Het Boek. Jaargang 1

[p. 365]

Een middeleeuwsch kroniekje, dat tijdens de republiek als schoolboek is gebruikt.
Slot.

In de vorige aflevering (blz. 329) heb ik een en ander medegedeeld over een Hollandsch kroniekje, dat in den tijd der Republiek op de scholen diende als leesboek voor de Vaderlandsche geschiedenis. Thans geef ik een lijstje van de uitgaven, die mij zijn bekend geworden. Voor inlichtingen omtrent andere dan de door mij genoemde, ook over die, waarvan ik alleen een vermelding heb gevonden, maar geen exemplaar heb kunnen opsporen, houd ik mij beleefdelijk aanbevolen. Een zooveel mogelijk volledige opsomming is niet alleen uit bibliographisch oogpunt van belang; zij levert ook een bijdrage tot de geschiedenis der oude schoolboeken, waarover niet veel bekend is, en geeft tevens een kijk op de denkbeelden en opvattingen van het groote publiek in vroeger dagen, waaromtrent het niet gemakkelijk is gegevens te verzamelen.

1. Antwerpen, W. Vorsterman, 8 Maart 1538. ‘Ende men salse mede te cope vinden tot Aemstelredamme in den gulden Bijbel ten huyse van Bartholomeus Jacopzoon.’ Loopt tot 1536. Londen, Britsch Museum. Een beschrijving van dezen druk geeft Moes, De Amsterdamsche boekdrukkers, I, p. 136.

2. Antwerpen, W. Vorsterman, 3 Februari 1539. ‘Ende men salse mede te cope vinden tot Aemstelredamme in den gulden Bijbel ten huyse van Bartholomeus Jacopzoon’. Loopt tot 1536. Londen, Britsch Museum; 's-Gravenhage, Kon. Bibl. Een beschrijving van dezen druk geeft Moes, a. w., p. 136-137.

3. Antwerpen, W. Vorsterman, 22 Juni 1541. ‘Ende men salse mede te cope vinden tot Amstelredamme in den gulden Bijbel ten huyse van Bartholomeus Jacopzoon.’ Deze uitgave heeft, evenals alle volgende, een vervolg tot 1540, en als aanhangsel drie korte hoofdstukjes a. ‘Van onsen doorluchtigen keyser Karolo een corte

[p. 366]

recapitulacie.’ b. Een stukje over den rijksdag te Augsburg in 1530. c. ‘Noch een corte vermaninge van den aldermachtisten (sic) keyser Karolus....’ Utrecht, Aartsbisschoppelijk Museum.

4. Antwerpen, W. Vorsterman (?), 12 Juni 1542. ‘Mede te koop tot Amsteldam, in den vergulden Bijbel.’ Vermeld door A. Pars, Index Batavicus of naamrol van de Batavise en Hollandsche schrijvers, Leiden 1701, p. 23.

5. Antwerpen, W. Vorsterman, 18 Februari 1543. ‘En men salse mede te cope vinden tot Aemstelredamme in den gulden Bijbel ten huyse van Bartholomeus Jacopzoon.’ Amsterdam, Univ. Bibl.

6. Antwerpen, Marie Ancxt, 16 Maart 1547. 's-Gravenhage, Kon. Bibl.

7. Antwerpen, H. Petersen van Middelborch, 27 Januari 1548. 's-Gravenhage, Kon. Bibl.

8. Leiden, Claes Adriaenszoon Mast, 25 Juni 1554. ‘Ende men salse te coop vinden tot Leyden bij mijn, Jan Verhaech, woonende bij die Blauwe Steen in die gulden Bijbel.’ Amsterdam, Univ. Bibl.

9. Leiden, Jan Mathijszoon, 1560. Amsterdam, Univ. Bibl.

10. Antwerpen, wed. Jacob van Liesvelt, 1562. Een exemplaar berustte in 1872 bij P. Leendertz Wz., zie Navorscher, XXII (1872), p. 21.

11. Leiden, Jan Matthijszoon (?), ‘int jaer MD ende LXIIV’ (1563?). Zie den Catalogus der letterk. nalatenschap van wijlen Jacobus Koning, II, n. 262.

12. Leiden, Jan Matthijszoon, 1564. Een exemplaar berustte in 1872 bij P. Leendertsz Wz., zie Navorscher, XXII (1872), p. 21.

