De Boekenwereld. Jaargang 27

[p. 183]

Agenda

Veilingen

adams auctions, Geldersekade 40A, 1012 bj Amsterdam, tel.: [phone]: 28 mei (www.aabp-auctions.com)

amsterdam book auctions, Quellijnstraat 127, 1073 xh Amsterdam, tel.: [phone]: nog niet bekend (www.amsterdambookauctions.nl)

beijers veilingen, Achter Sint Pieter 190, 3512 ht Utrecht, tel.: [phone]

bubb kuyper, Jansweg 39, 2011 km Haarlem, tel.: [phone]: 24-27 mei (www.bubbkuyper.com).

burgersdijk & niermans, Nieuwsteeg 1, 2311 rw Leiden, tel.: [phone] 81: 10 en 11 mei (www.b-n.nl)

de eland - de zon - loth gijselman, Weesperstraat 110, 1112 ap Diemen, tel.: [phone], fax [phone]: 10 april (www.deeland.nl)

henri godts, Avenue Louise 230/6, 1050 Brussel, België, tel.: (0032) (0)2 647 85 48: 17 mei (www.godts.com)

marc van de wiele, Sint-Salvatorkerkhof 7, 8000 Brugge, België, tel.: (0032) (0) 503 338 05, nog niet bekend (www.marcvandewiele.com)

van stockum's veilingen, Prinsengracht 15, 2512 en Den Haag, tel.: [phone]: 8 en 9 juni (boek en prent) (www.vanstockums-veilingen.nl)

zwiggelaar auctions, Johan de Wittstraat 111, 9716 cc Groningen, tel.: [phone]

[p. 184]

Tentoonstellingen

De Ploeg in de jaren 1920

Tot en met 24 april heeft het Grafisch Museum Groningen een bijzondere expositie in huis. Tot dan worden zeventig grafische werken uit het eerste decennium van Kunstkring De Ploeg geëxposeerd. De grafiek is afkomstig uit de collectie van het Groninger Museum en omvat werken van Hendrik Nicolaas Werkman, Johan Dijkstra, Jan Wiegers, Jan van der Zee, Jan Altink, Jan Gerrit Jordens en George Martens.

Kunstenaarsvereniging De Ploeg werd in 1918 opgericht als reactie op het artistieke klimaat in de stad Groningen. Een aantal jonge(re) kunstenaars vond dat de mogelijkheden om te exposeren en zich te ontwikkelen te beperkt waren. Zij wilden door samenwerking tentoonstellingen organiseren en daarnaast kunstenaars en publiek kennis laten maken met de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van beeldende kunst, architectuur en literatuur. Tot de initiatiefnemers behoorden Jan Wiegers, Johan Dijkstra, George Martens en Jan Altink. De laatste bedacht de verenigingsnaam. Hij vond dat er in Groningen ten aanzien van moderne kunst nog veel terrein moest worden ontgonnen en stelde daarom de naam ‘De Ploeg’ voor. De vereniging kende geen inhoudelijk programma: iedereen die zich op ‘serieuze’ wijze met kunst bezighield kon lid worden. Vanaf het begin telde De Ploeg dan ook leden die in verschillende richtingen werkzaam waren.

In het Werkmanatelier op de zolder van het Grafisch Museum zal naast de al aanwezige inventaris van H.N. Werkman ook een nieuwe pers van Werkman te bezichtigen zijn die in bruikleen is gegeven door Kunstkring De Ploeg. Deze van oorsprong leerpers is door Werkman zelf omgebouwd tot etspers. Hedendaagse Ploegleden zullen op gezette tijden in het museum aanwezig zijn om op deze pers te werken.

Adri K. Offenberg met zijn favoriete boek. Foto: Rebke Klokke

Adres: Grafisch Museum, Rabenhauptstraat 65, Groningen, tel.: [phone], www.grafischmuseum.nl. Openingstijden: dinsdag t/m zondag van 13.00 tot 17.00 uur.

Uit de schaduw

Wie is de bibliofiel? Dat is de vraag die centraal staat in de voorjaarstentoonstelling Uit de schaduw. 20 jaar Nederlands Genootschap van Bibliofielen van Museum Meermanno, het vroegere woonhuis van de bibliofiel bij uitstek: Baron van Westreenen. Bibliofielen blijven het liefst anoniem, maar nu treden 58 leden van het Nederlands Genootschap van Bibliofielen met hun mooiste stukken in de openbaarheid.

De meeste boekenliefhebbers bekijken hun bijzondere boeken achter gesloten deuren, die zij alleen openen voor gelijkgestemden. De vraag is: waarom? Is het vanwege angst voor vuile handen of vinden zij de boeken te kostbaar en te kwetsbaar?

Het is dan ook heel bijzonder dat leden van het Nederlands Genootschap

[p. 185]

van Bibliofielen, onder wie Ton Koopman en Piet Buijnsters, in Museum Meermanno voor het eerst uit de schaduw van hun bibliotheken treden en hun mooiste schatten aan het grote publiek tonen. Aan de hand van verhalen en foto's leert het publiek de verzamelaars beter kennen. Hoe is de liefde voor het boek ontstaan, wat vindt de partner van de verzamelwoede, hoeveel uren brengen ze door in hun bibliotheken en welke opofferingen moeten zij zich getroosten om de begeerde boeken van hun keuze te kunnen verwerven?

Schroeder naar Nicolas-Jacques Conté, Gezicht op de sfinx en de grote piramide, vanuit het zuid-oosten, uit de Description de l'Égypte, 1822. collectie Teylers Museum

De boeken die de leden van het genootschap voor deze tentoonstelling selecteerden, zijn niet alleen interessant als mooie of bijzondere boeken: de keuze wordt gepresenteerd vanuit de focus van de verzamelaar. Fotoportretten van 24 verzamelaars in hun eigen omgeving en persoonlijke voorwerpen completeren de tentoonstelling.

