De Boekenwereld. Jaargang 28

[p. 130]

Literair agent Henk Prins, ca. 1954. Particuliere collectie

[p. 131]

Lisa Kuitert
De boekenfluisteraar
Inleiding

Literair agenten?! Had je die dan vroeger ook al? Dat was de reactie van velen op dit themanummer over literair agentschap Prins & Prins, opgericht in 1954. Menigeen associeert de literair agent met recente bestsellers, commercie en Amerikaanse verkoopmethoden, kortom niet met de kneuterige jaren 1950. Maar wie de briefwisselingen van W.F. Hermans met zijn uitgevers leest, komt wel degelijk enkele namen tegen van ‘literaire bemiddelaars’. Greta Baars-Jelgersma en Robert Harben bijvoorbeeld onderhielden voor de Nederlandse uitgeverij contact met buitenlandse uitgevers. Ook de namen van Alexander Gans, Hein Kohn, Carnell, Kempees & Stevens, Prins & Prins duiken op in de marge van de literatuurgeschiedenis.¹

Het ligt in de aard van een literair agent om zich dienstbaar en discreet op te stellen. Anders dan de uitgever en de recensent vervult de agent een functie die zich aan het oog van het lezend publiek onttrekt. Dus wie van Prins & Prins nog nooit had gehoord, hoeft zich niet te schamen.

In de krochten van de ub Amsterdam bevindt zich een meterslang archief van dit literair agentschap, met meer dan zeshonderd mappen. Ik had de naam zien staan op een lijst met nog niet ontsloten archieven en besloot een kijkje te nemen. Uit de redelijk netjes bijgehouden paperassen kwamen brieven van zeer beroemde personen uit de wereldliteratuur naar boven, zoals Heinrich Böll en mevrouw Nabokov. Reden genoeg om meer van dit agentschap te willen weten. Met een groep studenten van de master Redacteur/editor (UvA) hebben we geprobeerd grip te krijgen op de handel en wandel van Prins & Prins. Algauw bleek dat achter deze weidse naam slechts één persoon schuilging: Henk Prins.

Henk Prins werd geboren in 1927 in Amsterdam en ging naar de hbs, die hij pal na de oorlog afrondde. Hij overwoog een loopbaan in de accountancy, maar daar zag hij toch van af. Prins rolde via een stage (‘volontair’ heette dat destijds) bij boekhandel Berend Roskam aan de Overtoom het boekenvak in. Hij werkte vervolgens van 1948 tot 1952 bij uitgeverij Meulenhoff op de redactie, waar hij kennismaakte met tal van literatoren, onder wie Adriaan Morriën.²

Hij publiceerde zelf ook in het tijdschrift Litterair Paspoort waarin hij korte bijdragen over Duitse literatuur schreef. Begin 1952 ging Prins werken voor De Arbeiderspers. Hij was links en geëngageerd en ging naar een ‘Vlamkamp’, georganiseerd door het socialistische weekblad De Vlam. Daar ontmoette hij Ernst Geisenheyner, toen nog lector bij de Duitse uitgeverij Rowohlt. Geisenheyner begon onder de naam Geisenheyner & Crone een literair agentschap, wat voor Prins aanleiding was hetzelfde te doen.³

Via Morriën kwam hij in contact met Duitse auteurs uit de Gruppe 47, zoals Hans Werner Richter en Milo Dor. ‘Met hem ben ik erg bevriend geraakt.’ Op 1 april 1954 opende Prins zijn agentschap. Zijn broer Theo Prins zou de administratie doen. Die samenwerking was geen succes, maar de naam Prins & Prins bleef behouden. Een beetje onbezonnen waren de broers wel. ‘Van iemand als Kohn had ik zelfs bij Meulenhoff nooit gehoord! Ik ging in die tijd de uitgevers langs met de boeken in mijn fietstas.’⁴

Dat waren dan buitenlandse uitgaven, waarvoor hij een Nederlandse vertaling probeerde te regelen. Prins fungeerde daarbij als makelaar en leefde van het percentage dat hij van de gesloten deal opstreek. Het percentage bedroeg 10 à 15% en ging af van het niet terugvorderbaar voorschot, het auteurshonorarium met andere woorden.⁵ Die voorschotten kon-

1 Sandra van Voorst, Weten wat er in de wereld te hoop is. Vier Nederlandse uitgeverijen en hun vertaalde fondsen 1945-1970, Den Haag 1997, p 195.

