De Boekenwereld. Jaargang 31

[Vervolg Nieuws]

In Memoriam Gerard van Thienen

Marieke van Delft

Op 19 juli 1015 overleed Gerard van Thienen, ‘incunabulist van de Lage Landen’ zoals hij in 2006 gekenschetst werd bij zijn afscheid als conservator van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.’ Van Thienen was vijfendertig jaar werkzaam bij deze instelling, eerst als allround conservator Oude Drukken, later toegespitst op de incunabelen en (post) incunabelen, dus oude drukken tot 1540.

Standaardwerken voor de incunabelstudie

In september 1969 werd hij - nog niet eens afgestudeerd - aangesteld bij de KB op voorspraak van de Amsterdamse hoogleraar Wytze Hellinga, bij wie hij student-assistent was. Al snel werd hij betrokken bij de organisatie van de Belgisch-Nederlandse tentoonstelling ter herdenking van 500 jaar boekdrukkunst in de Lage Landen. De catalogus die daarbij verscheen geldt nog steeds als een klassiek boek.² Van Thienen had een enorme werkkracht, getuige de drie standaardwerken die hij tot stand heeft gebracht: IDL, ILC en WILC.³ In het eerste, Incunabula in Dutch Libraries (IDL; 1983), zijn alle circa 4750 Nederlandse en buitenlandse incunabelen beschreven die op dat moment in Nederlandse bibliotheken te vinden waren. Vervolgens stelde hij met John Goldfinch Incunabula printed in the Low Countries (ILC; 1999) samen, waarin alle incunabelen uit de Lage Landen beschreven zijn die wereldwijd bewaard worden. De dossiers die hij voor elke incunabeleditie aanlegde gebruik ik nog wekelijks bij het beantwoorden van vragen of aanschaf.

2 C. Lemaire e.a., De vijfhonderdste verjaring van de boekdrukkunst in de Nederlanden, Brussel 1973. Er verscheen ook een Franse editie.

3 Zie ook: P. Needham. ‘IDL, ILC, WILC: Gerard van Thienen's contributions to the study of incunabula’, Quaerendo 36 (2006). p. 3-24.

Watermerkenonderzoek

Daarna volgde een nieuw onderwerp: papieronderzoek. Van Thienen reisde de halve wereld rond om afbeeldingen van watermerken in het papier van incunabelen te verzamelen.⁴ Op die manier wist hij ruim 16.000 watermerkafbeeldingen bijeen te brengen. Deze werden door stagiairs ingevoerd in een database die gepubliceerd is op het web: Watermarks in Incunabula printed in the Low Countries (WILC; www.watermark. kb.nl). Uiteraard verdiepte hij zich in het papieronderzoek, maar daarnaast trok hij zijn eigen plan. Zo introduceerde hij Equivalent Groepen, om vastte stellen in welke drukken hetzelfde papier gebruikt is.⁵ Internationaal is WILC de op één na grootste database ter wereld. Als zijn opvolger werd ik, samen met de gepensioneerde Van Thienen, twee jaar na mijn aantreden vanwege WILC betrokken bij Bernstein, een Europees project waarin verschillende watermer ken databases geïntegreerd werden (www.memoryofpaper.eu). Ook de watermerken in Spaanse incunabelen, die Van Thienen na zijn pensionering onderzocht, zijn in deze website opgenomen.

4 Voor een overzicht van zijn reizen, zie G. van Thienen, ‘Papieronderzoek van de in de Nederlanden gedrukte incunabelen, zie “ww.kb.nl/watermark”’, in: J. Biemans (red.) e.a., Boek & letter, Amsterdam 2004, p. 31-46.

5 Voor uitleg zie de introductiepagina's op www.watermark.kb.nl en M, van Delft, ‘Watermerkendatabases en de studie van het vijftiendeeeuwse boek’, in: Idem, Van wiegendruk tot world wide web, Zutphen 2015, p. 247-273 (te verschijnen november 2015).

