Het Boek. Jaargang 3

Uit Noord- en Zuid-Nederlandsche bibliotheken.

Leuven. - Universiteitsbibliotheek. - De Echo belge, die te Amsterdam verschijnt, bevat (30 Nov.) een stuk van de hand van den Leuvenschen bibliothecaris Paul Delannoy, aan den Temps ontleend, waaruit wij de volgende zinsneden overnemen.

‘Dans toutes les rues, sur tous ces débris qu'il faut escalader avec peine, et plus loin jusque dans la campagne, le vent a disséminé des feuillets de livres et de manuscrits à moitié consumés....

La salle de lecture, dite ‘Salie des portraits’, était un véritable musée historique, où se trouvaient réunis les portraits sévères et sombres des professeurs illustres de l'ancienne université, collection unique et combien intéressante pour l'histore littéraire des Pays-Bas. Il y a un an, elles avaient toutes passé par mes mains, ces vieilles toiles craquelées. Avaient-elles besoin qui d'un nettoyage sommaire, qui d'une restauration complète? Je les revois tous, ces maîtres, qui avaient illustré les chaires de notre université: là, au milieu de la salie, Juste Lipse, puis parmi tant d'autres, Erasme, Puteanus, Jansenius, dont les traits ascétiques nous ra-

[p. 474]

menaient comme d'un bond au milieu des luttes religieuses du dix-septième siêcle, et ce vieux portrait si sombre d'André Vésale, dont la ville de Bruxelles préparait le centenaire et qu'un savant anglais venait de faire photographier comme un des meilleurs du ‘créateur de l'anatomie’.

La collection des livres et manuscrits de notre bibliothèque formait un ensembletrop peu connu des bibliophiles; on y montrait à tout visiteur un petit manuscrit écrit de la main de Thomas a Kempis, et l'exemplaire sur velin du fameux ouvrage d'André Vésale De humani corporis fabrica, exemplaire donné à l'université par Charles-Quint. Depuis cinq ans nous possédions l'original de la bulle de fondation de l'université en 1425. Mais je passe toutes ces curiosités bibliographiques dont tout dépôt ancien s'honore justement. A Louvain c'était la collection des vieux imprimés qui formait le fonds le plus rare etle plus précieux: l'ancien fonds théologique, l'ancien fonds littéraire, l'ancien fonds historique. Constitué dès 1627 par la riche bibliothèque de Laurent Beyerlinck, le fonds des vieux imprimés s'était accru de plusieurs collections particulières appartenant à des spécialistes, de sorte que cette collection formait vraiment un ensemble magnifique. Jusqu'à ces dernières années ils avaient dormi sous la poussière des siècles, ces vieux volumes aux couvertures parcheminées; mais voici deux ans nous avions pu commencer la rédaction des catalogues, nous marchions de surprise en surprise, c'était toute l'histoire religieuse du seizième et de la première moitié du dix-septième siècle que renfermaient ces vieux ‘mélanges’ de pièces, ces Varia reformatoria, comme on l'avait jadis inscrit sur le dos des volumes; de même que de richesses insoupçonnées, que de trésorscachés ne nous avait pas révélés le récent déménagement qui nous avait coûté tant de peine! Notre collection comprenait jadis plus de 350 incunables et chaque semaine, pour ainsi dire chaque jour, nous découvrions de nouvelles éditions; quel beau catalogue nous aurions pu publier d'ici à quelques années! Mon domicile privé ayant subi le même sort que la bibliothèque, presque toutes les notes recueillies à ce sujet ont pèri.

Une bibliothèque universitaire est l'oeuvre de plusieurs siècles, elle ne saurait être reconstituée de toutes piêces. La meilleure compensation que l'université de Louvain pourrait revendiquer serait le transfert d'une des nombreuses bibliothèques universitaires de l'Allemagne. Mais encore cette compensation serait-elle bien imparfaite et ne nous dispensera pas de faire appel à la générosité des amis de la Belgique et de la science. Déjà des bonnes volontés se sont offertes; nous leur sommes reconnaissants de leurs intentions. Mais il est prématuré de songer à une solution pratique avant la fin des hostilités, et toute tentative se heurterait pour le moment à des difficultés nombreuses.

Mechelen. - Archief. - Wij zijn gelukkig onze lezers te kunnen verheugen met de bevestiging van het goede nieuws, dat ons omtrent deze instelling toekwam (cf. blz. 444). Ook op heden bleef de Mechelsche Stedelijke Bibliotheek en Archief zelfs van gedeeltelijke beschadiging bevrijd. Zóó luidt toch een zinsnede uit een persoonlijk schrijven van den heer archivaris H. Dierckx, dd. einde November: ‘Les archives de ma Ville bien aimée sont heureusement conservées jusqu'à ce jour; elles sont partiellement dans les caves du Musée des B.A. à Anvers et le reste dans les caves du local des Archives à Maliues. J'y ai travaillé jusqu'au soir du 26 sept., le jour avant le bombardement et la prise de la ville.’ En deze laatste zin levert een overtuigend bewijs van de verkleefdheid en toewijding, die wij van onzen archivaris gewoon zijn, en waarmede hij ongetwijfeld over de hem vertrouwde schatten waken zal nu hij te Mechelen is weergekeerd.