13. Leiden, Jan Mathijszoon (?), 1565. Zie Catalogus van Van Campenhout, n. 3352, aangehaald in Navorscher, XXII (1872), p. 21.

14. Kampen, Peter Warnerssoen, z.d. (1550-1566¹⁾). 's-Gravenhage, Kon. Bibl.

15. Leiden, Jan Matthijsz., 1567. Amsterdam, Univ. Bibl.; hierin staat voorin geschreven: ‘Dit is de eerste druk. Zoo is er ook eene van 1617. Amst. bij G. Heyndricksz. van Breughel’. 's-Gravenhage, Kon. Bibl.

16. Leiden, J. Bouwenszoon, z.d. (1571²⁾). ‘Ende men salse te coope vinden tot Amsterdam ten huyse van Henric Aelbertszoon,

1) Volgens A.M. Ledeboer, De boekdrukkers, boekverkoopers en uitgevers in Noord-Nederland, Deventer 1872, p. 221 was hij tusschen 1550 en 1566 werkzaam.

2) Volgens Ledeboer, a. w., p. 240 was Jan Bouwenszoon werkzaam van 1571 tot 1608. Moes, a. w., p. 232 vond van Henric Aelbertszoon geen latere uitgaven dan 1571.

[p. 367]

woonende in de Warmoesstraet in den gulden Bijbel.’ Van de drie hoofdstukjes achteraan is het tweede, over den rijksdag van Augsburg in 1530, na verandering van het jaartal in 1540, geplaatst voor het eerste, om een waardiger slot te krijgen. Deze foutieve omzetting is in alle volgende uitgaven nagevolgd. Leiden, Univ. Bibl.; 's Gravenhage, Kon. Bibl. Een beschrijving van dezen druk geeft Moes, a. w., I, p. 231.

17. Amsterdam, Harmen Jansz. Muller, 1588. Amsterdam, Univ. Bibl.

18. Amsterdam, Harmen Jansz. Muller, z.d. 's-Gravenhage, Kon. Bibl. Beschreven bij Moes, a. w., I, p. 332 n. 248.

19. Amsterdam, Harmen Jansz. Muller, z.d. Andere uitgave dan 18. Amsterdam, Univ. Bibl. Beschreven bij Moes, a. w., I, p. 333 n. 249.

20. Amsterdam, Harmen Jansz. Muller, z.d. Andere uitgave dan 18 en 19. Amsterdam, Univ. Bibl. Beschreven bij Moes, a. w., I, p. 333 n. 250.

21. Hoorn, Ewout Muller, 1589. Beschreven bij Moes - Burger, a. w., IV, p. 141, die den titel ontleend heeft van den veilingcatalogus-Serrure (1872) no. 1703, maar dit exemplaar zelf niet heeft kunnen terugvinden.

22. Amsterdam, Wilhelm Janszoon van Campen, z.d. (c. 1593). ‘Men vintse te coop bij Cornelis Claesz., boecvercooper, woonende opt Water int Schrijfboec.’ Amsterdam, Univ. Bibl. Beschreven bij Moes, a. w., II, p. 97.¹⁾

23. Amsterdam, Wilhelm Janszoon van Campen, z.d. (c. 1593). ‘Men vintse te coop by Laurens Jacobsz.²⁾, boecvercoper, woonende opt Water in den Bibel.’ Dezelfde druk als de vorige, maar met veranderd uitgeversadres. 's-Gravenhage, Kon. Bibl. Niet vermeld bij Moes - Burger. Doorschoten, met verbeteringen en omwerkingen van den tekst, en met een vervolg tot 1574.

24. Amsterdam, Ewout Cornelisz. Muller, 1598. ‘Voor Egbert Adriaensz, boeckverkooper op de hoeck van de Niesel int Schult-

1) In den Catalogus der letterkundige nalatenschap van wijlen Jacobus Koning. II, Amsterdam 1833, n^o. 261 wordt vermeld een uitgave te Amsterdam, ‘bij Corn. Claesz. en Wilh. Jansz. van Campen, 1546.’ Dit is natuurlijk een vergissing. Het jaar 1546 is niet het drukjaar, maar genomen uit de authorisatie om te drukken. Ongetwijfeld is hier een exemplaar der hierboven genoemde, ongedateerde uitgave (c. 1593) bedoeld.