KB-collectie

Ondertussen vergat Van Thienen de KB-collectie niet. Hij schafte nieuwe boeken aan en deed onderzoek naar de provenances van de KB-incunabelen. Ook deze resultaten werden in een database ingevoerd en zijn enkele jaren geleden opgenomen in de catalogus van de KB. Maar de watermerkendatabase had prioriteit en die wilde hij in ieder geval voor zijn pensionering afronden. Niet voor niets gaf één van de provenancestagiairs zijn stageverslag de titel In de schaduw van de watermerken.

Gerard van Thienen, 1939-2015.

Leermeester

Van Thienen was een bijzondere man: gedreven, eigenzinnig, vasthoudend, behulpzaam, erudiet en wars van humbug. Hij had een enorme kennis van het vroege boek en deelde die graag met anderen. In de afgelopen tien jaar heb ik als zijn opvolger nooit tevergeefs een beroep op hem gedaan. Een bijzondere aanschaf, een lastige vraag - ik hoefde maar te mailen en kreeg per kerende post antwoord. En omgekeerd wist hij mij ook te vinden, als hij iets wilde regelen waarvoor hij de KB nodig had. Hij introduceerde me bij incunabel- en papieronderzoekers, bij voorkeur bij een goed glas bier op een van de Bernstein-reizen of bij hem thuis.

Ook voor zijn stagiairs was hij een inspirerende leermeester. Velen vonden een werkkring in het vak. Met sommigen publiceerde hij, met anderen hield hij tot aan het eind van zijn leven contact, ook in het afgelopen jaar waarin hij keer op keer geconfronteerd werd met het terugkomen van zijn ziekte. Steeds leek hij deze te overwinnen, maar uiteindelijk bleek het tij niet te keren. Met zijn heengaan verliest de Nederlandse boekenwereld een van de laatste echte incunabulisten.

Eenmalig Gerard van Thienenstipendium

Van Thienen werd ook internationaal zeer gewaardeerd. Dat blijkt uit het feit dat een bevriende buitenlandse collega bij zijn overlijden een bedrag van € 1000 aan de KB ter beschikking heeft gesteld om een jonge onderzoeker de gelegenheid te geven een onderzoek of stage te doen op het gebied van de incunabelistiek of het watermerkonderzoek. Voorstellen kunnen gestuurd worden naar [e-mail].

Veilingverslagen
Edwin Bloemsaat

Burgersdijk & Niermans, 12 en 13 mei 2015

Deze veiling in Leiden, waarop ik niet aanwezig was, kreeg op de tweede dag een gedenkwaardig verloop door het overlijden van John Landwehr. Toen een medewerker van het veilinghuis contact wilde opnemen met een telefonische bieder, ving hij bot. Achter de tafel ontstond enige consternatie, waarop de veilingmeester meedeelde dat de gebelde bieder John Landwehr was en dat deze kort tevoren plotseling was overleden. De vorige dag had hij nog gekocht op de veiling van Burgersdijk & Niermans. In het harnas gestorven, een dood waarop iedere aartsverzamelaar mag hopen. Ondanks zijn hoge leeftijd kocht en verkocht hij nog steeds op veilingen. Met John Landwehr (1924-2015) verliezen we een kleurrijke persoonlijkheid die zijn stempel heeft gezet op het oude boek in Nederland, als bibliograaf die verzamelgebieden beschreef en tevens creëerde, als verzamelaar en als handelaar- hoedanigheden die bij hem in elkaar overliepen. Zie P.J. Buijnsters, Geschiedenis van het Nederlandse antiquariaat, p. 375 e.v. voor Landwehr als handelaar en idem, Geschiedenis van de Nederlandse bibliofilie, p. 121 e.v. voor Landwehr als verzamelaar. Ik ben benieuwd wat er met zijn collectie gaat gebeuren.

Bubb Kuyper, Handschriften en Oude boeken, 20 mei 2015

Op woensdagavond 20 mei kwamen bij Bubb Kuyper in Haarlem Handschriften en Oude

[p. 90]

Boeken onder de hamer (lots 2388-3062). De sessie begon om 18.30 uur en eindigde om 22.00 uur, wat neerkwam op een veiling-snelheid van 193 lots per uur. De zaal was niet al te vol en de sessie duurde gevoelsmatig vrij lang. Helaas was er deze keer na afloop geen drankje, wat het gevoel van langdurigheid bij het afrekenen nog versterkte.

