Het Boek. Jaargang 3

Boekbesprekingen.

De boekhandel te Amsterdam, voornamelijk in de 17^e eeuw. Biographische en geschiedkundige aanteekeningen, verzameld door M.M. Kleerkooper, aangevuld en uitgegeven door W.P. van Stockum Jr. 2^e gedeelte. 's Grav. Mart. Nijhoff 1914.

Dit 2^e gedeelte van het lijvige boek (blz. 321-640), brengt op de letters J - R weer een schat van aanteekeningen. Over de uitgaaf zelve zou hier na het vroeger blz. 212 meegedeelde niets gezegd behoeven te worden, ware het niet, dat ik een wezenlijke fout te herstellen had.

De groote bescheidenheid van den man die de uitgaaf bezorgd heeft, maar op den titel zijn eigen naam niet voorop heeft willen plaatsen heeft mij die fout doen begaan.

Inderdaad is, zooals trouwensin de voorrede gezegd wordt, het plan van de uitgaaf heel wat ouder dan de aankoop van het werk van Kleerkooper. Reeds in 1908 had de Vereeniging t. bev. v.d. bel. des boekhandels het voorstel van den heer van Stockum tot een dergelijke uitgaaf aangenomen, en sedert was al een groot aantal belangrijke archiefstukken onder zijn leiding afgeschreven en bijeengebracht, en terwijl Kleerkooper geheel zelfstandig werkte, is hieraan gestadig voort-

[p. 471]

gearbeid. De alfabetische rangschikking op de namen maakte het mogelijk, de beide werken tot een geheel te vereenigen; veelal kan men intusschen de korte meest genealogische aanteekeningen van Kleerkooper nog duidelijk onderscheiden van de vaak omvangrijkere afschriften uit notarieele stukken en andere bronnen die dikwijls in het bedrijf zelf een kijk geven.

Het spreekt van zelf dat men ook in dit gedeelte bij het opslaan van een bepaalden naam vaak minder zal vinden dan men gehoopt had, maar zeer dikwijls ook verrassend veel nieuws en belangrijks.

Ik herinner me zeer goed dat Kleerkooper na het verschijnen van het eerste deel van het nieuwe Biographische woordenboek bedenkelijk het hoofd schudde over hetgeen daar over Broer Jansz., onzen ouden courantier, te lezen stond, feitelijk niet meer dan een meedeeling over de nieuwstijdingen, maar zonder eene enkele bijzonderheid overpersoon, familie, leeftijd, en met slechts enkele jaartallen aan de uitgaven ontleend. We zien nu dat hij gelijk had, hij geeft ons hier een geheele reeks feiten, leeftijd, namen van ouders, opgaven van de drie huwelijken, doop van kinderen, het overlijden in Oct. 1652, en dat van de weduwe in 1672. En we krijgen bovendien tal van opgaven over uitgaven, verkooping van boeken enz. enz. We kunnen dus nu een heel nieuwe biographie van hem opstellen, en deze wordt tegelijk een eerste hoofdstuk van een geschiedenis van een belangrijken boekhandel, als we in het eerste gedeelte van het werk de namen van zijn zoon en kleinzoons, Joost Broersz. en Broer en Jan Appelaer er bij naslaan.

Als voorbeeld van een artikel dat minder voldoening geeft, kan gewezen worden op den naam Willem Jansz., waar een pamflet van 1601 vermeld wordt, met meedeeling dat van dezen drukker verder geen gegevens bekend zijn geworden. Had hij die dat neerschreef deel 3 van de Amsterdamsche boekdrukkers opgeslagen, dan had hij daar op blz. 336-365 onder den naam Willem Jansz. v. Campen alias de Veen heel wat gevonden. Nu is het waar dat het ontbreken van registers alsnog het naslaan van dat werk zeer bemoeilijkt; in het artikel over Broer Jansz. die een leerling van Willem Jansz. v.d. Veen was, zijn echter de daar vermelde gegevens wel gebruikt.