2) In den catalogus der Koninklijke Bibliotheek te 's Gravenhage: Catalogus der Geschiedenis. De Nederlanden, 's Gravenhage 1901, p. 65 wordt ten onrechte Laurens Jacobsz. als de drukker genoemd.

[p. 368]

boeck.’ Amsterdam, Univ. - Bibl. Beschreven bij Moes - Burger, a. w., IV, p. 145-146.

25. Amsterdam, Herman Jansz. Muller, 1603. ‘Ghedruckt tot Amstelredam, by Aert Henricx.’ In 1874 berustte er een exemplaar bij C.P.L., zie Navorscher, XXIV (1874), p. 101. Later was er een bij Mart. Nijhoff. Een uitvoerige beschrijving hiervan van de hand van H.C. Rogge is in het bezit van Dr. C.P. Burger Jr. te Amsterdam.

26. Amsterdam, Nicolaus Biestkens, z.d. (c. 1604¹⁾). ‘Voor Sacharias Heyns, boeckvercooper, in de drie Hooft-deuchden.’ Berlijn, Koninkl. Bibl. Beschreven bij Moes - Burger, a. w. IV, p. 255.

27. Amsterdam, Nicolaus Biestkens, z.d. (c. 1604). ‘Voor Cornelis Claesz op 't Water in't Schrijfboeck.’ Dezelfde uitgave als die voor Sacharias Heyns, maar met een ander uitgeversadres. Er berustte in 1872 een exemplaar in de Kon. Bibl. te 's-Gravenhage, zie Navorscher, XXII (1872), p. 171, dat nu niet meer te vinden is. Een uitvoerige beschrijving van de hand van H.C. Rogge bevindt zich in het bezit van Dr. C.P. Burger Jr. te Amsterdam.

28. Amsterdam, Michiel Colijn, 1609. Amsterdam, Univ. Bibl.

29. Amsterdam, Jacob Peetersz. Paets, 1609. Amsterdam, Univ. Bibl.

30. Amsterdam, Gerrit Hendriksz. van Breughel, 1617. Zie de aanteekening voor in het exemplaar der uitgave van 1567, dat in de universiteitsbibliotheek te Amsterdam berust.

31. Amsterdam, Jan Evertsz. Cloppenburch, 1617. 's-Gravenhage, Kon. Bibl.

32. Hoorn, 1619. Zie Catalogus der letterk. nalatenschap van wijlen Jacobus Koning, II, n. 267.

33. Utrecht, Jan Amelisz., 1620. Amsterdam, Univ. Bibl.

34. Amsterdam, Hans Walschaert, 1630. Amsterdam, Univ. Bibl.

35. Alkmaar, Pieter Thomasz. Baart, 1637. ‘Voor Jacob Willeboortsz. van Heyloo, boeckvercooper, woonende in de Langestraet in de Antverpse Bijbel 1637.’ Op het titelblad staat, evenals in alle volgende uitgaven: ‘Op nieuws over-ghesien ende in veele plaetsen verbetert.’ 's-Gravenhage, Kon. Bibl.

36. Hoorn, Isaac Willemse, 1638. ‘Voor Marten Gerbrantsz., boecverkooper in de Kerckstraet int A.B.C. 1638.’ Met gewijzigden titel: ‘De Chronycke van de geschiedenissen in Hollandt, Zeelandt

1) De combinatie Heyns - Biestkens wijst op c. 1604.

[p. 369]

ende Vrieslandt, midtsgaders van de bisschoppen van Utrecht.’ Een exemplaar in de universiteitsbibliotheek te Leiden; doorschoten, met enkele verbeteringen en toevoegingen in den tekst door C. van Alkemade.

37. Alkmaar, 1640. Vermeld door A. Pars, Index Batavicus of naamrol van de Batavise en Hollandse schrijvers, Leiden 1701, p. 23.

38. Amsterdam, ‘gedrukt voor Marten Jansz. Brandt,’ 1644. Titel: ‘De Cronijck van Hollant, Zeelant ende Vrieslant, mitsgaders van de bisschoppen van Utrecht.’

