De Boekenwereld. Jaargang 31

[p. 42]

‘Begin jaren '90 had ik het gevoel dat mijn verzameling af was’
In gesprek met Dick Veeze
J.F. Heijbroek en Sander Bink

Een keuze uit de boekbanden en omslagen uit de collectie Veeze vlak voordat de hele verzameling werd verkocht aan Mitchell Wolfson Jr in Miami.
Het werk van Jan Toorop, Theo Neuhuys, Chris Lebeau en Theo van Hoytema wordt in vele varianten getoond.

[p. 43]

In de (niet heel uitvoerige) literatuur over boekcollecties die de Nieuwe Kunst (de Nederlandse term voor Art Nouveau en Jugendstil) tot onderwerp hebben, wordt regelmatig vermeld: ‘collectie Veeze’. Bij navraag onder huidige verzamelaars blijkt dat maar weinigen iets substantiëlers kunnen vertellen over deze verzameling of over de persoon, dan dat de collectie in 1992 in de Wolfsonian Foundation in Miami terecht is gekomen.
Daarom gingen wij op bezoek bij de samensteller van de verzameling, die woont in de Amsterdamse binnenstad.

Dick Veeze (1947) komt uit een gezin waar belangstelling bestond voor kunst. Zijn vader was architect en een groot bewonderaar van Gerrit Rietveld. De familie Veeze ging graag naar Venetië om de Biënnale te bezoeken. Met die stad heeft Dick Veeze steeds een speciale band gehad, zozeer zelfs dat hij er later samen met zijn vrouw († 2013), die directeur van een mode-opleiding was, een tijdlang een appartementje heeft gehad.

Wat bent u na uw middelbare school gaan doen?

Ik ben Nederlands gaan studeren in Amsterdam en raakte daar samen met Klaus Beekman en Lineke Frerichs in de ban van Enno Endt. Zoals hij doceerde en zelfs in de versleten trui van Herman Gorter college gaf, vergeet je niet snel. Garmt Stuiveling, samensteller van de prachtige documentatie over de Nieuwe Gids, was mijn hoogleraar. Mijn bijvak kunstgeschiedenis deed ik bij Hans Jaffé.

Wat was uw scriptie onderwerp bij hem?

Dat was de beeldend kunstenaar Carel de Nerée (1880-1909). De tentoonstelling die ik in 1974-'75 in het Singer Museum over hem organiseerde was daar in feite het resultaat van. In 1982 maakte ik nog een kleinere expositie bij Staal Bankiers in Den Haag. Voor beide tentoonstellingen evenals voor die in het Duitse Kleef in 1975 verzorgde ik de catalogus. Daarnaast verscheen in 1980 op Ger Kleis' Sub signo libelli pers De inkt is horribel: twee brieven en enkele tekeningen van De Nerée. Ik herinner mij dat bij de presentatie Gerrit Komrij en Boudewijn Büch hier enthousiast over waren. Werk van deze bijzondere kunstenaar verzamelde ik ook voor zover het binnen mijn financiële mogelijkheden lag.

Later zijn de meeste van deze werken verkocht ten bate van die uit de Nul-periode die ik nu verzamel.

Sinds wanneer bent u gaan verzamelen?

Mede door de colleges van Enno Endt ben ik mij gaan interesseren voor de schrijvers rond 1900. Hun boeken waren volop te koop in antiquariaten. Maar tijdens het zoeken in de antiquariaten van Kok in de Hoogstraat en van Brinkman op het Singel viel me op hoe verzorgd de uitgaven er uitzagen die rond de eeuwwisseling verschenen. De bandontwerpen van veel Tachtigers en schrijvers van rond 1900 waren van de hand van bekende kunstenaars en je kon ze voor betrekkelijk weinig geld kopen. Vanwege mijn studie en interesse heb ik mij uitsluitend gestort op Nederlandse schrijvers en kunstenaars. Het waren de tijden ver voor internet. Daardoor kon je buitenlandse Nieuwe Kunst-boeken aanzienlijk moeilijker te pakken te krijgen. Ik ‘beperkte’ mij doorgaans tot Amsterdam, waar meer dan genoeg te vinden was. Om mijn eerste drukken en bijzondere banden te sparen las ik de boeken van Couperus en Van Eeden in latere, minder kwetsbare uitgaven.

