De Boekenwereld. Jaargang 28
(2011-2012)– [tijdschrift] Boekenwereld, De–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 121]
| |||||
Ingeprent
| |||||
Paaien en promoverenOp 29 augustus 1663 promoveerde Gilles Le Maistre de Ferrières, een telg uit het Franse adellijke geslacht Le Maistre,Ga naar eind1 aan het Collège d'Harcourt te Parijs. De academische plechtigheid werd gehouden in de aula van de universiteit (Aula Harcuriana) waar Le Maistre onder toeziend oog van de voorzitter, filosofieprofessor Ludovicus Noël, zijn proefschrift Conclusiones Logicae et Ethicae verdedigde. Een prent - gegraveerd door Nicolas Pitau (i) (1632-1671) naar ontwerp van Sébastien Bourdon (1616-1671) - kondigt zijn promotie aan (afbeelding 1).Ga naar eind2 Dergelijke prenten werden over het algemeen gedrukt in oplages van honderd tot driehonderd exemplaren.Ga naar eind3 Ze werden op verschillende openbare plekken opgehangen en toegestuurd aan geïnteresseerden. Daarnaast werden ze tijdens de ceremonie uitgedeeld aan het publiek, waar ze dienden als programma en mee naar huis werden genomen als aandenken of souvenir.Ga naar eind4  Nicolas Pitau (i), naar ontwerp van Sébastien Bourdon, Promotieprent van Aegidius Le Maistre, 1663, gravure. Collectie Rijksmuseum, Amsterdam: RP-P-OB-102.869
De vroegste promotieprenten dateren uit de eerste helft van de zestiende eeuw. Het genre kwam voort uit een katholieke traditie en floreerde in het bijzonder op jezuïtische instituten. De prenten verschenen hoofdzakelijk in Duitstalige landen, maar werden ook in Frankrijk en Italië uitgegeven. Deze bijzondere gelegenheidsgrafiek | |||||
[pagina 122]
| |||||
beleefde haar hoogtijdagen in de zeventiende eeuw, toen de voorstelling een steeds prominentere plaats innam ten opzichte van de tekst en het formaat van de bladen toenam. De promotieprent van Le Maistre is daar een mooi voorbeeld van. Het indrukwekkende blad bestaat uit twee losse delen die aan elkaar gemonteerd werden. De tekst is ondergeschikt en de nadruk ligt op de voorstelling, die is opgebouwd uit allegorieën en bol staat van symbolische verwijzingen. De afbeeldingen op promotieprenten waren vaak ingewikkeld en bestonden uit verschillende componenten die werden gecombineerd met historische en religieuze onderwerpen of portretten. Wat is er nu precies op de prent van Le Maistre te zien? Het bovenste gedeelte toont de Franse politicus en kanselier Pierre Séguier (1588-1672), aan wie de prent is opgedragen. Séguier troont onder een baldakijn. Naast hem knielt de personificatie van Rechtvaardigheid met een weegschaal in de hand; een verwijzing naar de deugdzame eigenschap van de man. Aan zijn andere zijde slaat Wijsheid, met een bundel bliksemschichten, de gepersonifieerde Onrechtvaardigheid en het monster van Tweedracht neer. Aan de Salomonische zuilen hangen de portretten van diverse leden uit de juristenfamilie Séguier. Het onderste gedeelte van de prent wordt ingenomen door Latijnse teksten. Ten eerste is er de opdracht aan Pierre Séguier, gericht aan de Illustrissimo Galliarum Cancellario. Daaronder een opsomming van Le Maistre's Conclusiones, zijn twintig te verdedigen standpunten over logica en ethiek. Ten slotte staan de tijd en plaats van de disputatio - zoals een promotie indertijd werd genoemd - geheel onderaan vermeld. Onder de tekst prijkt het wapenschild van Le Maistre.  Nicolas Pitau (i), naar ontwerp van Jean Le Paultre, Promotieprent van Acgidius Le Maistre, 1665, gravure. Collectie Rijksmuseum, Amsterdam: RP-P-1899-A-2177Z