Dan de harde feiten. Van de 675 lots werd een kwart niet verkocht, een redelijke score. Van de verkochte lots werd 25 procent toegeslagen aan een bieder via internet, de anonieme nummer 1. Dat betekent dat nog altijd 75 procent van de lots werd toegeslagen aan (of ‘gewonnen door’, in modern jargon) een koper in de zaal of een schriftelijke bieder.

De veiling had op vrijwel elk terrein hoogtepunten te bieden. Van de handschriftensessie wil ik een paar lots uitlichten. Een handgeschreven brief van Sigmund Freud uit 1939 aan de Amsterdamse journalist en schrijver Cees de Dood (1892-1965) ging voor de inzet van € 8000 naar een schriftelijke bieder (richtprijs € 8000-10.000). Een lotje boeken met opdrachten (lot 2458) voor o.a. Johannes Röntgen van violiste Alma Rosé, een nicht van Gustav Mahler, werd ingezet op € 300 en uiteindelijk voor € 2300 toegeslagen aan een bieder op internet (richtprijs € 100-150). De Koninklijke Bibliotheek verwierf voor € 2500 een collectie van 33 brieven van J.R. Thorbecke (lot 2466), die werd ingezet op € 1500 (richtprijs € 1500-2000). Onverkocht bleef echter een gedrukt exemplaar van het vredesverdrag van Breda uit 1667, dat een einde maakte aan de Tweede Engelse Oorlog; het officiële document (lot 2469), voorzien van handtekeningen en zegels, had een richtprijs van € 30.000-50.000.

Bij de gedrukte boeken was mijn favoriet lot 2880, Bloem-hofje door C. van Lange uit 1673, in een goudgestempelde band met filigraan gouden sluiting. Met een formaat van 15 × 10 mm was dit tot 1897 het kleinste gedrukte boek ter wereld en een van de meest begerenswaardige objecten voor verzamelaars van miniatuurboeken. Het komt zeer zelden op de markt. Nederlandse bibliotheken hebben twee exemplaren, het ene in Museum Meermanno uit de collectie Horodisch en het andere - gerestaureerd - in de Koninklijke Bibliotheek. De prijsstelling voor zo'n boekje is natuurlijk lastig, maar de taxatie van € 10.000-15.000 bleek reëel, want het werd voor € 10.000 op tafel afgeslagen.

Een ander hoogtepunt was de incunabeleditie Biblia Latina cum postillis Nicolai de Lyra, gedrukt in Neurenberg door Anton Koberger in 1493 (lot 2756). Dit vierdelige werk was weliswaar niet helemaal compleet, maar wel gebonden in mooie contemporaine half varkensleren banden. Het werd voor € 8000 aan een schriftelijke bieder toegeslagen (richtprijs € 8000-10.000). Meer strijd werd geleverd om het monumentale botanische werk van Berthe Hoola van Nooten, Fleurs, fruits et feuillage choisies de la flore et pomone de l'îva de Java, Brussel 1863 (lot 2576). Dit werk in groot folio bevat veertig chomolitho's van topkwaliteit. Het werd ingezet op € 4000 en op tafel toegeslagen voor € 6000 (richtprijs € 3000-5000). Tenslotte werd er ook stevig gevochten - hoe kan het anders - om A.O. Exquemelins Historie der boecaniers, of Vrybuyters van America, Amsterdam 1700 (lot 2668). Het werd ingezet op € 1600 en ging voor € 3750 naar een telefonische bieder (richtprijs € 1500-2000).

Alexander Olivier Exquemelin, Historie der boecaniers, of Vrybuyters van America, Amsterdam, Nicolaas ten Hoorn, 1700.

C. van Lange, Bloemhofje, [Middelburg], B. Smidt, 1673. Tot 1897 het kleinste gedrukte boek ter wereld.

Bertha Hoola van Nooten, Fleurs, fruits et feuillage choisies de la flore et pomone de l'île de Java, Brussel, Merzbach & Falck, 1863.

