Het Boek. Jaargang 2

[p. 375]

Varia.

De overlangsche rugtitel.

De vraag, of de overlangsche rugtitel van een boek van onder naar boven, of van boven naar onder moet loopen, is tot nu toe nog niet met algemeene stemmen opgelost, hetwelk kan blijken, behalve uit al datgene wat links en rechts erover geschreven wordt, ook uit eene mededeeling, voorkomende in de afl. Juli-Aug. 1913 van het Zentralblatt für Bibliothekswesen, S. 350. Zooals daar vermeld wordt, heeft de Allgemeine Anzeiger für Buchbinderei (Stuttgart) een rondvraag daaromtrent gedaan, en de meest uiteenloopende antwoorden ontvangen. Twee inzenders hebben zelfs in ernst voorgesteld, den titel tweemaal te laten drukken, eens van boven naar beneden en eens andersom, zoodat beide titels in het midden van den rug bij elkander komen.

De verdedigers van de richting: van beneden naar boven, geven over het algemeen als hun gevoelen aan, dat het de meest natuurlijke is, en dat de titel, wanneer het boek op het boekenrek staat, dan gemakkelijker leesbaar is. Al zegt het Zentralblatt het niet uitdrukkelijk erbij, toch ligt het voor de hand, dat de verdedigers van de tegenovergestelde richting, van boven naar onder, veelal wel precies dezelfde redenen voor hun gevoelen zullen aanhalen. En m.i. terecht. Nog wijzen deze laatsten erop, dat door de richting: van boven naar beneden, de titel ook leesbaar blijft, wanneer het boek liggend wordt bewaard in zijn natuurlijken toestand, nl. met het titelblad boven.

Onlangs heeft ook de Heer J.C.M. Mensing bij de bespreking van P. Kersten's Der exakte Bucheinband in dit tijdschrift (afl. Mei 1913, blz. 185v.) zijn gevoelen omtrent dit punt uitgesproken. Volgens hem is het ‘logisch,’ dat de titel van beneden naar boven loopt, omdat bijv. een drukker, die overlangsche tabellen drukt, van links onder naar rechts boven werkt, en eveneens iemand, die een vel papier overlangs beschrijven gaat. Evenals de Duitsche voorstanders geeft ook de Heer Mensing als zijn gevoelen te kennen: ‘Mij dunkt, men is ook geneigd een rugtitel van links onder naar boven te lezen.’ Toch voelde hij óók wel de moeilijkheid, die ontstaat, wanneer bijv. een boek op tafel ligt, daar dan de titel op zijn kop komt te staan Evenwel blijft hij bij den titel van beneden naar boven, omdat die logischer is.

Hopende bij niemand ergernis op te wekken, noch bij den Heer Mensing, noch bij zijne collega's boekbinders, meen ik op de eerste plaats als mijn gevoelen te mogen uitspreken, dat in deze kwestie niet de boekbinders of boekdrukkers, doch de menschen, die de boeken gebruiken, het laatste woord moeten hebben. Zij toch zijn het, die van den morgen tot den avond telkens allerlei boeken uit hun boekenkast moeten halen, en daarom zijn zij eigenlijk de ‘mannen van de praktijk.’ Het is bepaald jammer, dat bij de vermelde rondvraag in Duitschland ‘von Bibliothekaren... sich nur wenige geäussert (haben)’, zooals het Zentralblatt mededeelt. Waren er meer antwoorden van bibliothekarissen en andere wetenschappelijke menschen ingekomen, dan twijfel ik niet, of de meerderheid zou zonder aarzeling gestemd hebben: van boven naar beneden, en niet omgekeerd.

Laten we ons de zaken eens praktisch voor oogen stellen. Een overlangsche titel wordt alleen gebruikt op een dun boek, en dunne boeken treft men weinig aan in 2^o en 4^o formaten, doch veelal in 8^o en kleinere formaten. Nu wil niet alleen de usance, maar ook het gemak, dat in een boekenkast de folianten en

[p. 376]

kwartijnen, die meestal van een tamelijke dikte zijn, op de onderste planken en de octavoboeken en kleinere formaten hooger staan. Het gevolg daarvan is, dat boeken met overlangsche rugtitels veelal zullen staan ter hoogte van de schouders en het hoofd van een man van normale lengte, en natuurlijk ook hooger dan zijn hoofd. En nu vraag ik iedereen, vooral bij titels, die ter hoogte van het hoofd of hooger staan: Hoe leest gij den titel het gemakkelijkst? Mij dunkt, dat men algemeen zal antwoorden: van boven naar beneden.

