Het Boek. Jaargang 2

[p. 235]

Uit Noord- en Zuid-Nederlandsche bibliotheken.

's Gravenhage. - Koninklijke bibliotheek. Benoemd met 1 Juli a.s. tot wetenschappelijk assistent 1e kl. bij de Koninklijke Bibliotheek te 's-Gravenhage dr. A.W. Bijvanck, aldaar.

's-Gravenhage. - Openbare leeszaal en bibliotheek. - De Maandberichten jg.3n^o.3 brengen het verslag over 1912. Het aantal bezoekers en lezers neemt voortdurend toe. De gemeente verhoogde haar jaarlijksche subsidie met ingang van 1 Oct. 1913 met ƒ 2000.-. De steun van de zijde van particulieren is nog altijd betrekkelijk gering, wat dubbel te betreuren is omdat de grootte van het rijkssubsidie daarvan afhankelijk wordt gesteld. Het gevolg van een en ander is, dat onder de ontvangsten op de rekening van 1912 belangrijke post opgenomen gelden moest worden geboekt, en dat die post volgens de begrooting van 1913 nog verhoogd zal moeten worden. Enkele weken vóór het einde van 1911 werd een begin gemaakt met het uitleenen van boeken, aanvankelijk kosteloos; de financieele toestand dwong echter tot eene wijziging, de uitleening moest beperkt worden tot de leden, die voor hun contributie van minstens ƒ 1.- verder kosteloos kunnen lezen, en de houders van couponboekjes à 25 cent, waardoor het lezen van een boek voor den tijd van 14 dagen op 2½ cent komt te staan. In Augustus werd hiervan aan de lezers mededeeling gedaan, en dit deed de uitleencijfers onmiddellijk weer merkbaar dalen; ook na latere nieuwe stijging bleef het toch beneden 3000 uitleeningen per maand. Opmerkelijk is de stijging van de uitleening voor bepaalde rubrieken na het verschijnen van de uitgegeven rubriekskatalogi, in Mei voor de afdeeling geschiedenis en aardrijkskunde, in October voor technologie, handel. landbouw enz. Percentsgewijze worden ook hier, als overal, vooral romans en novellen gevraagd; ongeveer 18 percent van het boekenbezit is romanlectuur, maar deze rubriek wijst 20808 uitleeningen aan op een totaal van 31226, dus 66.63 percent. Van de 2028 lezers waren 1220 mannen en 808 vrouwen. Het bezoek aan de leeszaal steeg met gemiddeld bijna 1000 bezoeken per maand, in 't geheel in 1912 65274 bezoekers tegen 54092 in het vorige jaar; daarvan waren 54645 mannen, 10629 vrouwen. Het boekenbezit, in banden, steeg in 1912 van 6119 tot 8455, waaronder 844 door schenking verkregen. Het aantal ter lezing liggende dag- en weekbladen, tijdschriften en kunstwerken bedraagt ruim 650. Een eigen binderij, die geregeld ook voor nazien en reparatie van de teruggekomen boeken zorgt, blijkt een belangrijke bezuinigingspost te zijn.

Groningen. - Bibliotheek der Rijks-universiteit. - Een belangrijke aanwinst op het gebied der nieuwere Duitsche letterkunde en letterkundige geschiedenis in 1911 gaf den Bibliothecaris aanleiding een systematischen catalogus van alles wat de bibliotheek op dat gebied bezit, in het licht te geven. Deze catalogus bevat 1763 titels, in groot quarto formaat gedrukt in 128 kolommen, naar een overzichtelijke systematische indeeling. De hoofdrubriek (kol. 25-128) behandelt de afzonderlijke schrijvers in alfabetische orde. De titels zijn doorloopend genummerd en een alfabetisch register, op 8 bladzijden in drie kolommen, verwijst rechtstreeks naar deze nummers. Bewerker van het fraai gedrukte boek is de conservator C.H. van Fenema, het register is door den tijdelijken ambtenaar J.C.A. Hübscher vervaardigd. Als uitgever wordt op titel en omslag J.B. Wolters vermeld.