Van Stockum, 3 en 4 juni 2015

De catalogus voor de veiling bij Van Stockum in Den Haag bestond uit twee delen, met een apart deel op groter formaat voor de prentencollectie van Walter Loose, de vader van de in 2011 overleden Haagse antiquaar Bob Loose. Deze prentenveiling, met onder andere mooie en goede etsen van Rembrandt, was een zeer groot succes. Handelaars uit binnen- en buitenland zaten in de zaal.

De catalogus van de boekenveiling, op normaal formaat, bevatte onder andere het eerste gedeelte van de voorraad van de vorig jaar overleden Joep Kervezee, eigenaar van Antiquariaat Het Bisschopshof. De sectie Oude Drukken en Handschriften (kavel 455-855) was met vierhonderd lots beduidend groter dan de laatste jaren bij Van Stockum het geval was. Helaas was op veel boeken het een en ander aan te merken, wat misschien verklaart waarom ruim veertig procent niet werd verkocht, nogal veel voor mijn gevoel. Kervezee stond echter bekend om zijn goede smaak, dus ik verwacht dat in de komende veiling(en) uit deze collectie mooie stukken zullen opduiken. Wat in het vat zit, verzuurt niet!

Een paar stukken wil ik eruit lichten, in de eerste plaats Alle de wercken van Bredero uit 1644 (lot 624). Er zijn relatief weinig zeventiende- en achttiende-eeuwse edities van deze zeer lezenswaardige auteur-wellicht omdat hij te boek stond als een schuinsmarcheerder - en ze zijn dan ook zeldzaam. Het exemplaar was in goede staat en bracht € 425 op (richtprijs € 250). Een goed exemplaar, zij het in een latere band, van Het Nieu Geusen liet boeck, Amsterdam 1624 (lot 649) bracht € 1100 op (richtprijs € 1000). Het duurste boek was een reprise van de vorige velling, de Passio Christi, Neurenberg 1511, van Albrecht Dürer (lot 508). Dit boek heeft nu ongetwijfeld geprofiteerd van de goede prentenveiling en bracht € 24.000 op (richtprijs € 18.000).

Originele tekening van Hergé voor het omslag van Le petit virtgtième, april 1933.

Wendingen nr. 11 (1921). Omslag door El Lissitsky.

Zwiggelaar, 9 en 10 juni 2015

Als laatste Zwiggelaar Auctions, die veilden in de ‘Burcht van Berlage’ aan de Henri Polaklaan in Amsterdam. Alleen al het gebouw uit 1900 is een bezoekje aan de kijkdagen waard. Dit was de dertiende veiling van het nog relatief jonge veilinghuis van Vincent Zwiggelaar uit Groningen. Als veilingmeester trad Geert Postma op en ondanks het ongeluksgetal was het een succesvolle veiling, verdeeld over twee overvolle en lange avondsessies. Naast boeken werden veel aan boeken gerelateerde objecten geveild. Het aanbod, in samenhang met een ruimhartig gebruik van vitrines, leverde aantrekkelijke kijkdagen op. Wel was het soms lastig om items te vinden, maar er waren steeds bereidwillige dames en heren om je te helpen.

De catalogus van 168 pagina's was rijk geïllustreerd met kleine kleurenafbeeldingen bij de lots, maar de leesbaarheid viel tegen door het klein gezette lettertype. De beschrijvingen waren wisselend van kwaliteit en bevatten nogal wat subjectieve opmerkingen. Geveild werd er op koopnummer. Veilingmeester Postma had een zeer levendige en gevatte manier van veilen, waardoor je steeds alert bleef. Biedingen via internet werden echter minder efficiënt verwerkt dan bij andere veilinghuizen, wat nogal eens vertraging opleverde. De veilingmeester telde aan het eind van ieder bod af met ‘drie, twee, een’, wat misschien voor de internetbieder een voordeel had, maar de voortgang in de zaal vertraagde.

De eerste avond liep de veiling zeer goed, op de tweede avond gingen de boeken een stuk minder, maar dat werd ruimschoots gecompenseerd door de hoge opbrengst van de strips. In tegenstelling tot de boeken werd de stripveiling bijna geheel in de zaal uitgevochten met lange biedralleys. Je kreeg weer even het gevoel hoe het vroeger toeging op boekenveilingen.

