Het Boek. Jaargang 2

Uit Noord- en Zuid-Nederlandsche bibliotheken

Amsterdam. - Universiteitsbibliotheek. - Deze bibliotheek, die eerst kort geleden de groote boekerij van wijlen Mr. J.A. Sillem door uiterste-wilsbeschikking verkreeg, is al weder met eene zeer belangrijke boekenverzameling verrijkt geworden, en ditmaal door eene schenking van een nog levend en werkzaam geleerde. De oud-hoogleeraar H.P.G. Quack heeft de door hem bijeengebrachte werken van socialisten, en over sociale onderwerpen aan de Gemeente Amsterdam geschonken ter plaatsing in de Universiteitsbibliotheek. Het is eene verzameling, uiterlijk reeds van grooten omvang, maar die bij telling van het aantal boeken en boekjes, op een zeer hoog cijfer zou komen, en die bij schatting van de zeldzaamheid van elk afzonderlijk werkje, zeker een buitengewoon hoog aantal punten zou behalen. De schenker omschrijft de collectie zelf als ‘het vrij uitgebreide studiemateriaal, waaruit zijn boek - De Socialisten, Personen en stelsels - is opgebouwd.’ Dit boek zou men het levenswerk van den heer Quack kunnen noemen, daarbij voor een oogenblik vergetende, dat hij er naast, èn als hoogleeraar, èn als bank- en spoorwegbestuurder enz., en ook als auteur nog zoo heel veel meer heeft gedaan. Het heeft het lezende publiek gepakt in sterker mate, en in veel ruimer kring, dan de schrijver zich zelf ooit had voorgesteld. Het beginsel om geen eigen systeem op te bouwen en voor te dragen, maar na nauwkeurige bestudeering uiteen te zetten al wat die denkers en zoekers uit alle tijden hebben gewild en gedaan, geeft er de waarde, en blijkbaar ook de bekoring aan. Reeds op hoogen leeftijd en met afnemend gezichtsvermogen heeft de van harte nog jeugdige werker een nieuwen druk - den 4^en en 3^en - gereed gekregen, die ook al weer in een zeer groot getal exemplaren zijn weg gevonden heeft, en hij voelt nu, dat een volgende uitgaaf, zoo die nog noodig mocht zijn, een jongeren bewerker zou eischen. Onder deze omstandigheden scheen het hem gewenscht, nu ook die groote verzameling bijeengebrachte boeken en boekjes, die men nergens anders in zulk eene volledigheid vindt, in de bibliotheek van zijne stad Amsterdam te plaatsen. Wat hij met de schenking beoogt laten we het best volgen in de

[p. 45]

woorden, door hem zelven bij de aanbieding neergeschreven. ‘Mogen, bij het bespieden der vele evoluties van de Maatschappij, jonge scherpziende auteurs, ook door deze gegevens van die oude vergeten boeken, opgewekt worden, om zoo mogelijk op hunne beurt frissche wegwijzers te kunnen zijn langs de woelige paden naar een voor alle burgers der maatschappij vruchtbare en vredige toekomst.’

Het geschenk is op voorstel van B. en W. door den Raad onder dankbetuiging aanvaard.

's Gravenhage. Bibliotheek van het Departement van marine. - Van deze bibliotheek, verscheen een nieuwe Catalogus, bijgewerkt tot ultimo December 1911, door W.J. van der Werff, Hoofdcommies-Bibliothecaris, een boek van 819 bladzijden. Een uittreksel uit de voorschriften, vastgesteld 24 Aug. 1910 doet zien, dat de bibliotheek in de eerste plaats voor het personeel aan het Departetement bestemd is, maar ook mag dienen voor officieren, machinisten en ambtenaren bij de marine, en voor officieren van het Nederlandsche en Nederlandsch-Indische leger en voor gepensioneerde officieren en machinisten, en ook voor burgers, op bijzondere aanvraag. Het is dus werkelijk een instelling van algemeen nut.

De verzameling bevat boeken over alle onderwerpen van krijgskunde, zeevaart en zeewezen, over alle technische vakken, staathuishoudkunde, handel, aardrijkskunde, geschiedenis, taalkunde en onderwijs.