De Bibliothecaris stelt zich voor, later misschien nog andere dergelijke systematische afdeelingscatalogussen te laten volgen.

Hilversum. - Openbare leeszaal en bibliotheek. - Het jaarverslag over 1912 vermeldt allereerst de ontvangst van subsidies van Gemeente en Rijk, vroeger geweigerd, en eenige belangrijke giften van begunstigers. Voor het eerst kon nu aan de assistenten der Bibliothecaresse eene kleine gratificatie worden toegekend. Het aantal bezoekers was 2328 minder dan het vorige jaar(in 1911: 23831, in 1912: 21503, waarvan 4756 vrouwen); het getal uitgeleende banden nam toe met 10846 (in 1911: 23933, in 1912: 34779); ruim 75 percent behoort tot de rubriek Letterkunde 19e eeuw. Het aantal banden

[p. 236]

vermeerderde met 2326, waarvan 2168 door schenking verkregen, en bedroeg aan het eind van het jaar 16101. Het aantal tijdschriften klom tot 303, ongerekend die van het Medisch leesgezelschap. Het verslag geeft verder een lijst van onderwerpen, waarover in 1912 door bezoekers lectuur werd gevraagd; het vermeldt eene tentoonstelling betreffende Japan, in April gehouden en door 548 personen bezocht; ‘wegwijzers’ over Homerus, Japan, en Leonardo da Vinci, die à 5 cent verkrijgbaar werden gesteld; den catalogus aardrijkskunde, hier vroeger op bl. 154 reeds vermeld, en waarop eerstdaags die van Nederl. en Vlaamsche taalen letterkunde enz. met een keuropgaaf van de beste werken uit de andere afdeelingen zal volgen.

In een eerste nummer van Mededeelingen, die iedere maand zullen verschijnen, maar nu over 4 maanden (Januari-April)loopen, worden uitvoerige inlichtingen gegeven over de inrichting van de catalogussen enz., waarin naar een tamelijk ingewikkeld systeem door kleuren verschillende rubrieken worden aangewezen: ‘een titel op een blauw blad duidt een levensbeschrijving aan’, maar donkerblauw als kleur van den catalogus, en blauw als kleur van de ringen der etiketten zijn aanwijzingen van de groep Natuurwetenschappen, natuurkunde, scheikunde, aardkunde. Verder bevatten bladz. 5-12 eene lijst van aanwinsten, naar vakken gerangschikt, en bladz. 13 geeft een statistiekje van bezoek en uitleening over de maanden Januari, Februari en Maart.

Leiden. - Universiteitsbibliotheek. - Catalogus van theses in de jaren 1581-1595 aan de Leidsche Academie verdedigd. - Men kende oudtijds te Leiden twee soorten van theses, de theses pro gradu welke verdedigd werden om een graad (van Doctor, Licentiaat of Magister) te behalen, en die met onze tegenwoordige Dissertaties en Stellingen zijn te vergelijken, en de theses exercitii causa propositae, enkel als oefening bedoeld, die thans buiten gebruik zijn, maar toch nog niet zoo heel lang geleden zijn afgeschaft; ten tijde van Cobet bestonden ze nog. In het Archief van den Senaat (Inv. n^o. 90) berust een bundel theses van de eerste soort, van den allereersten tijd tot 1595, vrij volledig volgens den verzamelaar, Prof. Vulcanius, die als secretaris van den Senaat deze theses heeft bijeengebracht; slechts een paar die verdedigd waren voordat hij in 1581 zijn ambt aanvaardde, had hij niet meer kunnen vinden. Er mede samengebonden zijn de lofdichten door vrienden ter eere van den jongen doctor vervaardigd. Van de tweede soort bevat het Archief drie bundels, een in folio, twee in quarto, die er nog niet waren toen bovenbedoelde inventaris gedruktwerd, maar die sedert op de Bibliotheca Thysiana gevonden, door Curatoren dier instelling aan het Senaatsarchief werden teruggegeven. Ook hier ontbreken de lofdichten niet. De geheele verzameling is nu in bruikleen gegeven aan de Universiteitsbibliotheek en daar te raadplegen.

