Het Boek. Jaargang 2

[p. 316]

Mededeelingen.

De nieuwe jaargang van Oud-Holland, nu onder redactie van A. Bredius en H.E. van Gelder, begint met een waardeerend woord van den eerstgenoemde over den overleden mede-redacteur E.W. Moes. Een portret van de hand van Jan Veth is bij de 2e aflevering gevoegd. In de eerste is nog opgenomen een nagelaten studie van Moes over het kunstkabinet van Valerius Röver dat na den dood van den verzamelaar (1739) naar Kassel gegaan is. De geschiedenis van deze verzameling heeft de schrijver geput uit den Catalogus, die in handschrift in de Amsterdamsche Universiteitsbibliotheek berust, en die nu als Bijlage achter het opstel is afgedrukt.

Staatsbegrooting 1914. - Aan de mededeelingen in de couranten over de begrooting voor 1914 (Hoofdst. V. Binnenlandsche Zaken) ontleenen we 't volgende als van eenig belang voor ons bibliotheekwezen.

Salarisherziening wordt voorgesteld voor de assistenten en het personeel der Leidsche universiteitsbibliotheek.

Voor verbouwing van die bibliotheek is uitgetrokken als eerste termijn ƒ 25.000 van een totaal van ƒ 345.000.

Een subsidie van ƒ 2700 wordt voorgesteld voor een Vakschool voor den Boekhandel en het Bibliotheek- en Archiefwezen.

Gelden zijn uitgetrokken voor de herziening van de regeling en verdere belooningen der ambtenaren enz. bij 's Rijks archieven. Het komt den minister voor, dat de nieuwe regeling de volgende zoude zijn: Algemeene Rijksarchivaris ƒ 3700 -ƒ 4500 in 8 jaren; Rijksarchivarissen in de provinciën en archivarissen aan het Algemeen Rijksarchief ƒ 2800- ƒ 3600 in 8 jaren; hoofdcommiezen ƒ 2400- ƒ 2700 in 4 jaren; commiezen ƒ 2000 tot ƒ 2300 in 4 jaren; adj.-commiezen ƒ 1300-ƒ 1900 in 8 jaren; concierges, portiers, stokers en verdere bedienden ƒ 600-ƒ 1000 in 8 jaren. Het ligt in de bedoeling de nieuwe regeling te doen ingaan met 1 April 1914.

Voor jaarwedden en verdere belooningen der ambtenaren en bedienden bij de Kon. Bibliotheek te 's Gravenhage is ƒ 3631.25 meer noodig o.a. om de aanvangsjaarwedden van de assistenten op ƒ 600 te bepalen.

Dit alles, zóó bijeengeplaatst, geeft een eigenaardige mengeling van indrukken. Verblijdend is zeker de voorgenomen flinke verbouwing aan de Leidsche universiteitsbibliotheek. Hoe dringend noodig deze is, blijkt uit de hierna meegedeelde woorden van den Rector magnificus bij de overdracht van zijne waardigheid.

Maar hoe te oordeelen over de verschillende salarisvoorstellen? Al zijn de meedeelingen op dit punt zeer onvolledig en ongelijk, toch treft één ding heel sterk, de geheel verschillende behandeling van Rijks-archiefpersoneel en Rijks-bibliotheekpersoneel. Voorde archiefmenschen een samenhangende regeling, voor het bibliotheekpersoneel eene voortzetting van het oude stelsel van nu hier iets, dan daar wat. Overigens voor beide eene voortzetting van de gebruikelijke karigheid. Nadat nog pas gebleken is, dat voor het hoofd van ons archiefwezen eene salarieering noodig is, gelijk staande met die van een hoogleeraar, komt het den minister toch weer voor dat hij als maximum ƒ 4500 behoort te krijgen in 8 jaren! En toch, hoe steekt bij die archiefregeling het eenige cijfer af dat we over de bibliotheken krijgen! Zelfs voor de Koninklijke wordt nu eerst een bedrag uitgetrokken dat aan de assistenten een minimum zal geven, gelijk staande met dat van de stokers en verdere bedienden aan de rijks-archieven! Laten we ons intusschen verheugen, dat ten minste weer iets wordt gedaan; na de algemeene regeling voor den Haag nu eene partieele voor Leiden en de andere universiteits-bibliotheken, later misschien weer iets voor de ambtenaren die nu vergeten zijn!