Wat bent u na uw studie gaan doen?

Toen ik in 1971 leraar Nederlands op het Cartesiuslyceum in Amsterdam werd en een vast salaris had, kon ik wat meer besteden. Ik ging naar de zaak van Max en Wilma Schuhmacher en begon bovendien pakketten Nederlandse literatuur op de veiling bij De Zon te kopen. Daar moest ik opeens f 100,- betalen voor een lot met Perks Gedichten gedecoreerd door Theo Nieuwenhuis.

[p. 44]

Tegenbieder bleek de in Amsterdam woonachtige Niek Waterbolk te zijn, die net als ik geïnteresseerd was in Nieuwe Kunst-boeken. Wij zijn toen goed bevriend geraakt.

Hoezo bevriend geraakt?

Samen hebben wij in februari 1973 op de Leliegracht in Amsterdam, waar Waterbolk woonde, een tentoonstelling gehouden van ‘Nederlandstalige boeken uit de periode 1890-1910’. De gestencilde lijst, die we als catalogus erbij produceerden, telde 195 nummers. Zo'n expositie was vrij ongewoon. Alleen in 1967 vond een dergelijke tentoonstelling plaats van boeken, illustraties, affiches en ex-libris onder de titel Kunst 1900 in de Gemeentelijke Van Reekum Galerij in Apeldoorn.

De inleiding tot de catalogus was van Bettina (Spaanstra-) Polak. Later, toen Waterbolk een antiquariaat had in Utrecht, heb ik bij hem veel kunnen aanschaffen.

De collectie Nieuwe Kunstboeken in de kasten bij Dick Veeze thuis (zie ook rechts).

Een keuze uit de boekbanden en omslagen uit de collectie Veeze vlak voordat de hele verzameling werd verkocht aan Mitchell Wolfson Jr in Miami. Centraal staan twee op perkament gebatikte banden van Carel Adolphe Lion Cachet. Links midden de schrijfmap met het monogram DS., van de Amsterdamse verzameling Dentz van Schaik. Rechts de band van het Album Thijs Maris uit 1900.

Carel de Nerée tot Babberich, Johannes Viator (door Frederik van Eeden). Deze tekening maakte ooit deel uit van de collectie Veeze en is thans in het bezit van de collectie Meentwijck.

U stroopte Amsterdam af op zoek naar Nieuwe Kunst-boeken?

Ja, ik bezocht regelmatig Louis Putman in zijn antiquariaat, eerst op de Prinsengracht en daarna op het Rusland. Die had een soort privé boekenzoekdienst. Je hoefde maar een titel te noemen of hij kwam ermee voor de draad. Het vervolgens ook bij hem aanschaffen was - en dat is bekend - niet altijd even makkelijk, maar hij had de gekste dingen. Ook bij Wout Vuyck in de Spuistraat vond ik vaak uitgaven ‘op mijn gebied’. Bij de kunsthandelaar Wout van Leeuwen, die mij later uitstekend geadviseerd heeft bij de verkoop van mijn collectie en met wie ik bevriend ben geraakt, kocht ik ook geregeld. Hem leerde ik kennen op veilingen bij Mak van Waay, waar hij werkte. Hij wist - toen hij voor zichzelf begon - bijzondere dingen binnen te halen. Op boeken-

[p. 45]

markten heb ik nauwelijks iets gekocht. Die waren er toen nog maar weinig. Met verzamelaars op mijn gebied had ik nauwelijks contact.

Waar lagen uw grenzen?

Tot mijn primair verzamelgebied behoorden Nederlandse Nieuwe Kunst-boekbanden en ontwerpen uit ca. 1890-1910. Favorieten waren onder meer de gebatikte banden van Lion Cachet die overigens altijd duur zijn geweest. De tekeningen van Jan Toorop vind ik ook prachtig, maar je kan niet zeggen dat zijn boekbanden, hoe fraai men die ook vindt, tot de allermooiste behoren. Kalenderbladen, diploma's voor de boekhandel en efemeer drukwerk kocht ik ook regelmatig. Bij een muziekantiquariaat in Zuid, in de buurt van de Maasstraat, struinde ik ook door enorme hoeveelheden bladmuziek heen op zoek naar mogelijk interessante vormgeving. Bij mijn zoektochten stuitte ik nogal eens op onopgemerkte, laaggeprijsde grafiek, zoals het slaolieaffiche van Jan Toorop of een prent van Odilon Redon. Die kocht ik omdat ik ze mooi vond, maar ook om ze dan weer te verkopen aan handelaren of verzamelaars die meer kennis van zaken hadden. Zo had ik weer wat extra geld om te besteden aan boekbanden.