Het catalogusje (20 bladz.) dat van deze collectie is gemaakt en waaraan dit een en ander ontleend is, zal zeker bij historische onderzoekingen over personen uit het laatst van de 16^e en het begin van de 17^e eeuw goede diensten bewijzen. Eerst worden gegeven de theses pro gradu, dan de daarop betrekking hebbende gedichten, daarna de Theses exercitii causa, dan de daarbij behoorende gedichten, en ten slotte nog eenige theses die in andere verzamelingen te vinden zijn. In elke lijst is de volgorde alfabetisch naar de auteursnamen; na de carmina, waarvan de maker bekend is, komen die van ongenoemde dichters. De in handschrift bewaarde theses zijn niet gescheiden van de gedrukte, wat bij den volkomen gelijken aard natuurlijk is, bij de gedrukte wordt de drukker of uitgever vermeld - meestal Plantijn of Raphelengius -, bij alle de datum van de verdediging; de plechtige promotie had meestal een of meer dagen na de verdediging der theses pro gradu plaats.

Leeuwarden. - Openbare leeszaal en bibliotheek. - Van den Catalogus verscheen een derde druk, een lijvig boek van 12 + 272 bladzijden. Voorop gaat een inhoud, die een gemakkelijk overzicht geeft van de 30 hoofdafdeelingen, en de wellicht 200 rubrieken, waarin de geheele stof is ingedeeld. Dan volgt het reglement, waaruit we zien dat de Leeszaal op werkdagen van 10-1 en 3-10 uur, op zondagen van 3-10 toegankelijk is;

[p. 237]

de uitleening geschiedt alle werkdagen van 3-4 en van 7-9½ uur. De titels zijn in elke rubriek alfabetisch gerangschikt, in den regel op den auteursnaam; biografieën op naam van den persoon, wiens leven verteld Wordt, anoniemen of op een eerste woord -b.v. Onze afgevaardigden; Verslag van den toestand der prov. Friesland - of op een voorgeplaatst woord-b.v. Friesland, Buma Bibliotheek, Catalogus en vervolgen -. In de geheele catalogiseering is geen strenge regel in acht genomen, de titels zijn zeer kort, en hebben slechts voor een deel het jaar van uitgaaf. Bij de indeeling is evenmin strenge consequentie; men heeft steeds maar zoo gedaan als op 't oogenblik practisch scheen. Zoo vindt men onder Nederlandsche letterkunde tal van vertaalde boeken, wat bij al te groote kortheid der titels wel weer zijn voordeel heeft daar men nu uit de plaatsing van den titel moet opmaken of b.v. Ebers. G., Serapis een Duitsch of een Hollandsch boek is. Het vinden van een boek, dat onder verschillende rubrieken kan geacht worden, wordt gemakkelijk gemaakt door verwijzingen, en door een alfabetisch register. Geheel aan het eind vindt men een Lijst van couranten, tijdschriften en vervolgwerken. Het geheel is een flink, gemakkelijk boekje. Voor een volgende uitgaaf zou het toch aanbeveling verdienen, dat men begon met het schrijven van nauwkeurige titels., al behoeven die niet uitvoerig te zijn.

Rotterdam. - Gemeentebibliotheek. -Voor de betrekking van Bibliothecaris zijn door B. en W. ter benoeming aanbevolen:

1^o.	Dr. J.A. vor der Hake, leeraar aan de Hoogere burgerschool en Handelsschool te Haarlem.
2^o.	Dr. T.P. Sevensma, conservator aan de universiteitsbibliotheek te Amsterdam.
3^o.	T. Folmer, bibliothecaris van het Leeskabinet.

