inrichting bezochten mag gerust op het dubbele geschat worden. Aan verschillende onderwijzers en leeraren bij lager, middelbaar en hooger onderwijs verstrekte ik boeken ter inzage of in bruikleen uit de bibliotheek. Voor verschillende personen ontbood ik boeken uit de Rijks-Universiteitsbibliotheken hier te lande. Veel navraag hadden de werken handelende over taal- en letterkunde, schoone kunsten, gewestelijke en plaatselijke geschiedenis en oudheidkunde enz.... Ook werd door mijn persoon, tot private en ambtelijke doeleinden een voortdurend gebruik gemaakt van de bibliotheek en het archief der gemeente.