Waar haalde u de tijd vandaan om deze verzameling bijeen te brengen?

Ik had - toen ik les gaf - één vrije dag voor dat soort dingen: de donderdag.

Las u veel over het onderwerp?

Ik heb de dissertatie van Louis Gans en het proefschrift van Bettina (Spaanstra-) Polak helemaal gelezen. Het boek van Ernst Braches was voor mij een soort bijbel. Kunsthistorici zoals Ellinoor Bergvelt bestempelden - bijvoorbeeld - in het tijdschrift Jong Holland, mijn verzameling wat denigrerend als een collectie postzegels. Dat geldt eigenlijk voor ieder gebied dat je in kaart wilt brengen, of het nu voorwerpen van kunstnijverheid, grafiek of wat dan ook betreft. Je verzamelt binnen de door jou gestelde grenzen zoveel mogelijk- in alle varianten! - om een zo goed mogelijk overzicht te krijgen.

Hoe zou u uw verzameling het best kunnen karakteriseren?

De voor- en achterzijde van Jozef Israëls en zijn kunst, 1904 met tekst van Jan Veth. Het ontwerp is van Theo Neuhuys en werd uitgevoerd door Elias P. van Bommel.

Dick Veeze en zijn vrouw in de ruimte waar zijn collectie werd opgesteld met het oog op de verkoop ervan.

rechtsbeneden
Enkele banden uit de collectie Veeze. Links Nieuwenkamps Houtsneden uit 1905 in een perkamenten band met opdruk in goud. Rechts twee varianten van Couperus' roman Psyche uit 1898 naar ontwerp van Jan Toorop.

Mijn verzameling bestond uit ca. 2000 boeken, tijdschriften, ontwerptekeningen voor banden en allerlei efemeer drukwerk. Ik had mooie luxe edities en vooral

[p. 46]

veel bandvarianten. Zo bezat ik vier verschillende gebatikte Stille krachten van Couperus. De ontwerptekeningen bleven beperkt tot enkele kunstenaars, maar vormen een substantieel deel van de verzameling. Dat zijn natuurlijk zeldzame items Zo bezat ik 14 getekende boekbandontwerpen van Simon Moulijn, 39 ontwerptekeningen voor banden en illustraties van L.W.R. Wenckebach en zo'n 80 ontwerptekeningen voor boekbanden van Herman Teirlinck afkomstig van uitgeverij C.A.J. van Dishoeck uit de periode 1902-1910. Ook bezat ik van zo'n tien kunstenaars een flink aantal proefdrukken.

links
Een plank met uitgaven van C.A.J. van Dishoeck. Van die uitgever bezat Veeze ca. 80 ontwerptekeningen voor boekbanden door Herman Teirlinck.

Dick Veen op de tentoonstelling van het werk van Jan Schoonhoven in Essen, 1995, Foto Truus Nienhuis.

Hebt u werk van W.O.J. Nieuwenkamp gekocht?

Ja, enkele Catalogi van etsen en houtsneden die hij tussen 1902 en 1904 uitbracht ter gelegenheid van verschillende tentoonstellingen op zijn atelierboot De Zwerver. Ook kocht ik een derde druk van De roman van Bernard Bandt uit 1901 met een fraai gedecoreerde band.

Waarom bent u gestopt met verzamelen?