Pentekening uit het handgeschreven gebedenboekje van Alexander Sanders van Well, 1779.

[p. 91]

En dan nu enkele hoogtepunten. Een astronomisch kaartspel, Cartes élémentaires d'astronomie et de géographie, Parijs 1795 (lot 204) werd ingezet op € 200 en afgeslagen op € 1100 (richtprijs € 200-400). Een lotje vloeibladen met reclame uit de jaren dertig (lot 300) met een richtprijs van € 60-80, werd ingezet op € 380 en op tafel afgeslagen voor € 420. Een fraai handgeschreven gebedenboekje in het Nederlands uit 1779 met 29 miniaturen (lot 517) werd afgeslagen in de zaal voor € 1900 (richtprijs € 700-1400). Er waren 27 lots Wendingen, waar goed op geboden werd. De duurste was de gebonden versie van nummer 11 uit 1921, gewijd aan El Lissitsky (lot 611). die € 2200 opbracht (richtprijs € 700-1400). Ook een aantal oblong Kuyper-atlasjes (lot 1237-1249) ging voor opvallend hoge prijzen weg. Bij de stripveiling was de absolute topper een originele omslagtekening van Hergé van de figuur Flupke voor Le petit vingtième uit april 1933 (lot 1199). Dit lot werd ingezet op € 50.000 en na een strijd tussen een bieder in de zaal en een telefonische werd het toegeslagen aan de laatste voor € 60.000. Een recordprijs voor zo'n tekening.

Culinaria

Amsterdam Symposium on the History of Food 2016

Veranderingen in de manier van koken in de Verenigde Staten in het midden van de vorige eeuw, de strijd tussen gas- en elektriciteitsbedrijven om de gunst van de huisvrouw en het gebruik van de hooikist in de Nederlandse keuken. Deze en vele andere onderwerpen komen aan de orde tijdens het ‘Amsterdam Symposium on the History of Food’, dat op 15 en 16 januari 2016 voor de derde keer gehouden zal worden. Het internationale symposium, deze keer getiteld ‘Fire, Knives and Fridges. the material culture of cooking tools and techniques’, wordt georganiseerd door de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam in samenwerking met de Amsterdam School for Culture and History en de onderzoeksgroep FOST van de Vrije Universiteit Brussel.

Plaats: Aula van de UvA, Singel 411,

Amsterdam

Datum: 15-16 januari 2016

Aanmelden via: www.aanmelder.nl/ashf2016

Meer info: www.bijzonderecollecties.uva.nl

Kookboekenweek

Van maandag 26 oktober tot en met zondag 1 november 2015 organiseert de CPNB voor het eerst een Kookboekenweek. Tijdens deze week introduceert de stichting de prijs voor het ‘beste kookboek van de Lage Landen’: Het Gouden Kookboek. Het is niet de enige week waarin het kookboek centraal staat. Dit jaar organiseert de Wonderneming [sic] van Fusina Verloop in november voor de vijfde keer de Kookboeken7daagse. Tijdens dit evenement worden diverse prijzen uitgereikt, waaronder het Kookboek van het Jaar dat voor de negende keer wordt uitgereikt. Tijdens het Gala van het Kookboek 2015 werd de collectie Kookboek van het Jaar officieel overgedragen aan Bijzondere Collecties van de UvA.

Frozen dainties, Connecticut, Landers, Frary & Clark [ca. 1950].

Cynthia Lawrence, Bakken en braden met Barble, Amsterdam, Strengholt, 1966; vertaling Mies Bauhuys.

Kookboekenweek CPNB: 16 oktober - 1 november 2015

Kookboeken7daagse: 7 - 15 november 2015

‘Aan tafel! Een boekje open over eetcultuur’

De Koninklijke Bibliotheek (KB) en Museum Meermanno doen in de tentoonstelling ‘Aan tafel’ een boekje open over eetcultuur. De expositie van allerhande boeken en tijdschriften overeten en koken is van 10 oktober 2015 t/m 31 januari 2016 te zien in Museum Meermanno te Den Haag. Zes thema's staan centraal: ‘Dagelijkse kost’, ‘Voedingsadvies’, ‘Over de grens’, ‘Chefs & celebrities’, ‘Kind in de keuken’ en ‘Feesten & partijen’.