B.

Rectoral redevoering te Leiden. - Bij de overdracht van het rectoraat der Leidsche hoogeschool 15 Sept. j.l. heeft de aftredende rector een paar dingen gezegd, welke hier stellig geaccentueerd dienen te worden. Blijkbaar ook denkende aan de verhoudingen in ons archiefwezen, die, naar men zegt, den vorigen algemeenen rijksarchivaris tot heengaan hebben gedwongen en die zijn ambtgenoot te 's Hertogenbosch met den strafrechter in aanraking hebben gebracht,

[p. 317]

zeide prof. dr. B.D. Eerdmans volgens de N. Rott. Crt. (15 Sept. Av. A.):

‘Wie aan 't hoofd eener inrichting staat, ziet zijn wetenschappelijk onderzoek belemmerd door talrijke administratieve verplichtingen, die het beheer der inrichting juist legt op de schouders van hem, die zijn tijd het beste ten bate der wetenschap zou kunnen gebruiken. Behalve offers aan tijd, brengt zulk beheer ook belangrijke offers aan geld met zich mede. Verschillenden onzer ambtgenooten hebben het rijk duizenden guldens voorgeschoten en moeten met het indienen van allerlei staten nauwkeurig toezien, willen zij geen gevaar loopen, hun voorschotten niet terug te krijgen. Zijn die eindelijk, na vele maanden, terugbetaald, dan ontvangen zij noch dank, noch rente. Deze wijze van beheer brengt voorts allerlei schaduwzijden met zich mede, die zich steeds dààr voordoen, waar een bureaucratische zakenmethode weigert met de eischen der practijk rekening te houden en die gemakkelijk tot de grootste moeilijkheden van juridischen aard zouden kunnen leiden. Het ware zeker gewenscht, wanneer middelen konden gevonden worden om aan dien toestand een einde te maken.’

En verder gewag makende van de academische gebouwen en instellingen was zijn verslag over de Bibliotheek dit:

‘Wie in onze universiteitsbibliotheek achter de leeskamer en in 't bureau weet door te dringen, krijgt - de wanorde ziende - een indruk van verregaande slordigheid van 't personeel. Hij die echter verder ziet bespeurt dat dit een noodzakelijke maar wel overlegde wanorde is. Er is geen plaats meer. De boeken staan in de kasten reeds in dubbele rijen en wanneer nu toch nog volgnummers er bijkomen, rest er niets dan ze op tafels of op den grond in de nabijheid der kasten te zetten. Welk een inspanning dit van de beambten vordert en hoeveel tijd er daardoor verloren gaat, begrijpt ieder. De toestand is daar werkelijk onhoudbaar en wordt met de maand erger.’

Voorts brengt spreker dank aan dr. P.C. Molhuysen, die met 1 Juli 1913 de betrekking heeft aanvaard van onder-bibliothecaris van het Vredespaleis, voor al hetgeen hij in 't belang van universiteit en bibliotheek heeft verricht.

J.W.E.

Drukprijzen in Duitschland. - De eigenaar van het Camburger Tageblatt te Camburg (Saale), Robert Peitz, heeft geschreven en zelf uitgegeven een Druckpreisbuch für die Buchdruckereien Deutschlands; nach 30 jähriger Er fahrung unter Mitwirkung erster graphischer Fachmänner bearbeitet (M 2, 50).

