Het Boek. Jaargang 6

Mededeelingen

De brand van Leuven mooi gepraat door een Nederlandschen Prentbewaarder.- Onder dit sensationeel opschrift richt de Heer C.P. Burger in het laatste nummer van dit tijdschrift eenige aanvallen tegen mij, welke ik niet onbeantwoord kan laten. Ik zal mij hier alleen daartoe beperken eenige feitelijke onjuistheden in de redeneering van den Heer B. te rectificeeren; op de manier, waarop de Heer B. mij aanvalt, door mijne ambtelijke functie en mijne nationaliteit er bij te halen, zal ik niet verder ingaan; dat blijve op rekening van den Heer B.

De Heer B. heeft of niet goed gelezen of mij verkeerd begrepen; anders had hij niet kunnen beweren, dat ik den brand van Leuven heb ‘mooi gepraat’. Ik doe niet de geringste moeite om de vernieling van de boekerij goed te praten of te verontschuldigen; want ik laat de schuldvraag geheel buiten mijne beschouwing. Ik heb het alleen daarover, dat in de vele artikelen, die na den

[p. 238]

brand van Leuven zijn verschenen, zoo weinig positieve gegevens verstrekt werden over wat de boekerij eigenlijk aan schatten heeft bezeten; iets wat toch zeker niet van belang ontbloot zou geweest zijn. Men had zoo veel over die verschrikkelijke ramp hooren praten, dat men graag ook iets meer over de bibliotheek zelf vernomen had. Ik verwijt daarbij aan de pers van de aan Duitschland vijandelijke landen, dat zij de verwoesting van Leuven telkens weer als voorwendsel gebezigd heeft, om tegen de barbarenbrandstichters met de mooie pose van zedelijke verontwaardiging te keer te gaan; of eigenlijk verwijt ik haar dat ook niet; ik constateer alleen, dat zij van die gebeurtenis in ruimsten maat geprofiteerd heeft. Het is zonder twijfel, dat de brand van Leuven vooral in het begin van den oorlog in de openbare meening aan de Entente prachtige diensten heeft bewezen. - Ik zeg dan verder, dat evenmin als de vijandelijke pers het tijdschrift ‘Het Boek’ nadere bijzonderheden over de beteekenis der Leuvensche bibliotheek gebracht heeft, ten minste niet meer, dan men in elke encyclopaedie kan vinden. Alleen lamentaties en beschuldigingen las ik in het artikel, dat indertijd de Heer B. aan den brand gewijd had, en als een typisch staal van deze beschuldigingen haalde ik de vergelijking aan, welke de Heer Burger tusschen Omar, den brandstichter van de beroemde Alexandrijnsche bibliotheek en Wilhelm II, maakte. Vindt de Heer B. deze aanhaling ironisch, het is zijne schuld, dat deze vergelijking ironie opwekt. Maar niet dàt de Heer B. over het groote verlies weeklaagt, was mijn bezwaar, dat hij uitsluitend weeklaagt en ons over den rijkdom der boekerij niet meer bijzonderheden mededeelt. Maar verontschuldigend voegde ik er bij, waarschijnlijk ontbrak aan den Heer B. het noodige materiaal daarvoor; en ik noem dan een werk van een vroegeren bibliothecaris van Leuven over deze bibliotheek (Namur, Histoire de la bibliothèque publique de Louvain. Bruxelles, 1841), waarvan ik veronderstel, dat het niet tot de beschikking van den Heer Burger stond, om daaruit voor zijn artikel te putten. Ik wijs dan op een in de Maartaflevering van ‘Het Boek’ besproken boek van den tegenwoordigen bibliothecaris van Leuven, den Heer Paul Delaunoy, waarop ik zelf door deze aankondiging attent ben gemaakt. Ik zeg daarbij, dat deze bespreking ‘in einem der letzten Hefte’ van Het Boek verschenen is. Dat was ook juist, omdat ik het referaat over genoemd werk voor de Novemberaflevering van het ‘Zeitschrift für Bücherfreunde’ bestemd en ook op tijd daarvoor opgezonden had; ik had ook dadelijk de drukproef ontvangen, maar zoo als dat meer gaat, werd mijn verslag eerst in de Februari-aflevering van 1917gepubliceerd, zonder dat ik er aan gedacht had, dat die vermelding ‘in einem der letzten Hefte’ op dat tijdstip niet meer geheel juist rou zijn.

Van den Heer Delaunoy, den schrijver van het boekje, die nu in Parijs zit, vertel ik dan terloops in een bijzinnetje, dat hij ook ‘in der allgemeinen Verwirrung, von der ein Teil der Elite des belgischen Volkes bei Beginn des Krieges ergriffen wurde, zu den befreundeten südlichen Nachbarn geflüchtet war.’

Daarin ziet de Heer Burger een schimpscheut op den uitgeweken bibliothecaris, en hij vindt dat al heel min, vooral van een Duitscher. Maar ik constateer hier alleen een heel ondergeschikt feit, zonder alle hatelijke bijbedoelingen. Ik prijs immers den Heer Delaunoy daarom niet, noch veroordeel ik hem, want niets ligt mij verder dan mij tot rechter over hem te maken. - Wat ik anders nog ‘fraais en ongepasts’ teberde breng, moet dan in het uitvoerig verslag over het genoemde boekje staan; want ik geef nu het woord aan den Heer Delaunoy, tot wiens laste dat dan valt. Ik sluit mijn verslag met eene aanhaling van de laatste bladzijde van het werkje: ‘La résurrection [de la bibliothèque] sera le monument qui rappellera auxgénérations futures le triomphe du droit sur la force, de la civilisation sur la barbarie’.

M.D. Henkel.

Naschrift.