Wenken voor het gebruik van het Inventa gasfornuis, Rotterdam, R.S. Stokvis & Zonen N.V., 1951.

In elk van de zes grote zalen van het museum wordt een van de thema's uitgewerkt aan de hand van smakelijke boeken en bladen uit de goedgevulde collecties van de KB en het Meermanno, Van de kaskraker De volmaakte Hollandsche keuken-meid uit 1746 tot Bakken en braden met Barbie uit 1966 en Bakken met Menno, de 50 recepten van Menno de Koning (Heel Holland Bakt-winnaar). Ook het Oorlogs-kookboek van A. Geurts zal niet ontbreken en evenmin Het nieuwe Haagse kookboek van F.M. Stoll en W.H. de Groot, waarvan dit jaar de 85^ste druk verschijnt. Museum Meermanno | Huis van het Boek Prinsessegracht 30, 2514 AP Den Haag, 070 346 2700

Dinsdag t/m zondag van 11.00 tot 17.00 uur 10 oktober 2015 t/m 31 januari 2016 Nog t/m 1 november: ‘Alice in Wonderland 150 jaar’

Best Beschreven Boeken 2015

Best Beschreven Boeken is een prijs voor de beste beschrijving van een haast vergeten boek, waaraan elke liefhebber van oude en modern-antiquarische boeken kan deelnemen, De prijsvraag wordt georganiseerd door de Bond van handelaren in Oude Boeken (BOB), die een prijs van €500 uitlooft. De bedoeling is dat een schijnbaar alledaagse en triviale uitgave door een sublieme beschrijving op een voetstuk wordt geplaatst.

Bent u antiquaar, verzamelaar, gewoon lezer of anderszins boekenliefhebber? Stuur ons vóór 27 oktober uw inzending van maximaal 400 woorden, waarin u aannemelijk maakt dat uw boek een plek verdient in de eregalerij van Best Beschreven Boeken. Een deskundige jury beoordeelt de inzendingen. Onder hen Ewoud Sanders, taalhistoricus en journalist en antiquaar Michel de Vries, initiatiefnemer van de prijs. Zie voor een nadere omschrijving van de spelregels www.bestbeschrevenboeken.nl.

De prijsuitreiking vindt plaats op zondag 15 november tijdens de BOB-antiquarenbeurs in De Hallen aan het Bellamyplein in Amsterdam. De beurs opent om 10 uur, de prijsuitreiking is aan het begin van de middag in Leescafé Belcampo. Nieuwe boeken zijn uitgesloten van deelname, want die hebben nog niet de kans gekregen in vergetelheid te raken. Inzendingen naar [e-mail] of per post naar Michel de Vries, Pelsterstraat 27-29, 9711 KH Groningen.

Congres Bibliotheekgeschiedenis Antwerpen

Op 27 oktober 2015 organiseert het Consortium of European Research Libraries (CERL) in samenwerking met de Vlaamse Erfgoedbibliotheek en de Universiteit Antwerpen haar jaarlijkse seminarie. Deze keer is het thema ‘Library History: Why, What, How?’ Elf sprekers uit zeven landen buigen zich over het hoe, wat en waarom van bibliotheekgeschiedenis. De directeuren van de Bodleian Library in Oxford, de Bibliothèque Mazarine in Parijs en de universiteitsbibliotheek van Warschau vertellen over de geschiedenis van hun bibliotheken en collecties. Onderzoekers en specialisten lichten toe welke methodieken en technieken zij gebruiken om bibliotheekgeschiedenis te behandelen. Ook wordt ingegaan op de vraag of bibliotheekgeschiedenis behulpzaam kan zijn bij het versterken van de positie van bibliotheken.

rechts Universiteitsbibliotheek Antwerpen.