Allervreemdst is bij eene zoo rijke verzameling de wijze van catalogiseering; men zou den catalogus voor een werk van 100 jaren geleden houden. Eerst indeeling in 25 vakken, aangeduid met de letters van het alfabet. Dan in elke afdeeling de boeken naar de formaten: in folio, in quarto, in octavo, en eene alphabetische lijst der boeken in de afdeeling voorkomende. Om dus een boek te vinden moet men eerst weten in welke afdeeling het gebracht is; dan kan men òf, als men het formaat weet, voor een folio-boek de foliorubriek doorloopen, òf een woord uit den titel op de gis uitkiezen en in de alfabetische lijst opzoeken. Want niet de schrijversnaam, ook niet het eerste substantief is in deze lijsten voor de rangschikking gebruikt, maar een willekeuriggekozen woord.

Het is te hopen dat eindelijk bij een diensttak als de Marine eens zal gebroken worden met dat verouderde systeem om catalogiseerwerk op te dragen aan een ambtenaar die er absoluut geen verstand van heeft, en dan maar naar eigen inzicht doorwerkt, zonder zich eens te laten voorlichten door mannen van ervaring op dit speciale gebied. Had in dit geval de Hoofdcommies-Bibliothecaris zich eens niet te goed geacht om een kijkje te gaan nemen op de Koninklijke bibliotheek, en met een van de ervaren ambtenaren daar de zaak te bespreken, wat zou er dan een veel practischer catalogus voor den dag zijn gekomen, zonder eenige vermeerdering van arbeid en kosten. Want aan toewijding en zorg heeft het bij het maken van dezen catalogus niet ontbroken.

B.

Rotterdam. Bondsbibliotheek (geopend 21 Maart 1896). Catalogus, 2e druk, 1912. 96 bladzijden, klein 8^o.

De naam van den Bond wordt niet genoemd, maar het is ‘een vereeniging van ruim 600 onderwijzers (essen)’, en de bibliotheek, gevestigd Nieuwehaven N.z. 87b, wil ‘een vraagbaak’ zijn ‘voor hun vak, kan't zijn op ieder gebied, dat daarmee in betrekking staat’. De bibliothecaris W. Langebeeke deelt 't een en ander mede over de bibliotheek die in 1896 begon met slechts 152 werkjes, door bruikleengeving, schenking en aankoop zich uitbreidde, en sedert 1908 verzekerd is voor ƒ 2000. Met aanhaling van tal van schrijvers beveelt hij vervolgens het lezen en de kennis van de geschiedenis warm aan. Daarna volgen inlichtingen over de rangschikking, en bepalingen betreffende openstelling en uitleening. ‘Alle onderwijzers(essen) in en om Rotterdam, zoowel die van 't bizonder als van 't openbaar onderwijs, alsmede vakonderwijzers(essen) en bewaarschoolhouderessen kunnen van de bibliotheek gebruik maken; ook leesclubs, -kringen of -gezelschappen uitgaande van bovengenoemde personen.’ De bibliotheek is, behalve in de vacanties, Zaterdags van 4 tot 5 uur open, en voor degenen die dan niet kunnen komen nog een uur op vier aangewezen avonden in elke maand. De leestijd is 14 dagen, voor studieboeken 4 weken. Het gebruik is gratis voor cursisten, anders

[p. 46]

5 cents leesgeld per boek of ƒ 1.20 per jaar; voor leesgezelschappen zijn nog gunstigere regels gesteld. Voor vlugge bediening op de zitdagen wordt aanbevolen vooruit een verlanglijstje klaar te maken.

In deze geheele instelling en regeling is veel, dat inneemt: die opwekking tot lezen, die onderlinge samenwerking om de gewenschte lectuur te krijgen en in ruimer kring ten gebruike te geven. Maar hoe vreemd doet nu die catalogus aan. Het lijkt wel of de Rotterdamsche onderwijzers een groep vormen, die tot dusver niet wist dat er boeken bestaan, en die van de overige lezende wereld geheel afgescheiden leeft. Ik laat hier volgen wat over de rangschikking gezegd wordt.