Het bovenstaande stuk van den heer Henkel eischt wegens zijn onnoodige breedsprakigheid en het weinige zakelijke van den inhoud wel wat veel van onze gastvrijheid. Toch hebben wij het, om onzen lezers een onpartijdig oordeel mogelijk te maken, ge-

[p. 239]

plaatst. Het heeft althans dit nut, dat iedereen zich ervan kan overtuigen, hoe de heer Henkel de kracht van zijn betoog meer in de lengte dan in de diepte heeft gezocht. Zijn heele excuus - want dat is het stuk eigenlijk - komt hierop neer:

1^o. Ik heb alleen gezegd, dat nog niemand een lijst heeft overgelegd van de te Leuven verbrande ‘schatten’.

Daarop zij geantwoord: 't Is geen wonder. De verwoesting der Leuvensche bibliotheek is zóó systematisch in haar werk gegaan, dat er niets kon of mocht gered worden. Dus ook de catalogen zijn verbrand. Maar als de Belgen weer in hun land terug zijn, zullen zij ongetwijfeld uit andere bronnen wel eens een lijst opmaken van al het kostbare dat verbrand werd. De heer Henkel geeft zelf duidelijk te kennen, dat het gebeurde te Leuven een scherp wapen zal blijven in de handen der openbare meening. Inderdaad. Het verwoesten van een cultuurschat als een Universiteitsbibliotheek, waar ruim 100 professoren en 3000 studenten hun studiemateriaal vonden - om van het prachtige gebouw, de Hallen, nog maar te zwijgen - is en blijft een feit, dat in het vervolg in ieder onpartijdig geschiedboek met de noodige commentaren zal worden vermeld.

2^o. Het tweede excuus van den heer Henkel luidt: Toen ik vermeldde, dat de Leuvensche Bibliothecaris Delaunoy voor de Duitschers is weggevlucht, schreef ik dat ‘zonder alle hatelijke bijbedoelingen’. Het is overigens een ‘heel ondergeschikt feit’.

Gaarne nemen wij acte van deze verontschuldiging. Maar als de heer Henkel soms wederkeerig van ons een excuus verwacht, omdat wij vermeld hebben, hoe hij als ‘Nederlandsch ambtenaar’ over de verwoesting van Leuven in een Duitsch tijdschrift geschreven heeft, dan moeten wij hem daarin teleurstellen. Dat ambtenaarschap is geen ‘ondergeschikt feit’ uit het particulier leven van den heer Henkel, doch het is een publiek, een officieel feit. En dat geeft ons het volle recht erop te wijzen, dat hij, in zijn positie, kiescher hadde gehandeld, als hij over het gebeurde te Leuven gezwegen had.

Dat ware inderdaad het beste geweest. De heer Henkel zou zichzelven daardoor antipathie van verschillende zijden, en aan ons tijdschrift plaatsruimte hebben bespaard.

De Redactie.

Uit het Archievenblad. - In de 3^e aflevering van het Archievenblad handelt N. Japikse over de rijke archiefverzameling van het oude Ieperen, die in de Hallen geplaatst was, en door de gewelddadige vernieling van de stad even grondig vernietigd is als de Leuvensche bibliotheek. Men wil door copieeren van wat elders te vinden is, eene nieuwe archiefverzameling vormen; daar de zeer groote en historisch belangrijke verzameling echter lang niet geheel beschreven, laat staan bestudeerd was, is aan een werkelijk herstel natuurlijk niet te denken.

H. Brugmans geeft weer de jaarlijksche bibliografie van werken van Nederlandsche archivarissen, over 1916; 8 bladzijden titels van een 35tal auteurs; J. S.v. Veen en H.E. v. Gelder hebben in dat jaar het meeste geleverd.

Een merkwaardige letterproef. - In het ‘Nwsbl. v.d. Boekh.’ deelt de heer Ch. Enschedé mede, dat op den zolder van den Justizrath dr. Haeberlin, een afstammeling van de familie Luther te Frankfurt a/d Main, onlangs een merkwaardige letterproef voor den dag is gekomen. Deze proef draagt het jaartal 1592 en is uitgegeven door Konrad Berner, die in dat jaar eigenaar werd van Egenolffs lettergieterij, later toebehoord hebbende aan vier opvolgende leden van het geslacht Luther. Zij is de oudste bekende van een lettergieterij, en voor ons van beteekenis, omdat bij enkele schriften de naam van den stempelsnijder vermeld staat. Verscheidene schriften, die aangetroffen worden in de letterproef van Johannes Elzevier van 1658, vindt men terug op de proef van Konrad Berner en bij de meeste (niet alle) staat vermeld, dat voor zoover het de romein betreft deze gesneden zijn door den bekenden stempelsnijder Garamond, terwijl de cursieven afkomstig zijn van den Lyonees Robert Granjon. De kleinere graden, waarbij de naam van den kunstenaar, die ze vervaardigde, niet genoemd wordt, zijn met vrij groote zekerheid gesneden door den voorganger van Berner, Jacob Sabon, die reeds in 1557 aan dat bedrijf verbonden was.

[p. 240]

Na eenigen tijd afwezig geweest te zijn - bekend is zijn werkzaamheid op de lettergieterij van Plantijn - keerde Sabon in 1564 naar Frankfort terug in zijn vroegere betrekking, huwde met de kleindochter van Egenolff en werd in 1572 eigenaar van de lettergieterij van diens erven.

Het feit dat Sabon geboren en opgevoed was te Lyon, en te Antwerpen gelegenheid gevonden had het materiaal van zijn stadgenoot Granjon en van den Parijzenaar Garamond te leeren kennen, zal wel de reden geweest zijn, waarom hij voor zijn Frankfortsche lettergieterij mede de hulp heeft ingeroepen van die beide beroemde Fransche stempelsnijders.