CERL is een samenwerkingsverband van Europese wetenschappelijke bibliotheken dat de kennis en het beheer van het gedrukte en handgeschreven erfgoed wil coördineren en bevorderen. Een aantal Nederlandse wetenschappelijke bibliotheken is aangesloten bij CERL. Het congres wordt op 27 oktober gehouden in de Universiteitsbibliotheek Antwerpen van 08.30 tot 17.00 uur, gevolgd door een receptie. De voertaal van het symposium is Engels. De toegang is gratis.

[p. 92]

Internationaal project populair drukwerk

Tableau du Monde Renversé, Nancy, Hinzelin, [1838-1844]. De omgekeerde wereld: de leerling geeft de onderwijzer een pak slaag. Collectie Arie van den Berg/Bijzondere Collecties van de UvA.

Onlangs heeft NWO de aanvraag van Jeroen Salman van de Universiteit van Utrecht gehonoreerd voor een boekhistorisch project met een internationaal karakter. Het project ‘The European Dimensions of Popular Print Culture’ (EDPOP) zal drie jaar lopen en beoogt het creëren van een Europees netwerk op het terrein van populair drukwerk. Er zal onder meer gewerkt worden aan de taxonomie van termen (genres, typen drukwerk), een thesaurus van uitgevers, auteurs en distributeurs en een overzicht van belangrijke collecties populair drukwerk in Europa. Daarnaast zijn er congressen, workshops en komt er een onderzoeks- en publiekswebsite. De universiteiten van Oxford, Londen, Newcastle, Nottingham Trent en Manchester nemen deel aan het project, evenals die van Valencia (Spanje) en Turku (Finland).

De wereld in kaart in Deventer

Met ‘De wereld in kaart: gedrukte atlassen en kaarten tot 1900’ toont de Athenaeumbibliotheek van Deventer vanaf 28 september een deel van haar imposante atlassencollectie. De Schatkamer van Deventer Boekenstad, ondergebracht in de hal van de bibliotheek aan het Klooster, is tot 8 januari gevuld met zeldzaam en kleurrijk kaartmateriaal. In de tentoonstelling is een bijzonder gaaf exemplaar te zien van de eerste echte atlas, uitgegeven door Ortelius en gedrukt door Plantijn in Antwerpen. Hun tijdgenoten Braun en Hogenberg vervaardigden een ongeëvenaarde stedenatlas en in de zeventiende eeuw gaf de Amsterdamse firma Blaeu cartografische meesterwerken uit. Deze en andere grote namen uit de cartografie passeren de revue. In de achttiende eeuw deed de Deventer drukker Jan de Lat van zich spreken met charmante handzame atlasjes, waarvan er acht worden tentoongesteld. Speciale aandacht gaat uit naar kaarten afgedrukt in Bijbels en de invloed van ontdekkingsreizigers op het wereldbeeld.

‘Het Graafschap Hollandt’, Amsterdam, Bernard Mourik, 1761: een zogenaamde leo hollandicus.

Havank, Caviaar en cocaïne, Utrecht/Antwerpen, A.W. Bruna en Zoon, 1962 (Zwarte Beertjes nr. 732). Omslagontwerp Dick Bruna.

‘De Wereld in Kaart’ is gratis toegankelijk, van maandag t/m vrijdag tussen 9.00 en 17.00 uur. Adres: Klooster 12, Deventer.

In de periode rond Kerst en de jaarwisseling gelden er aangepaste openingstijden. Meer informatie via www.sabinfo.nl.

Dick Bruna in het Rijksmuseum

Het Rijksmuseum presenteert een tentoonstelling waarin het werk van grafisch vormgever en kunstenaar Dick Bruna (1927) voor het eerst in een internationale context wordt belicht. Prenten en tekeningen van Bruna's grote voorbeelden Henri Matisse, Fernand Léger, Willem Sandberg, H.N. Werkman en Bart van der Leek zijn te zien naast zijn eigen boekomslagen, affiches, collages en tekeningen.