Ik had begin jaren '90 het gevoel dat de verzameling ‘af’ was. Ik sprak erover met Wout van Leeuwen die dat begreep. Hij heeft toen aangeboden de collectie en bloc voor mij te verkopen. Nederlandse instellingen haakten al snel af omdat zij niet geïnteresseerd waren in al die bandvarianten. Zij wilden enkele topstukken kopen, maar waren voor de collectie als geheel niet in de markt. In november 1992 is de verzameling in zijn geheel verkocht aan Mitchell Wolfson Jr en verhuisde daarmee naar Miami Beach in Florida. De Wolfsonian Foundation bezit een internationale collectie kunstnijverheid, boeken en ander drukwerk uit de periode 1885-1945. Mijn Nieuwe Kunst-collectie past daar uitstekend in. Veel Nederlandse voorwerpen van kunstnijverheid werden geleverd door Frans Leidelmeier.

rechts
Een plank met verschillende uitgaven van Van Eedens De Kleine Johannes, vormgegeven door Edzard Koning.

Volgens enkele antiquaren was met de transactie van mijn verzameling een bedrag gemoeid van een miljoen gulden. Dit soort indianenverhalen duiken vaak op na het vertrek van zo'n collectie naar de Verenigde Staten. Ik heb er nog niet de helft voor gekregen, zegt Veeze glimlachend, en dat terwijl ik er in de loop van 20 jaar verzamelen, een kleine drie ton in had gestoken. Het was een mooi startbedrag voor een nieuwe verzameling. De gelden heb ik aangewend voor werken van kunstenaars uit de Nul- of Zero-beweging. Mijn Nieuwe Kunst-collectie heb ik inmiddels al ruim twintig jaar achter me gelaten.

In dit interview kwamen de volgende basis-studies ter sprake:

B. Polak. Het fin-de siècle in de Nederlandse schilderkunst, 's-Gravenhage 1955: bijna 50 jaar later verscheen een heruitgave van de dissertatie van Bettina Spaanstra-Polak met veel afbeeldingen in kleur onder de titel Het Symbolisme in de Nederlandse schilderkunst 1890-1900, Bussum 2004.

L. Gans. Nieuwe Kunst. De Nederlandse bijdrage tot de Art Nouveau, Utrecht 1966.

E. Braches, Het boek als Nieuwe kunst 1892-1903. Utrecht 1973: dertig jaar na publicatie van dit proefschrift verscheen een heruitgave met supplementen en ca. 300 afbeeldingen in kleur onder de titel Nieuwe Kunst en het boek. Een studie in Art Nouveau, Amsterdam 2003, twee delen.

Veeze schreef zelf (d.d. 26 november 1989) over Louis Putman: ‘Verzamelen voor verzamelaars’, dat verscheen als bijlage in Uitgelezen boeken 4(1998) nr. 1.

Over The Wolfsonian Collection verschenen diverse studies, o.a.

E. Bergvelt, ‘The Decorative Arts in Amsterdam. 1890-1918’. in: W. Kaplan, Designing Modernity: The Arts of Reform and Persuasion, 1885-1945, New York 1995, p. 79-109 en E. Bergvelt, ‘Een eigenzinninge verzamelaar en zijn museum. Nederlandse kunstnijverheid in The Wolfsonian, Miami Beach, Florida’, Jong Holland 20 (2004), nr. 3, p. 27-31. Geheel toegespitst op de boeken collectie is: A.W. Purvis, ‘Feast of Dutch Diversity: Nieuwe Kunst Book Design’, in: Design, Culture, Identity: The Wolfsonian Collection. The Journal of Decorative and Propaganda Arts, issue 24 (2001), p. 118-139. In de Volkskrant van 28 januari 1994 schreef Hugo Brandt Corstius een pagina groot artikel over de collectie van Mitchell Wolfson in Miami. In NRC/Handelsblad van 15 maart 1996 besprak Tracy Metz de reizende tentoonstellingen die uit de verzameling van Wolfson werden gehouden.

In 2000-2001 gaf Wouter J. van Leeuwen twee prachtige Nieuwe Kunst-verkoopcatalogi uit die verschenen na de overdracht van de collectie Veeze aan Miami: The ‘Nieuwe Kunst’. The Dutch contribution to the international Art Nouveau, Part I Dijsselhof, Lion Cachet, Nieuwenhuis, Amsterdam (The Van Leeuwen Print B.V.) 2000 (114 nrs.) en Idem Part II Impressionism, Japonism, Symbolism, Amsterdam (The Van Leeuwen Print B.V.) 2001 (89 nrs.)