Zal het 3^e en laatste gedeelte hier nog eene aanvulling brengen? Daar we op Campen niets en op Jansz. slechts zoo weinig vinden, zal op Veen allicht iets meer komen. Evenwel, eene hier onder Willem Jansz. nog geplaatste verwijzing noemt alleen Cloppenburch, W.J. en Stam, W.J., maar niet Veen; trouwens ook Willem Jansz. Blaeu is deze verwijzing vergeten.

Maar genoeg opmerkingen van deze soort, die te veel op aanmerkingen zouden gaan lijken, al bedoelen ze natuurlijk niets anders dan een bewijs te geven, met welke belangstelling het boek, ook in kleine details, door mij bekeken is.

Liever wil ik nog op enkele uitvoerige stukken wijzen, die bij het doorbladeren mijne aandacht trokken. Op blz. 341 vinden we een heel uitvoerig contract van compagnie tusschen J. van Lamsvelt en eenige andere ‘boekebinders en boekverkopers te Amsterdam, om te drucken, kopen en verkoopen sodanige boeken als zij met den anderen raetsaem sullen oordeelen.’ Op blz. 356-363 eene reeks van stukken naar aanleiding van een verzoekschrift van Hendrik de Leth (1744) over het geven van privilegie op kaarten, waartegen de Overluijden van het boekverkopersgild zich ten sterkste verzetten, ‘alsoo daardoor veele disputen zijn geresen, terwijl het bijna onmogelijk is, dat

[p. 472]

vele caarten met den anderen niet in gedeeltens zoude overeenkomen.’ Daarop volgen zeer belangrijke contracten van ‘den Joodschen drucker Philips Levi’ tot het leveren van ‘2500 Hebreeuwsche boeken, genaamt de Magsoor,’ (1669), en het drukken van ‘6300 Joodse Hoogduijtse bijbels met hebreeuwsche letters of daer omtrent’ (1676). Op blz. 399 vinden we (5 Sept. 1670) den ondertrouw van Albert Magnus en Marretie Claes Vis, ons reeds bekend door den rijk gebonden trouwbijbel. De bruidegom wordt als ‘boecbinder’ aangeduid; bij het maken van zijn testament in 1677 heet hij ‘boekverkooper’. Uit de volgende annotaties blijkt dat bij hem te krijgen waren ‘de globes enz. van wijlen Joan Blaeuw’ (1678), en datlater bij zijn Erven ‘toteen civile prijs te bekomen’ waren de Oprechte en Compleete Atlassen van de Hr. Jan Blaauw zal. sooals deselve bij sijn Ed. zijn nagelaten, in 't Fransch, Latijn, Neder- en Hoogduijtsch; als mede de Stede-boeken van Nedertand, Italien, Savoyen en Piemont, Napels en Sicilië, Sanderi Flandria Illustrata, Brabantia, Mauritii Res gestae etc. (1693). In 1707 werd eene verkooping van de door de weduwe nagelaten boeken aangekondigd, ‘waaronder vele atlassen van Blaeu, Janssonius etc.’; daaronder ‘een seer heerlijk door Dirk Jansz. van Santen afgezet, in 19 deelen Latijn, de weerga van Blok.’

Niet van groot belang, maar aardig als aanvulling zijn de annotaties over Hans Matthijsz., door mij in de laatste aflevering van de Amst. boekdr. behandeld, maar - afgezien van een drietal uitgaven - met geene andere bijzonderheden dan zijn begraafdatum, en den naam van zijne weduwe. Hier vind ik nu zijn ondertrouw-inteekening, die herkomst, leeftijd enz. aangeeft, en bovendien het feit dat ook hij ten huize van Corn. Claesz. het vak heeft geleerd; voorts nog iets over de weduwe, die 7 jaar later voor de derde maal trouwde, en over een zoon Hans, die in 1622 als boekbinder in het gildeboek werd ingeschreven, maar later is ‘uijtgescheijden.’