‘Dick Bruna. Kunstenaar’ toont de hoogtepunten van meer dan een halve eeuw grafisch werk. Bruna's kenmerkende stijl van heldere lijnen, primaire kleuren en geabstraheerde vormen in het platte vlak is te zien in zijn omslagen voor de detectivereeksen De Schaduw (Havank) en Maigret (Georges Simenon) en in zijn ontwerpen voor het fameuze nijntje. Het Rijksmuseum putte uit de eigen prenten collectie om Bruna's verwantschap met andere kunstenaars zichtbaar te maken. Bruna combineert technieken, zoals knippen en het loslaten van perspectief, uit de kleurrijke Franse avant-garde met de strenge beeldtaal en het kleurenpalet van De Stijl. Omgekeerd bewonderden Picasso, Rietveld en architect J.J.P. Oud de omslagen en affiches van Bruna om hun eenvoud en helderheid.

De catalogus, samengesteld door Caro Verbeek, verschijnt in een Nederlandse en Engelse editie. ‘Dick Bruna. Kunstenaar’ is van 27 augustus 2015 t/m 15 november 2015 te zien in de Philipsvleugel van het Rijksmuseum.

Boekkunstbeurs Leiden

Zaterdag 31 oktober en zondag 1 november vindt de jaarlijkse Boekkunstbeurs in de Pieterskerk in Leiden plaats, georganiseerd door de Stichting Drukwerk in de Marge en de Stichting Handboekbinden, Op de Boekkunstbeurs is een ruim aanbod te zien van fraaie met de hand gebonden boeken, volgens traditionele technieken vervaardigd drukwerk, kalligrafie en allerlei kunstzinnige voortbrengselen in papier. Margedrukkers tonen hun uitgaven, vaak gedrukt op oude persen met historisch materiaal. Die uitgaven variëren van plano's meteen enkel gedicht tot kunstenaarsboeken. De oplagen zijn klein en er wordt veel aandacht besteed aan het samenspel tussen letter, papier en vormgeving. Handboekbinders tonen allerlei voorbeelden van hun activiteiten. Verder is er papier te koop, en materiaal en gereedschap voor binders en drukkers.

Evenals de afgelopen jaren is er een speciale beursuitgave. Deze keer is dat De houthakker en de hond, een modern sprookje, speciaal geschreven voor de beurs door Paulien Cornelisse. Alle bezoekers van de beurs krijgen een exemplaar van de uitgave (plano). Op de beurs kan men dan zelf een omslag kiezen en de uitgave onder deskundige begeleiding inbinden. Paulien Cornelisse is zaterdag vanaf 15.00 uur aanwezig op de beurs.

Du Perron in de lucht

Op 15 oktober a.s. wordt in de Aula van de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag de website eduperron.nl gelanceerd, een belangrijke nieuwe bron van kennis over leven en werk van de schrijver E. du Perron (1899-1940). De website is een coproductie van het E. du Perron Genootschap, de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren, de Koninklijke Bibliotheek en het Letterkundig Museum. Alle zelfstandig uitgegeven werken van Du Perron zijn hierop te raadplegen, evenals zijn Verzameld Werk, zijn correspondentie (5500 brieven, waarvan ca. 750 voor het eerst gepubliceerd worden), biografische gegevens en een grote hoeveelheid beeldmateriaal. De website is niet alleen een rijke bron van informatie over Du Perron, maar ook over het culturele en literaire leven tijdens het interbellum.

Het E. du Perron Genootschap geeft de Cahiers voor een Lezer uit, een periodiek dat ten minste tweemaal per jaar uitkomt. Onlangs verscheen nr. 41 met o.a. Kees Snoek, ‘In memoriam Alain Eric du Perron’; idem, ‘Een uur met Ronald Spoor. Over zijn kennismaking en omgang met het werk van E. du Perron’; en Dieter Vandenbroucke, ‘Victor Brunclair en E. du Perron: individualisten op verschillende sporen’. Het nummer is voor € 10 te bestellen bij secretaris Petra Mars, [e-mail].

rechts Menno ter Braak, Simon Vestdijk en Edgar du Perron in 1939. Op de voorgrond Du Perrons onlangs overleden zoon Alain (1935-2015), Foto Emiel van Moerkerken. Letterkundig Museum, Den Haag.