De vraag, hoeveel het gereedmaken van een zeker drukwerk aan de drukkerij zelf kost, en hoeveel in verband met de concurrentie de ondernemerswinst met redelijkheid mag zijn, is er een van urgent belang, het raakt direct het drukkerijbedrijf als industrie. Ik ben niet competent tot oordeelen, noch in het algemeen, noch in dit bijzondere geval, waar talrijke factoren van plaatselijken aard, van economische verhoudingen, van persoonlijk inzicht de questie beheerschen. Maar dit weet ik, dat er zich een vrij groote literatuur over begint te ontwikkelen. Ik noem b.v. in Duitschland de academische dissertatie Buchdrunkgewerbe van Alfred Heller (1911) en Die Preisgestaltung in Druckereigewerben van Bertenburg (1913) voor ons de Handleiding bij het berekenen van drukwerk van E.J. de Groot en De kostende prijs van M.H. Binger, beide van 1911 en door mij ingeleid in De Boekzaal van dat jaar. Niet ieder dezer schrijvers gaat uit van hetzelfde princiep; of dit juist is, of hier vele wegen misschien tot het zelfde doel kunnen voeren, weet ik niet, maar dit lijkt mij stellig noodzakelijk toe, dat één onzer jongere economen, die neiging gevoelt tot dit soort dingen, historisch en critisch studie maakt van dit ernstige probleem. Dat hij daarbij op alle hulp en voorlichting kan rekenen eenerzijds van de patroonsorganisatie, de Bond van Nederlandsche Boekdrukkerijen, anderzijds van gezellen organisaties, in de eerste plaats de Algemeene Nederlandsche Typografenbond, die beide eveneens in deze richting werkzaam zijn, daaraan valt, dunkt me, niet te twijfelen. Peitz' denkbeelden zijn bij die studie ongetwijfeld van beteekenis, omdat zij ontwikkeld worden door iemand uit de practijk, die zich met zijn systeem wel bevonden heeft.

J.W. E.

Adalbert Hortzschansky. † - Prof. dr. Adalbert Hortzschansky, bibliothecaris aan de koninklijke Bibliotheek te Berlijn, is 23 Augustus jl. in den ouderdom van 56 jaar

[p. 318]

overleden. De door hem bewerkte Bibliographie des Bibliotheks- und Buchwesens, die jaarlijks sedert acht jaar verscheen als bijlage op het Zentralblatt für Bibliothekswesen is gebleken een werkapparaat van den eersten rang te zijn.

J.W.E.

Verleden jaar deed Ludwig Rosenthal te München in het Duitsche Börsenblatt de vraag of er een afdoend middel bestaat om op elkaar geplakte vellen papier b.v. in oude boekbanden zonder beschadiging van elkaar te scheiden. In het Börsenblatt van dit jaar 19 Juli wordt thans bericht dat daartoe een toestelletje is geconstrueerd, waartoe men zich moet wenden tot den heer Arno Höhne te Leipzig, als gemachtigde van Elisabeth Pfau geb. von Otto.

J.W.E.

De Gesellschaft der Typenkunde des XV. Jahrhunderts verzond onlangs aan haar leden als publicatie weer 3 omslagen met incunabel-facsimilé's n.l. vol. VI fasc. III en vol. VII fasc. I, II, III, zijnde blad 457-565. Dit keer voegde zij er bij een omslagje met II authentieke bladen uit zwitsersche, duitsche en italiaansche wiegedrukken. Even verheugd als ik ben met het bezit van deze folio's, evenzeer keur ik toch af, dat dit streng wetenschappelijk lichaam zich heeft laten verleiden tot het lakenswaardige bedrijf van het grangeriseeren. Ik maakte met deze desbewuste en gewilde mutileering van boeken en documenten eerst onlangs kennis en meende dat te moeten signaleeren in dezen jaargang van Het Boek p. 40, maar weinig had ik gedacht dat dit bibliomanisch gedoe navolging zou vinden bij een lichaam, dat zich zeer zeker niet ten doel stelt het vernietigen van incunabelen.

J.W.E.

Van het bekende werk over den Amerikaanschen boekhandel ‘The profession of bookselling’ door A. Growoll, verscheen kort geleden het derde deel, na het overlijden van den schrijver, persklaar gemaakt door A.H. Leypoldt.

Het bevat hoofdstukken over: The correspondence departement. The Salesman. The Store-Boy. Subscription Book Business. The Commercial Traveller. The Old Book Trade. (New-York, Office of the Publishers' Weekly).

Het ‘Neues Archiv der Geselschaft fürältere deutscheGeschichtskunde’ 1 Jahrg 1913. S. 503-524) bevat een opstel van Wilhelm Levison over ‘Handschriften des Museum Meermanno Westreenianum im Haag’.