Maar ik zal op deze wijze niet verder gaan, men neme liever het boek zelf ter hand. Alleen mag nog met een enkel woord gewezen worden op de zeer uitvoerige en belangrijke hoofdstukken onder de namen Mortier (430-450), Neaulme (451-522), Ravesteyn (574-610). We mogen bij den krachtigen voortgang van het werk zeker spoedig het derde deel verwachten, dat wel meteen de Registers zal brengen die reeds in het eerste stuk beloofd zijn.

B.

Leeszaaljaarboekje 1913, uitgeg. door de Vereen, voor Openbare leeszalen en bibl. 32 bladz.

In aansluiting aan statistische tabellen, in 1909 in de Boekzaal gegeven, behandelt dit eerste leeszaal jaarboekje de laatste vijf jaren. Na een kort jaarverslag van de Vereeniging volgt een chronologisch overzicht van de opening der leeszalen, waaruit blijkt dat in 1913 het aantal van deze instellingen van 15 op 22 kwam, in 1914 op 23. Daarna de samenstelling van al de besturen, en een opgaaf welke politieke partijen daarin vertegenwoordigd zijn, een overzicht van de rijks- en gemeentesubsidies, van de uitgaven en inkomsten, van het personeel en het boekenbezit, meedeeling over bijzondere afdeelingen en in bruikleen ontvangen bibliotheken, en over de voorwaarden van toegang en uitleening, en tabelletjes van uitleening en bezoek, waarbij Rotterdam, Dordrecht en Groningen zich door hooge cijfers onderscheiden.

Ten slotte een tienjarig overzicht van de Groningsche vereeniging, die haar leeszaal, de derde in ons

[p. 473]

land, op 7 Oct. 1903 geopend heeft; dit verslag is met vier afbeeldingen opgeluisterd.

Correspondentieblad voor Nutsbibliotheken. Uitgegeven door de Centrale Commissie voor de volksbibliotheken tot Nut van 't Alg. N. 1, 2. Nov., Dec. 1914.

Dit blaadje is min of meer een vervolg op het Rapport, een jaar geleden door ons besproken (Het Boek 1913, blz. 308). De Centrale Commissie die bestemd is, tot raad en steun te dienen voor de bestuurders der Nutsbibliotheken, is er niet alleen, maar ze heeft hare werkzaamheid aanvaard, en dat wel geheel in den geest van het Rapport. Zij wil aan de afzonderlijke commissies dien raad en steun geven, maar niet volgens een eenvormig schema, en allerminst door hun het bestuur uit handen te nemen of eenigen dwang uit te oefenen. Op blz. 3 lezen we: ‘Toch zullen wij er op moeten letten dat de plaatselijke omstandigheden van elke boekerij vooral niet over het hoofd worden gezien;... Gelukkig... dat wij alleen adviezen kunnen geven, geen voorschriften mogen opstellen, en dat plaatselijke commissies, die plaatselijke belangen zeker niet zullen verwaarloozen, over het beheer harer bibliotheken de beslissing in handen houden.’ Het blaadje ‘verschijnt maandelijks gedurende het winterhalfjaar. Brieven en stukken: Amsterdam, N.Z. Voorburgwal 212.’

P. Gouda Quint, Grondslagen der bibliografie van Gelderland. 4^e vervolg. (Bijdr. en meded. der vereen. Gelre, dl. XVII, p 329-354).

Wie zich met Geldersche geschiedenis of plaatsbeschrijving bezig houdt, wordt door den heer Gouda Quint steeds trouw op de hoogte gehouden van het allernieuwste. Hier geeft hij weer 26 bladzijden in compressen druk, gevuld met titels van meerendeels nieuwe publicaties. De schikking sluit zich steeds onveranderlijk - wat bij zulke jaarvervolgen natuurlijk is - aan het hoofdwerk aan. De bibliograaf vindt ook nog telkens oudere uitgaven die hem vroeger ontgaan waren; zoo b.v. nu een Duitsch nieuws-berichtje van het jaar 1586, zich voegende bij p. 35 van de Grondslagen.