Ter bevestiging mogen hier worden aangehaald de woorden van een Nederlander, die niet alleen een uitstekend geleerde was, maar ook een bij uitstek handig en praktisch man, nl. Prof. J.G. R. Acquoy, die in 1894 zijn mooie Handleiding voor kerkgeschiedvorsching en kerkgeschiedschrijving ('s-Gravenhage, Nijhoff) heeft uitgegeven, waarvan Prof. F. Pijper in 1910 een tweeden en vermeerderden druk in het licht gaf. Bij de vele praktische wenken, die Prof Acquoy o.m. geeft voorde inrichting, het drukken en het corrigeeren van een boek, zegt hij o.a. ook dit: ‘Is het geschrift te dun voor een horizontalen titel, dan worde deze verticaal geplaatst, doch in dit geval niet van beneden naar boven, maar van boven naar beneden. Iedere geleerde weet bij ondervinding, hoe lastig het zoeken is naar een dun boek, welks rugtitel vanbenedennaar boven is gedrukt. Desniettegenstaande worden er nog steeds zulke boeken uitgegeven, omdat de schrijvers het aan de drukkers overlaten, en de drukkers er niet op bedacht zijn. Een schrijver, die liefde heeft voor zijn werk, laat niets aan anderen over, maar kiest en keurt alles zelf, met name ook den rugtitel van zijn boek’ (ed. 1894, blz. 159; ed. 1910, blz. 197 v.). Een zoo duidelijke uitspraak van een man van levenslange praktijk, worde aan drukkers en boekbinders eens ter overweging en bespreking aanbevolen.

Het beroep, dat de Heer Mensing doet op het feit, dat een drukker bij overlangsche tabellen van links onder naar rechts boven werkt - en hetzelfde geldt voor overlangsche illustraties, die meestal óók zoo geplaatst worden dat het onderschrift van beneden naar boven loopt - gaat slechts gedeeltelijk op. Het geldt alleen voor de linksche (even) pagina's. Voor de rechtsche is het juist andersom. Men ga maar eens recht voor het midden van een boek zitten, dat twee overlangsche tabellen of illustraties geeft. Die op de linksche (even) pagina zal men gemakkelijker overzien, als de druk van beneden naar boven loopt; daarentegen zal men die op de rechtsche (oneven) pagina beter en gemakkelijker in het oog hebben, wanneer de druk juist andersom loopt, van boven naar beneden. Dat komt omdat het linkeroog, dat als 't ware met het lezen ‘begint’ - men leest immers altijd van links naar rechts - gemakkelijker begint aan den onderkant van een linksche pagina, en aan den bovenkant van een rechtsche.

En zoo gaat het ook met een plank boeken. Daar men gewoon is van links naar rechts te lezen, zal men, bij het zoeken naar een boek, meestal aan de linkerzijde van de plank beginnen. De telkens volgende boeken staan dus altijd eenigszins rechts van de zoekende oogen. En evenals deze op een rechts liggende dwarse pagina gemakkelijker aan den bovenkant beginnen, zoo beginnen zij ook gemakkelijker bij den bovenkant van een rechts en rechtop staanden rugtitel.

Mocht dus ook in Nederland eens een rondvraag gedaan worden omtrent dit nog steeds niet uitgemaakte vraagstuk, dan stemt ondergetee-

[p. 377]

kende: De overlangsche titel moet loopen van boven naar beneden, omdat dat natuurlijker en gemakkelijker is.

Dus juist om dezelfde redenen, welke anderen voor het tegenovergestelde gevoelen aanhalen!

W.

B.K.

P.S. Het bovenstaande was reeds naar de drukkerij gezonden, toen de Heer J.W. Enschedé mij het afschrift deed toekomen van een passage uit het Börsenblatt van 22 Aug. 1913 (n. 194, Sp. 8348). Daar argumenteert een mij niet nader bekende H.S. aldus: De boeken stelt men in het boekenrek op van links naar rechts, en men zoekt ook van links naar rechts. Staan er nu meerdere overlangsche titels naast elkander, dan krijgt men een reeks regels onder elkaar, juist als op een gedrukte pagina; en wanneer dan die titels van beneden naar boven gedrukt zijn, dan leest men ze achter elkaar af, juist zooals men de regels van een boek leest. Staan de titels echter van boven naar beneden gedrukt, dan moet men telkens den hooger gelegen regel lezen. En daar men dat niet gewoon is, is het moeilijker.

Daartegenover kan weer worden opgemerkt: 1^o Dat hierbij verondersteld wordt, dat er verschillende overlangsche titels naast elkander staan; wat natuurlijk niet altijd het geval is. 2^o Dat, wat mij persoonlijk betreft, ik een bladzijde van een boek, waarop ik iets zoek, dat niet bijzonder in het oog loopt, juist altijd van beneden naar boven lees (beter: doorzoek); want neemt men de gewone route, van boven naar beneden, dan heeft men veel meer kans, het gezochte over het hoofd te zien.

Men ziet, dat ten slotte alle argumentaties, hetzij pro of contra, zoowat even lang als breed zijn, daar het hoofdmoment telkens gezocht moet worden in het subjectieve: ‘ik vind’ dit of dat het gemakkelijkst en het meest natuurlijk.