‘Nu er een nieuwe catalogus moest worden gedrukt, daar de andere was uitverkocht, zijn de boeken opnieuw genummerd en ingedeeld hoofdzakelijk naar de vakken genoemd in art. 2 van de wet op het lager onderwijs en daarbij schrijversgewijze naar tijdsorde gerangschikt en wel naar den 1en druk, ook al is een latere uitgave aanwezig. Alleen daar, waar eenzelfde persoon, of onderwerp door verschillende schrijvers is behandeld,werden deze werken, voor't gemak van den lezer, bij elkaar geplaatst. De operagidsen, reiswijzers en biographieën van “Mannen en vrouwen van beteekenis” zijn alphabetisch gerangschikt om vlug een bepaald persoon of stuk te kunnen vinden. Bij de werkjes onder de nummers gemerkt met een * is een toelichting of voorbericht; de handleidingen zijn afzonderlijk genoemd naast het stel boekjes waarbij ze behooren en dus gerangschikt onder a, werkjes voor leerlingen van de lagere school. De afzonderlijke werkjes over algemeene en bizondere methodiek van een vak zijn geplaatst onder b, studie voor de onderwijzers(essen). Achteraan in den catalogus staat een beknopt alphabetisch register van onderwerpen, waarover boeken aanwezig zijn in de Bibliotheek. Een zeer uitgebreid algemeen personen- en zaken-register, eveneens alphabetisch geordend, ligt in de Bibliotheek ter inzage, zoodat men in een minimum van tijd kan nagaan, over welke personen en onderwerpen de Bibliotheek lectuur bevat.’

Hieruit spreekt vooreerst een groote toewijding en liefde voor de vrijwillig opgevatte taak. We zien ook een helder inzicht in't belang van juiste dateering; de boeken worden naar 't jaar van verschijning der eerste uitgaaf gerangschikt. Maar bij geen enkelen titel is het jaar van uitgaaf opgegeven! We zien voorts een inzicht in het nut van alphabetische klappers: in 't boekje ontbreekt echter een algemeen alphabetisch register, en de lijstjes die er zijn geven uitsluitend de onderwerpen aan! Dat de namen der schrijvers practisch het voornaamste hulpmiddel zijn om een boek te vinden is een feit dat den samensteller van den catalogus na eene ervaring van 19 jaar nog geheel onbekend is!

Men zou zoodoende haast gaan twijfelen of het streven van mannen als onze pas overleden van Rijn wel iets uitwerkt! Daar zien we de stad die het eerst een werkelijk openbare leeszaal heeft ingericht, bestuurd door een man, die als geen ander er op uit was, ook de eenvoudigsten tot lezen op te wekken. En daar schijnt zelfs in de onderwijzerswereld, waar het inzicht in het nut van lezen opkomt, niemand op den inval te komen dat men met de kennis en ervaring van zulk een man toch wel eens zou kunnen te rade gaan. Had de ijverige bondsbibliothecaris maar eens een paar malen met hem gesproken, dan zou er zonder noemenswaardige verhooging van kosten een catalogusje verschenen zijn, oneindig practischer en leerzamer dan dit. Laat ons hopen, dat een derde druk er heel anders zal uitzien dan de tweede.

B.

New York's bibliotheken. - In den staat N.Y. waren in 1911: 1390 bibliotheken met 9.718.899 dln. en een uitleencijfer van 21.482.990. Van dezen behoorden 845 tot onderwijs-instellingen, 53 tot vereenigingen, 51 waren subscription-libraries, terwijl er 440 free-public-libraries waren, behoorende tot het staats-bibliotheekssysteem.

De stad N.Y. geeft voor hare bibliotheken jaarlijks uit 1.192.720 Doll.

Zwitsersche bibliotheken. - Zwitserland bezit geene groote bibliotheek van den eersten rang, waar men, wat voor wetenschappelijke studiën vereischt wordt, in den regel kan vinden, daarentegen is het materiaal, dat de kleinere bibliotheken gezamenlijk kunnen verschaffen, van vrij groote betee-

[p. 47]

kenis. Om het den zoeker gemakkelijk te maken, verscheen in 1904 een catalogus van wat in een aantal bibliotheken aan periodica aanwezig was. Hiervan verscheen nu eene tweede uitgave ‘Zeitschriften-Verzeichnis der schweizerischen Bibliotheken’, vermeldende 6737 periodieken, berustende in 223 bibliotheken op 30 verschillende plaatsen. Van de Nederlandsche tijdschriften misten we verscheidene belangrijke; zoo is bv. geen enkel rechtsgeleerd nederlandsch tijdschrift in deze lijst te vinden en het is zeker hoogst bevreemdend, dat in geen enkele Zwitsersche bibliotheek ‘De Gids’ te raadplegen is. Het Verzeichnis vormt no. 4 van de ‘Publikationen der Vereinigung schweizerischer Bibliothekare’. Ons werd tevens toegezonden no. 3 dezer publicaties, een referaat van Hermann Escher over ‘Die Stellung der schweizerischen Bibliotheken zur Frage einer einheitlichen Regelung der Katalogisierung’.