Het was niet ongebruikelijk dat een promotieprent werd opgedragen aan een vooraanstaand persoon. Sterker nog, eigenlijk was de verdediging van het proefschrift van ondergeschikt belang. Het verheerlijken van een patroon - een weldoener wiens financiële bijdrage en bescherming verkregen moest worden - was belangrijker. Deze steun kwam zowel de promovendus als het instituut waar hij aan verbonden was ten goede. Zo zal Séguier hoogstwaarschijnlijk aan Le Maistre de middelen beschikbaar hebben gesteld voor het laten vervaardigen en drukken van de prenten en het financieren van de ceremonie. Ook zal zijn bescherming de carrière van Le Maistre geen windeieren hebben gelegd. Het Rijksprentenkabinet bewaart nog een andere prent die voor een pro- | |||||
[pagina 123]
| |||||
motie van Gilles Le Maistre de Ferrières is vervaardigd (afbeelding 2). Nu is het Jean Le Paultre (1618-1682) die een ontwerp maakte dat wederom door Nicolas Pitau (i) in prent werd gebracht. Ditmaal wordt alle eer betoond aan de Franse vorst Lodewijk xiv, die hier op 27-jarige leeftijd is geportretteerd. Toen de prent werd vervaardigd, regeerde hij al een aantal jaren als absoluut heerser en Le Paultre laat geen mogelijkheid onbenut om de vorst, die een centrale plek inneemt op het tafereel, te loven. Putti brengen hem geschenken - een zwaard, een olijftak en een schild waarop Hercules de hydra van Lerna verslaat - die zijn onoverwinnelijkheid symboliseren. Links staat koning Lodewijk ix de Heilige. Aan diens voeten ligt een naakte man, die zich bedekt met een draperie met de Turkse halve maan. Mogelijk is dit een verwijzing naar de kruistochten die onder zijn bewind werden georganiseerd. De opdracht aan Lodewijk xiv en een opsomming van Le Maistre's Conclusiones Philosophicae staan op het onderste gedeelte van de prent. De verdediging vond plaats op 17 maart 1665 in diezelfde aula van het Collège d'Harcourt.Ga naar eind5 Le Maistre promoveerde in ieder geval twee keer binnen twee jaar. Hoewel het destijds niet ongewoon was dat promoties elkaar snel opvolgden, is het toch opmerkelijk dat de twee prenten zo kort na elkaar zijn ontstaan. Vooral als we even stilstaan bij de tijd en de kosten die een student kwijt was aan de totstandkoming van zo'n prent. Een student of zijn professor moest van tevoren toestemming vragen aan een begunstiger, aan wie de prent werd opgedragen. De ontwerptekeningen, koperplaten en de graveur moesten gecontroleerd worden, proefdrukken werden beoordeeld en aangepast. De kosten die hiermee gepaard gingen waren niet gering en konden oplopen tot in de duizenden livres. Al met al werd een jaar voor aanvang van de ceremonie gestart met de voorbereidingen van een prent. De student verloor zo vaak kostbare studietijd die eigenlijk beter besteed had kunnen worden aan het voorbereiden van zijn openbare verdediging. Tijdens de disputatio moest de student zijn Conclusiones toelichten en verdedigen tegenover een voorzitter (praeses) en een aantal tegenstanders. Men organiseerde een uitbundige promotieplechtigheid waarbij vaak muziek werd gespeeld en de zaal versierd was met bloemen. Er was een groot publiek aanwezig, gewoonlijk een elitair gezelschap waar prelaten, geestelijken en regeringsfunctionarissen deel van uitmaakten. Meestal stond de promotieprent tijdens een openbare verdediging in het middelpunt van de belangstelling. Of Le Maistre de hoge verwachtingen en investeringen in hemzelf heeft kunnen waarmaken, is niet bekend. Gebleken is in ieder geval dat studenten er naar aanleiding van hun promotie alles aan deden om bij een mecenas in de smaak te vallen en diegene op diverse wijzen in te palmen en gunstig te stemmen. Afgaand op Le Maistre's promotieprenten en patronaten moet hij een glansrijke carrière hebben gekend. Nicolas Pitau (i) is er in ieder geval in geslaagd met deze overweldigende prenten te imponeren. Uiteindelijk hebben de voorstellingen evenwel weinig te maken met het onderwerp van het proefschrift maar draaien ze vooral om het ophemelen van de juiste personen.
Anneke Vrijdag | |||||
Literatuur
|
|