De Boekenwereld. Jaargang 27

[p. 250]

Agenda

Veilingen

bubb kuyper, Jansweg 19, 2011 km Haarlem, tel.: [phone]: 29 november-2 december (www.bubbkuyper.com).

burgersdijk & niermans, Nieuwsteeg 1, 2311 rw Leiden, tel.: [phone] 81: 15-16 november (www.b-n.nl)

de eland - de zon - loth gijselman, Weesperstraat 110, 1112 ap Diemen, tel.: [phone]: 19 juni (www.deeland.nl)

marc van de wiele, Sint-Salvatorkerkhof 7, 8000 Brugge, België, tel.: (0032) (0) 503 338 05, 1 oktober (www.marcvandewiele.com)

van stockum's veilingen, Prinsengracht 15, 2512 en Den Haag, tel.: [phone]: 8 en 9 juni (boek en prent) (www.vanstockums-veilingen.nl)

zwiggelaar auctions, Johan de Wittstraat 111, 9716 cc Groningen, tel.: [phone]: 8 november

Beurzen

Juni
8-11	Olympia Fair, Londen
September
22-25	Artelibro Antiquarian Book Fair, Bologna
Oktober
28-29	Amsterdam Antiquarian Book, Map & Print Fair, Amsterdam

Tentoonstellingen

De Conste van Geometria

Tot en met 13 juni stelt het Stadsmuseum Woerden ongeveer vijftig kaarten van Woerden en omgeving uit de periode 1450-1950 tentoon. De veelal gekleurde landkaarten bevatten een schat aan historische informatie, bijvoorbeeld over de ontwikkeling van de stadjes in het Land van Woerden (Montfoort, Oudewater, Bodegraven), over de vroege waterhuishouding in het Groene Hart en over historische gebeurtenissen.

Op verschillende topografische kaarten krijgt de ontwikkeling van de infrastructuur aandacht (wegen, waterwegen, spoorwegen). Zichtbaar wordt hoe oude elementen uit het landschap verdwenen en nieuwe verschenen, zoals molens en overtomen. Ook de militaire geschiedenis komt aan bod. De belegeringen van Oudewater en Woerden in 1575-1576 werden bijvoorbeeld in kaart gebracht. En toen de verdediging van Holland in het Rampjaar 1672 niet optimaal bleek te zijn geweest, maakte men plannen voor verbetering, ook op kaarten.

Een aparte categorie vormen de kaarten over de waterhuishouding. De polders in het Land van Woerden konden niet afwateren op een rivier die het water rechtstreeks naar de Noordzee bracht. Daardoor was de afwatering een onderwerp dat voortdurend overleg en strijd opleverde - en dus vele kaarten.

Enkele thematische kaarten op de tentoonstelling laten zien hoe het Land van Woerden er op een bepaald moment voor stond in vergelijking met de rest van Nederland, bijvoorbeeld op het gebied van alfabetisme, de gesproken dialecten en het spoorwegnet.

De Conste van Geometria laat de ontwikkeling van de cartografie zelf zien: van primitief maar zorgvuldig getekende kaarten tot hoogwaardig gedrukte exemplaren, die werden voorzien van fraaie decoraties met stadsprofielen of figuren.

Adres: Stadsmuseum Woerden, Kerkplein 6, Woerden, tel.: [phone], www.stadsmuseumwoerden.nl. Openingstijden: dinsdag t/m zondag van 13.00 tot 17.00 uur.

[p. 251]

Boek en Plaat

Lucas van Leyden (ca. 1494-1533), misschien wel de belangrijkste kunstenaar uit de renaissance van de Noordelijke Nederlanden, is onderwerp van niet minder dan drie tentoonstellingen. Terwijl Museum De Lakenhal en Het Rembrandthuis zich richten op Van Leydens eigen werk, dat van zijn tijdgenoten en zijn invloed op Rembrandt, laat de Universiteitsbibliotheek Leiden een vijftigtal bijzondere, geïllustreerde drukken zien op de tentoonstelling Boek en Plaat. Europese boekillustratie ten tijde van Lucas van Leyden.

In de jaren 1490-1540 ontwikkelde het gedrukte boek zich tot een volwaardig vervanger van het handgeschreven boek. Illustraties speelden daarbij een doorslaggevende rol. De boekproductie was bij uitstek internationaal en kunstenaars uit heel Europa - onder wie natuurlijk Lucas van Leyden - leverden hun bijdragen. Het was de tijd waarin een nieuwe beeldtaal zijn intrede deed in de kunst. Maar ook de wetenschap was gebaat bij goede illustraties. Betrouwbare afbeeldingen van bijvoorbeeld planten of een ontleed lichaam maakten de uitwisseling van kennis effectiever.

Boekillustraties werden in deze periode vrijwel uitsluitend gerealiseerd met behulp van de houtsnede, zodat de drukker de drukvorm met opgemaakte pagina's - bestaand uit zetsel van loden letters én de houtsnede - slechts eenmaal op de pers hoefde te leggen. De houtblokken bleven lang in gebruik en verwisselden niet zelden van eigenaar. De lijnen en vlakken van de afgedrukte houtsnede vormden het beeld tegen de achtergrond van het papier, in beginsel dus een samenspel van zwart en wit. Toch werd in de vroege boekillustratie nog vaak kleur gebruikt, maar die is dan later handmatig aangebracht.

Boek en Plaat presenteert geïllustreerde bijbels en devotionele teksten, wetenschappelijke werken over het menselijk lichaam en de natuur, militaire verhandelingen en atlassen, historische kronieken, fabels en romans. De boeken zijn afkomstig uit de collecties van de Universiteitsbibliotheek Leiden, de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde en de Bibliotheca Thysiana. Tot en met 19 juni.