2 P.J., ‘Gesprek met Henk Prins’, De uitgever 55 (1975), nr. 6/7, p. 123-133.

3 P.J., op.cit. (noot 2), p. 125.

4 P.J., op.cit. (noot 2), p. 126.

5 H. Leupen, ‘Henk Prins: Vertaler, specialiseer je!’, in: Nieuwsblad voor den Boekhandel 39 (1979), p. 1931.

[p. 132]

den soms flink oplopen. Prins noemt een bedrag van f26.000 als top.⁶ ‘Als ik signaleer dat een bepaald boek goed loopt in Frankrijk of Engeland, dan probeer ik het snel in handen te krijgen’, lichtte hij zijn handelswijze toe.⁷

Henk Prins op vakantie in Italië, juni 1958. Particuliere collectie

Het kwam ook voor dat de uitgever door een vertaler werd getipt, waarna Prins de opdracht kreeg een boek in het buitenland op te vragen.⁸

‘Smal, spits en benijdenswaardig gespeend van ieder teken van welvaartsinvloeden’, zo wordt hij in 1975 getypeerd in een interview in het vakblad De uitgever. In dat jaar had hij zijn kantoor aan huis, in de Amsterdamse De Lairessestraat. ‘Twee kamers tenminste zijn opgevuld met boeken, tijdschriften en andersoortig papier. Zo op het gezicht behoorlijk chaotisch.’ Henk Prins had jarenlang mevrouw M.C. Umbgrove als administratieve kracht in dienst. Zelf was hij door een ziekte verlamd aan zijn linkerarm. Umbgrove was een talenwonder. Over het algemeen deed Prins veel zaken met Franse uitgevers, dat was zijn specialiteit. Zo was hij de exclusieve vertegenwoordiger van uitgeverij Laffont. In een interview met de Haagse Post zegt Prins dat zijn zaken goed gaan omdat hij het treft met de francofiele smaak van een aantal belangrijke uitgevers en redacteuren, zoals Theo Sontrop, Martin Ros, Laurens van Krevelen en Oscar Timmers, die bovendien zelf Frans lazen en soms ook vertaalden.⁹

Ook met uitgevers in Zweden en Italië had hij nauwe contacten, zo was hij betrokken bij de introductie van het detectiveschrijversduo Sjöwall & Wahlöö.

Henk Prins had naast zijn agentschap nog andere besognes. In 1962 verscheen onder zijn naam het handige naslagwerkje Bij de T.V.: handboek voor kijkers, met daarin informatie over wat we nu ‘mediapersonality's’ zouden noemen. Ine Klaassen, zijn tweede vrouw, vertelt dat Prins actief was in de Dolle Mina-beweging, waar hij verantwoordelijk was voor de opmaak en de uitgave van een van de Dolle Minakrantjes.¹⁰

Na zijn scheiding van Klaassen ging Prins samenwonen met Martine Carton. Deze freelance-publiciste en romanschrijfster verkreeg landelijke bekendheid met Het groene boekje voor meisjes (1974) over seksuele voorlichting. Het verscheen bij Bruna, maar liever had Prins het zelf uitgegeven. ‘Literaire agenten zijn waarschijnlijk gefrustreerde uitgevers’, aldus Martine Carton en Henk Prins. Ze lijken op ‘souffleurs’. ‘Ze zijn niet te zien voor het publiek, maar zonder hun gefluister kan er niet gespeeld worden’, schreef Jan Brokken in de Haagse Post.¹¹

Prins deed met enkele honderden uitgevers zaken. De administratie daarvan werd door hemzelf en me-

6 P.J., op.cit. (noot 2), p. 129.

7 H. Leupen, op.cit. (noot 5), p. 1931.

8 H. Leupen, op.cit. (noot 5), p. 1931.

9 Jan Brokken, ‘De agenten en de vertalingen’, in: Haagse Post, 19 maart 1977.

10 Telefonische mededeling Ine Klaassen, december 2011.

11 Brokken, op.cit. (noot 9).

[p. 133]

vrouw Umbgrove netjes bijgehouden in alfabetisch per jaar geordende mappen. Het is mede aan die zorgvuldigheid te danken dat het archief bewaard bleef en in de ub terechtkwam. Het archief werpt licht op de introductie van vele exotische literaire parels in het Nederlandse boekenaanbod. Dit themanummer is bedoeld als eerste verkenning van het onderwerp. Om enige context te bieden, is er ook aandacht voor een van de andere agentschappen, namelijk Kohn, en voor de buitenlandse literair agentschappen. Aan de totstandkoming van dit themanummer hebben veel mensen meegewerkt, zoals Peter Prins, Ine Klaassen en medewerkers van Bijzondere Collecties van de ub Amsterdam. Speciale dank gaat uit naar alle betrokken studenten: Dieke de Boer, Marleen Boevé, Willem Dieleman, Margriet Gritter, Roel Jansen, Sabine Jansen, Mette de Jonge, Martijn Kamphorst, Milou Klein Lankhorst, Maaike Koekenbier, Sophie Kok, Esther Kuijper, Irene Kunst, Aline Lapeire, Elco Lenstra, Anita Blijdorp, Stephanie Paalvast, Lieke van Schaaijk, Deru Schelhaas, Emmely Siebrecht, Elly Simoens en Linda Wit. Zij hebben het stof van jaren van vele archiefstukken afgeveegd om aandacht te besteden aan een bijna vergeten roerganger in het literaire bedrijf. Henk Prins overleed in 1999, op de drempel van een nieuwe eeuw.