Het zijn natuurlijk de voornaamste stukken die naar Antwerpen overgebracht werden. Hopen wij, dat voor de andere de aangewezen schuilplaats even veilig zal blijken te zijn. Laat ons hierbij zeggen, dat de kelders van het locaal dus eindelijk eens verdienstelijk benuttigd zijn geweest. De tijd mag wel uit zijn en voor goed voorbij, dat ze een bewaarplaats van marktkramen waren, alwaar men losjes en loszinnig met petroleumlampen rondtrappelt.

Of mocht men soms een nieuwen brand willen? 't Zou erger kunnen zijn dan op den middag van 5 Juli 11., toen het vernielend ele-

[p. 475]

ment beperkt bleef tot het zijgebouwtje, waar de Leeszaal is ingericht, en na een drietal uren kon bemeesterd worden. Dank zij den moed van de brandweer, garnizoensoldaten en niet het minst van een aantal burgers, hadden wij toen de vernieling vanslechts enkele plannen en teekeningen van geringere waarde te betreuren. Het ergst getroffen was wel de archivaris zelf, wiens schrijfbureau niet gered kon worden: behalve eenige zijner boeken ging aldus het groote werk, Biographies et Bibliographies malinoises, waaraan hij sinds een paar jaren onverdroten arbeidde, in de vlammen op.

Sindsdien werd de heer Dierckxnog zwaarder beproefd. Terecht mag hij verder in zijn schrijven klagen: ‘La guerre a été bien cruelle pour moi; elle m'a enlevéle fruit de trois générations de collectionneurs et le résultat de recherches de plus de 100 ans.’ De Mechelsche archivaris stond immers aan het hoofd van de bekende drukkerijen uitgeversfirma Dierckx - Beke Zonen, die gevestigd was met woonhuis en nevenstaand eigendom in de thans platgebrande Steenwegstraat.

3/12/1914.

Dr. R. Foncke.

Amsterdam. - Boekerij der Nederl. Maatsch. t. bev. der geneeskunst. - Een 15^e supplement op den catalogus (29 bladz.), loopende tot 1 Jan. 1914 toont dat de verzameling voortgaat zich uit te breiden, en dat er nog steeds merkwaardige oude uitgaven voor den dag komen, hoewel reeds voor 30 jaren de heeren Tilanus, Israels en Daniels meenden, dat men nu wel ongeveer de compleetheid bereikt had. Aandacht verdienen vooral eenige Boerhaaviana. Overigens geraken we met deze eindelooze reeks kleine supplementjes natuurlijk niet tot eene bruikbare historische bibliographie van Nederlandsche geneeskunde. De systematische rangschikking waarbij oud en nieuw dooreengemengd wordt, terwijl nu ook niet- Nederlandsche werken, toevallige op zich zelf waardelooze aanwinsten, tusschengeschoven worden, heeft voor zulke kleine lijstjes weinig zin; ze moet echter ter wille van de aansluiting aan den catalogus en de supplementenreeks wel worden vastgehouden. Een alfabetisch naamregister van 4 bladzijden komt trouwens den zoekende te hulp.

's Gravenhage [?]. - Boekerij der Rijkscommissie voor de beschrijving der monumenten van geschiedenis en kunst. - Deze boekerij werd volgens het 11^e jaarverslag nieuw geordend. Daar er van den met het 3^e verslag gedrukten catalogus geen exemplaren over zijn, en de verzameling ook zeer is toegenomen, besloot de Commissie een nieuwen catalogus te doen drukken. Het eerste stuk, op Nederland betrekking hebbende, is nu door den adjunct-secretaris Dr. E. Haslinghuis nieuw gecatalogiseerd en als bijlage bij het 11^e verslag - en ook afzonderlijk - gedrukt. Op 108 bladzijden wordt eerst beschreven wat op het geheele land betrekking heeft, dan volgen de verschillende provincies, en in elke provincie de plaatsen in alfabetischeorde. De zorgvuldiggemaakte catalogus toont ons eene niet zeer groote, maar voor de oudheden en monumenten van ons land wel belangrijke verzameling. In een aantal leemten is tijdelijk voorzien door boeken te leenen uit de Koninklijke Bibliotheek en uit de Universiteitsbibliotheek te Groningen; ook deze boeken zijn mede gecatalogiseerd. Verzuimd is, in het boekje op te geven, waar de boekerij zich bevindt.