Adres: Universiteitsbibliotheek Leiden, Witte Singel 27, Leiden, tel.: [phone], www.bibliotheek.leidenuniv.nl. Openingstijden: maandag t/m vrijdag van 08.30 tot 0.00 uur, zaterdag van 09.30 tot 17.00 uur, zondag van 13.00 tot 22.00 uur.

[p. 252]

Tentoonstellingen Salom Italia

The Triumph of Identity

De zeventiende-eeuwse graveur Salom Italia ontwikkelde in het Amsterdam van de gouden eeuw een nieuwe manier om de op perkament geschreven tekst van het Bijbelboek Ester te versieren. Italia's Esterrollen zijn wereldwijd een geliefd verzamelobject van kunstspecialisten en musea. Tot en met 3 juli worden zes van deze internationale topstukken geexposeerd in het Joods Historisch Museum.

The Triumph of Identity. Salom Italia's Esterrollen en de Nederlandse Gouden Eeuw brengt Esterrollen uit de gehele wereld bijeen, omringd door een unieke selectie aan zeventiende-eeuwse prenten en boekwerken die Italia's inspiratiebronnen blootleggen. Ook tonen Pieter Lastmans Triomf van Mordechai en enkele etsen van Rembrandt hoezeer het verhaal van Ester deel uitmaakte van de joods-Nederlandse beleving in Salom Italia's tijd.

Salom Italia (ca. 1619-na 1655) was amper 22 jaar oud toen hij zich in 1641 vanuit Italië in Amsterdam vestigde, tijdens de bloeitijd van de Nederlandse gouden eeuw. Voor het toenemende aantal Spaanse en Portugese joden dat zich in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden vestigde, creëerde hij een Esterrol die de identificatie van de immigranten met hun nieuwe thuisland reflecteerde. De illustraties stellen enerzijds hun succesvolle integratie in Nederland voor, anderzijds verwijzen ze naar de identiteit van de Nederlanders, die zich net hadden bevrijd van de Spaanse overheersing. Italia gebruikte onder meer triomfbogen, afbeeldingen van de hoofdpersonen en verhalende scènes en vignetten met Nederlandse landschappen als versiering. Daarmee gaf hij een geheel nieuwe vorm aan het Esterverhaal.

Adres: Joods Historisch Museum, Nieuwe Amstelstraat 1, Amsterdam, tel.: [phone], www.jhm.nl. Openingstijden: maandag t/m zondag van 11.00 tot 17.00 uur.

Machtige Boeken!

In 1572 vond de reformatie in Edam en omstreken plaats: het einde van het katholieke tijdperk voor de Grote Kerk. De altaren en de beelden werden verwijderd en ook de Librije werd door de nieuwe dominees matig voorzien van nieuwe lectuur. Eeuwenlang zijn de kostbare boeken bewaard op de zolder van de kerk, waar ze werden blootgesteld aan vocht en houtwor-

[p. 253]

men. Verscheidene exemplaren hebben dan ook ernstige schade opgelopen. Pas in 1934 besefte men dat deze collectie een betere plek verdiende: de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.

Het onlangs aan de kb verlengde bruikleen van deze boeken is voor het Edams Museum aanleiding om de tentoonstelling Machtige Boeken! De Librije van Edam en de Reformatie in te richten, waar een selectie bijzondere boeken uit de tijd van de Hervorming te zien is. Naast werken van Luther, Calvijn en Erasmus worden er vijftien boeken van de nu vergeten reformator Heinrich Bullinger (1504-1575) geëxposeerd. Deze opvolger van Zwingli was in Nederland in de zestiende eeuw heel bekend; een van zijn boeken was verplichte kost aan boord van voc-schepen. Verder toont het museum liturgische voorwerpen, tekeningen en schilderijen van zowel katholieken als protestanten. Tot en met 23 oktober.

Adres: Edams Museum, Damplein 8, Edam, tel.: [phone], www.edamsmuseum.nl. Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag van 10.00 tot 16.30 uur, zondag van 13.00 tot 16.30 uur.

Wajang Foxtrot

Het verhaal over Nederlands-Indië is een fascinerend hoofdstuk uit onze geschiedenis. Vanaf de voc-tijd is het bezongen en verklankt in zeemansen soldatenliederen, amusementsmuziek, cabaret, liedjes vol heimwee en klassieke composities. De Atlas Van Stolk in Rotterdam laat in Wajang Foxtrot, Indië in klank en beeld in het Schielandshuis voor het eerst de geschiedenis van Nederlands-Indië zien vanuit het oogpunt van de muziek.

De aanleiding voor de tentoonstelling (tot 26 juni) is een bijzondere aanwinst van zo'n honderd exemplaren van Indische bladmuziek. De composities weerspiegelen verrassende tot noten gestolde getuigenissen van ervaringen met de Gordel van Smaragd. De kleurrijke muziekomslagen geven een gevarieerd beeldverhaal van de Nederlandse aanwezigheid in Indië vanaf de strijd in Atjeh tot de politionele acties en onafhankelijkheid van Indonesië in 1949.

De bladmuziek, die als een rode draad door de tentoonstelling loopt, is thematisch ingericht en aangevuld met prenten, tekeningen en affiches van kunstenaars als J.C. Rappard, Menno van Meeteren Brouwer, J. Frank Niemantsverdriet en Eppo Doeve. Ook afdrukken van belangrijke Javaanse fotografen als Céphas en Kurkdjian zijn te zien. Spotprenten van tekenaars als Braakensiek, Hahn, Jordaan en Behrendt brengen hier en daar de politieke context in beeld.

Adres: Schielandshuis, Korte Hoogstraat 31, Rotterdam, tel.: [phone], www.atlasvanstolk.nl. Openingstijden: dinsdag t/m zondag van 11.00 tot 17.00 uur.