Naar aanleiding van deze aanbeveling werd in het ochtendblad van de Nieuwe Rott. Courant van 28 Mei een ingezonden stuk opgenomen van de hand van den heer J.F. van Someren, Directeur van de Utrechtsche Universiteitsbibliotheek, met opschrift: Meten met tweeërlei maat! De schrijver vindt het terecht zeer vreemd, dat men voor den te benoemen Directeur van een ziekenhuis met een juist inzicht mannen van het vak aanbeveelt, geneeskundigen, èn door hun studie èn door hun beroep met het werk, dat van hen verlangd zal worden, vertrouwd, - dat men daarentegen bovenaan op de aanbeveling als bibliothecaris een leeraar plaatst, die geen enkel blijk gegeven heeft, van bibliotheekwezen, bibliografie, en bibliotheekpractijk op de hoogte te zijn. Hij wijst er op dat het gemeentebelang volstrekt eischt dat er zoo iemand benoemd wordt, die in staat zal zijn, te zijner tijd in zake den bouw en de inrichting van de bibliotheek op grond van eene veeljarige ervaring adviezen te geven van onberekenbaar nut en tot voordeel van de gemeentekas. Hij toont aan dat het college dat zulk een voordracht opmaakt, zichzelf een slag in 't aangezicht geeft door de vroeger in allen ernst gebezigde argumenten nu over boord te gooien. Hij betwijfelt of de Raad zich met die aanbeveling zal vereenigen, en verwacht beter van het gezond verstand, de onpartijdigheid en den zin voor recht en billijkheid der Rotterdamsche vroede vaderen.

De uitslag doet echter zien, dat hij aan deze ‘vroede vaderen’ eigenschappen heeft toegekend, die de meerderheid althans niet bezit. In de vergadering van 5 Juni is na eene korte bespreking benoemd Dr. J.A. vor der Hake met 22 stemmen. Op Dr. Sevensma zijn 14 stemmen, op den heer Folmer 2 stemmen uitgebracht. Als motiveering voor dit vreemde raadsbesluit vindt men in het debat alleen aangegeven dat de eerst-voorgedragene ‘een eerlijk, bekwaam man en Christelijk-historisch is.’ Dit laatste is volgens een der raadsleden ‘een goed merk’!

Rotterdam.-Leeskabinet. - Het 54^e jaarlijksche verslag (1912) van de Vereeniging tot daarstelling enz. vermeldt een tekort van ƒ 465.65. terwijl ook de begrooting voor 1913 een vermoedelijk tekort van ƒ 2075.91 aanwijst. Het ledental is op nieuw gedaald tot 1411, een cijfer ongeveer gelijk aan dat in 1866. Het contract met de gemeente is vernieuwd voor een jaar, met stilzwijgende jaarlijksche verlenging, indien vóór of op 30 Juni geen opzegging geschiedt. Als belangrijke geschenken worden vermeld een mooie collectie academische proefschriften van wijlen Mr. J. van Heukelom en eene belangrijke

[p. 238]

verzameling geschiedkundige en andere werken van wijlen Mr. B. Mees. Het aantal werken dat de instelling bezit wordt opgegeven als 37628, bestaande in 65456 deelen. Voor aankoop is besteed ƒ 2904.12. Er werden in 't geheel 18480 deelen aan huis ter lezing verstrekt.