Achteraan het volgende versje:

‘Ghij wort ook seer subijt
U jonge jaren quijt,
U dagen ras verloopen,
End en kond uur oft tijt
Hoe kloeck en rijck ghij zijt,
Weerhalen oft weer koopen.’
's-Gravenhage, Kon. Bibl.

39. Alkmaar, Ysbrant van Houten, 1645. ‘Tot Amsterdam bij Broer Jansz, boeckdrukker op de Nieuwe Zyts achter Burchwal.’ In 1872 berustte er een exemplaar bij C. Kramm te Utrecht, zie Navorscher, XXII (1872), p. 353.

40. Zaandam, H.J. Soet (?), 1648. Zie Catalogus der letterk. nalatenschap van wijlen Jacobus Koning, II, n. 268.

41. Alkmaar, Symon Cornelisz. Brekengeest, 1652. Titel: ‘De Chronijcke van de gheschiedenissen in Hollandt, Zeelandt en Vrieslandt: ende van de bisschoppen van Wtrecht.’ Van de twee hoofdstukjes over Karel V achter het vervolg is het eerste weggelaten en het tweede verkort; toegevoegd is een ‘Kort besluyt tot vervullinge van eenige pagien.’ Leiden, Univ. Bibl.

42. Amsterdam, ‘gedrukt voor de weduwe van Marten Jansz. Brant, in compagnie met Abraham Meynartsz. van den Burgh’, 1654. Titel en versje achteraan = ed. van 1644. 's-Gravenhage, Kon. Bibl.

43. Alkmaar, Symon Cornelisz. Brekengeest, 1657. = ed. 1652. Amsterdam, Univ. Bibl.

44. Amsterdam, Cornelis Dircksz. Cool, z.d. (na 1658¹⁾). Titel: ‘De Chronijke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslandt. Met den rechten oorspronck, hoe Hollandt eerst begrepen ende bewoont is geweest. Met de Chronijcke der bisschoppen van Wtrecht ende an-

1) Volgens Ledeboer, a. w., p. 25 was hij tusschen 1614-1648 werkzaam. Zijne opgave is dus niet juist.

[p. 370]

dere geschiedenissen tot desen tijdt’. Met platen en ‘Een kort bijvoeghsel’, beginnend met den dood van Erasmus in 1536 tot 1658. Aan het einde: ‘t'Alckmaer bij Rem Jansz. Boerman’. Amsterdam, Univ. Bibl.

45. Amsterdam, 1681. Zie Catalogus der letter k. nalatenschap van wijlen Jacobus Koning, II, n. 269.

46. Alkmaar, Gerrit Welhem, 1703. ‘Tot Haerlem, bij Wilhelmus van Kessel, boecverkooper in de Zijlstraat.’ = ed 1652. 's-Gravenhage, Kon. Bibl.

47. Alkmaar, Gerrit Welhem, 1711. = ed. 1652. Amsterdam, Univ. Bibl.

48. Amsterdam, Weduwe van Gijsbert de Groot, 1715. = ed. 1652. Amsterdam, Univ. Bibl.

49. Amsterdam, Isaak van de Putte, z.d. (1715-1748¹⁾) = ed. 1652. Amsterdam, Univ. Bibl.

50. Alkmaar, Jan van Beyeren en Jacob Maagh, z.d. (1726-1781²⁾). = ed. 1652. Amsterdam, Univ. Bibl.

51. Amsterdam, Abraham Meyer, z.d. (1770-1798³⁾). Een exemplaar berustte in 1872 bij P. Leendertsz Wz., zie Navorscher, XXII (1872), p. 21. Amsterdam, Univ. Bibl.

52. Amsterdam, J. Bouwer en Wed. J. Ratelband, 1798. = ed. 1652. Amsterdam, Univ. Bibl.

53. Amsterdam, 1802. Zie Catalogus der letterk. nalatenschap van wijlen Jacobus Koning, II, n. 270.

A. Hulshof.

1) Volgens Ledeboer, a. w., p. 74 was hij tusschen de jaren 1715 en 1748 werkzaam.

2) Volgens Ledeboer, a. w., p. 1 en 2 was de eerste in 1726 en 1727, de tweede in 1746-1762-1781 werkzaam.

3) Volgens Ledeboer, a. w., p. 64 was hij tusschen de jaren 1770-1798 werkzaam.