's Gravenhage. - Algemeen Rijksarchief. - Van de belangrijke Kaartenverzameling in het Rijksarchief was na den Inventaris van Leupe van 1867 jaren lang geene beschrijving in het licht gegeven. Eerst van 1886 af werden aanwinstenlijsten gegeven in de Verslagen omtrent 's Rijks oude archieven.

Nu is de leemte aangevuld door de uitgaaf van een l^e supplement op den Inventaris (Mart. Nijhoff 1914), bewerkt door wijlen Mr. A. Telting, en na zijn dood door Dr. J. de Hullu, vóór de uitgaaf nog nagezien door den heer S.P. l'Honoré Naber, die er ook eene inleiding bij schreef. XVIII + 149 blz.

De beschrijving sluit zich geheel bij die van Leupe aan, en behandelt eerst de zee-atlassen en wereldkaarten, dan de zee-, kust- en rivierkaarten en daarna de landkaarten, plans enz. De inleiding geeft zeer belangrijke historische mededeelingen over de kaartenmakers van de O.I. C., over de Blaeu's en de Van Keulen's, over het verval van de Nederlandsche zeekaarten na het midden van de 18^e eeuw, en den nieuwen opbloei na 1850. Op blz. XIV en XV wordt op eenige bijzon-

[p. 476]

der belangrijke nummers gewezen; wij noteeren daaruit kaart n^o. 2: ‘Nova totius terrarum orbis geographica ac hydrographica tabula a Petro Keerio, exc. Joannes Janssonius Amst. 1621’; en n^o. 156: ‘Ligtende zeefakkel off de geheele Oost-Indische Waterweereldt’, een ms. atlas in 2 deelen, door G.D. Haan 1760.

Haarlem. - Stadsbliotheek. - Het verslag over 1913 vermeldt 8268 bezoeken, waarvan 3273 in de leeszaal, op 97 avonden 715 bezoeken, waarvan 360 in de leeszaal, uitleening van 5278 banden, waaronder 1586 belletristische. Ook naar andere plaatsen werden boeken gezonden. In het journaal werden 1324 nummers ingeschreven, waaronder vele geschenken. Grootere verzamelingen gaven de heer H.L. Janssen van Raaij, de heer en mevr. H.P. M.A. Vogel-Molenkamp, en Mr. A.W. Thöne. Aan de catalogiseering werd voortgewerkt; behalve een alfabetische, een systematische en een standcatalogus is ook een catalogus van trefwoorden in bewerking. Met erkentelijkheid wordt melding gemaakt van een catalogus van drukkers en uitgevers, door den heer M.J. van Benthem Jutting vrijwillig gemaakt en reeds uit een paar duizend fiches bestaande. De tentoonstelling van boek- en prentkunst, in Het Boek 1913 p. 346 besproken, had reeds een paar honderd boekenvan Haarlemsche drukkers doen zien. Eenige kunstvoorwerpen werden van de bibliotheek naar het nieuwe Frans-Hals-museum overgebracht. De begrooting voor 1913 bedroeg ƒ 6130. - waarvan 4000 voor tractementen, 800 voor aanschaffing, 365 voor inbinden. Een kamer, grenzend aan de leeszaal, kon voor bergruimte in gebruik worden genomen. Verder worden vermeld de bibliotheken, waaruit boeken aan de Stadsbibl. werden geleend, en de schenkers.

Hilversum. - Openbare leeszaal. - Volgens het 4^e jaarverslag, over 1913, werden uitgeleend 33105 banden, kwamen er 20961 bezoekers, en bezit de instelling 18151 banden; ter lezing liggen 326 tijdschriften en bladen. Eene verbouwing bracht èn voor de berging èn voor de bezoekers belangrijke verbetering, de uitgaaf van Mededeelingen werd begonnen en zal geregeld voortgezet worden. De financiën laten te wenschen over, het personeel krijgt een veel te geringe gratificatie, eene ruime schenking is nu opgehouden en een aanvraagom subsidieverhooging is ‘met het oog op den ongunstigen tijd’ aangehouden. In voorbereiding is een catalogus voor Nederlandsche taal- en letterkunde.

Van een der leden ontving het Bestuur een gift van ƒ 100. - ten einde die te gebruiken voor een nieuwen dienst, uitleening van prenten. Deze worden uit de rijke, collectie in lijst en achter glas uitgeleend, met op de achterzijde eene beschrijving. Wie ƒ 0.25 per jaar betaalt, ontvangt elke twee weken een andere plaat. Het Bestuur hoopt hiermede bij te dragen tot verbetering der vaak smakelooze wandversiering,