De Bibliotheken in Nederland. - Nog in de maand Mei is de Nederlandsche Bibliotheekgids. voor enkele maanden door de Nederl. Vereeniging van bibliothecarissen en bibliotheek-ambtenaren ontworpen(zie afl. Febr. blz. 79), in het licht gekomen. Het boekje van 88 bladzijden, ‘samengesteld door het Bestuur’, en uitgegeven door A. Oosthoek te Utrecht, zal wel reeds in handen van alle lezers van Het Boek zijn, zoodat eene korte vermelding hier voldoende schijnt. Het is een boekje voor practisch gebruik; kortheid en volledigheid zijn nagestreefd en ook vrij goed bereikt. In afwijking van de Rijks-statistiek voor enkele jaren geleden, waarmee men het onwillekeurig - hoewel niet geheel billijk - vergelijkt, zijn hier die bibliotheken opgenomen, waarvan de vermelding de moeite waard scheen, en niet de tallooze onbeduidende plaatselijke volksleesgelegenheden. Zoo veel mogelijk is al het noodige meegedeeld, adres, organisatie, openstelling, inhoud, literatuur, catalogiseering. De schikking volgt de alfabetische orde van de plaatsen van vestiging, als ik juist tel 62 in getal; te Amsterdam zijn een 70-tal bibliotheken vermeld, onder 's Gravenhage tel ik er 50, onder Utrecht 20. Door toevoeging van een register is getracht voor bepaalde onderwerpen aan te wijzen, in welke bibliotheken men over elk daarvan iets vindt; of dit gelukt is, zal de practijk moeten leeren.

Trouwens ook in andere opzichten zal door ondervinding moeten blijken wat nog aangevuld en verbeterd moet worden. Gelegenheid tot dit laatste zal er wel komen, daar het boekje reeds nu bijna is uitverkocht. Het zou weinig nut hebben, hier kleine gebreken te gaan zoeken en aanwijzen. Als bewijs van belangstelling wil ik intusschen opmerken dat op blz. 31 niet vermeld is, dat Kesper's belangrijke opstel over den oorsprong der Goudsche librye ook is opgenomen in Het Boek II blz. 60, waar het voor zoekenden gemakkelijker zal te vinden zijn dan in het Dagblad van Gouda. Voorts dat bij de Utrechtsche Universiteitsbibliotheek onder Geschiedenis (blz. 75) nog wel vermeld had mogen worden Evers, De bibliotheek der Rijksuniv. te Utr. in het Tijdschr. v.b. en b. VII (1909) blz. 257-277.

B.

Bibliotheken in Ned. Oost-Indië. - In het Meinummer van het ‘Koloniaal tijdschrift’ breekt J. van Dissel een lans voor het oprichten van gewestelijke bibliotheken. ‘Welk ambtenaar bij het B.B.’, zoo zegt hij, ‘heeft niet meermalen dringend de behoefte gevoeld aan het raadplegen van boekwerken, geschriften e.w.d.m.z. de residentie betreffende, waarin hij momentaan werkzaam is, om tot de ervaring te komen, dat zonder deze zelf zich aan te schaffen, ze alleen te betrekken zijn uit de bibliotheek van het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen en, doet hij daartoe een poging, bovendien te moeten vernemen, dat ze uitgeleend zijn, en ja, wanneer? kunnen toegezonden worden.

Zich de betrekkelijke werken, enz. zelf aan te schaffen behoort natuurlijk pecuniae causa tot de vrome wenschen, en dan, heden zit hij hier, over een jaar werkt hij in een ander gewest, waardoor het bezit van een boekerij, tengevolge van de hooge transportkosten bij verhuizingen, geen lust doch een last wordt.

Aan het bovenbedoelde bezwaar zou zeker tegemoet gekomen kunnen worden, indien ter hoofdplaats van elk gewest zich een bibliotheek bevond voorzien van werken, geschriften, overdrukken, kaarten, enz. de residentie betreffende, waaruit de ambtenaar die boekwerken zou kunnen betrekken, welke hij in het belang van zijn bestnuurstaak wilde raadplegen of bestudeeren.

Het nut van dergelijke boekerijen springt zóó in het oog, dat het ons in waarheid verbazen moet, dat niet overal dergelijke bibliotheken reeds bestaan, en pas in 1905 de Regeering zich met deze zaak heeft ingelaten.’

De schrijver gaat dan verder na hoe aan de middelen te komen benoodigd voor dergelijke boekerijen, bespreekt de organisatie er van en meent dat steun van de regeering gewenscht is.