Adres: Museum Meermanno/Huis van het Boek, Prinsessegracht 30, Den Haag, tel.: [phone], www.meermanno.nl. Openingstijden: dinsdag t/m zondag van 12.00 tot 17.00 uur.

Napoleon en Egypte. Oorlog en onderzoek

Egypte spreekt al eeuwen tot de verbeelding. Toch was er lange tijd maar weinig bekend over dit mystieke land. Dit alles veranderde in één klap met het verschijnen van de Description de l'Égypte, het meest prestigieuze boek dat ooit over Egypte is gepubliceerd.

Teylers Museum bezit een zeldzame eerste druk van dit bijzondere werk. Het monumentale boek verscheen tussen 1809 en 1829 in 23 delen en bevat de eerste encyclopedische beschrijving van de klassieke oudheid, de natuur en de eigentijdse cultuur van Egypte. Het telt ruim 7000 pagina's en meer dan 3000 afbeeldingen. Al in 1828 werd de hele reeks aangekocht door het museum. De publicatie vormt de neerslag van de ontdekkingen van wetenschappers, technici en kunstenaars die Napoleon

[p. 186]

Allais naar Jacques Marie le Père, Gekleurd perspectiefzicht op het interieur van de westelijke tempel van het Memnonium in Thebe, uit de Description de l'Égypte, 1812, collectie Teylers Museum

[p. 187]

Bonaparte vergezelden op zijn veldtocht naar Egypte. Met 35.000 manschappen, ruim 160 wetenschappers en kunstenaars en 300 schepen arriveerde Napoleon in 1798 op het Afrikaanse continent. Zijn doel - Egypte veroveren en van daaruit de groeiende macht van Groot-Brittannië breken - werd nooit bereikt. Ontberingen en aanvallen van Turken, Mammelukken en Britten maakten na drie jaar een einde aan de bezetting.

Dirk Langendijk, De slag bij de Piramiden, 1803, collectie Rijksmuseum Amsterdam

Op de tentoonstelling Napoleon en Egypte. Oorlogen onderzoek presenteert Teylers Museum prenten, boeken, reisverslagen, sieraden en mummies. Daarnaast is er de mogelijkheid Description de l'Égypte digitaal door te bladeren. Tot en met 8 mei.

Adres: Teylers Museum, Spaarne 16, Haarlem, tel.: [phone], www.teylersmuseum.nl. Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur, zon- en feestdagen van 12.00 tot 17.00 uur.

Jan Luyken

Bijna iedereen heeft weleens een prent van Jan Luyken (1649-1712) gezien. Zijn verfijnde afbeeldingen van beroe-

[p. 188]

pen staan op tal van wandtegeltjes, mokken en pakpapier. Maar Luyken is meer dan een succesvol illustrator. Als strenggelovige en gezien lid betekende hij veel voor de doopsgezinde geloofsgemeenschap. In 2011 vieren de doopsgezinden hun jubileumjaar. Teylers Museum, dat zijn bestaan dankt aan de doopsgezinde Pieter Teyler, stelt daarom tot en met 17 april zijn tekeningen- en prentencollectie van Jan Luyken tentoon.

Ongeveer negentig prenten en tien tekeningen van Jan Luyken zijn te zien in het Prentenkabinet, vaak gecombineerd met zijn eigen gedichten. Daarnaast krijgt het publiek twee bijzondere boeken te zien van de Doopsgezinde Gemeente Haarlem. In deze bruiklenen, gedichten, prenten en tekeningen valt van alles te ontdekken: in ieder werk verstopte de kunstenaar (stichtelijke) boodschappen. De verfijnde afbeeldingen vormen daarmee levendige zoekplaten.

Jan Luyken werd op 16 april 1649 in Amsterdam geboren als vijfde kind van de schoolmeester Casper Luyken. Al tijdens zijn leven verwierf hij grote bekendheid met zijn tekeningen, prenten en gedichten. Het dagelijks leven vormde zijn belangrijkste inspiratiebron. Hij wordt nog altijd gerekend tot de belangrijkste (boek) illustratoren van zijn tijd.

Dit jaar is het precies 475 jaar geleden dat Menno Simons als leider van de doopsgezinden opstond en 450 jaar geleden dat hij overleed. Daarnaast bestaat het Doopsgezind Seminarium 275 jaar en de Algemene Doopsgezinde Sociëteit 200 jaar. In het kader van dit jubileum vinden diverse tentoonstellingen en activiteiten plaats waarvan de expositie in Teylers Museum er een is.

Adres: Teylers Museum, Spaarne 16, Haarlem, tel.: [phone], www.

[p. 189]

teylersmuseum.nl. Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur, zon- en feestdagen van 12.00 tot 17.00 uur.

Fascinatie voor decoratie

Ornamentprenten zijn prenten die ontwerpen tonen voor de vormgeving en decoratie van textiel, kunstnijverheidsobjecten en het interieur van gebouwen. De Friese notaris Nanne Ottema (1874-1955) bracht aan het einde van de negentiende eeuw een belangrijke verzameling bijeen op het gebied van de kunstnijverheid. Vanuit zijn interesse voor het interieur verzamelde Ottema zo'n drieduizend ornamentprenten van verschillende Europese kunstenaars uit de periode 1550-1900. Een selectie van deze collectie is tot 29 mei 2011 onder de titel Fascinatie voor decoratie te zien in het prentenkabinet van Museum Het Valkhof.

De naam ‘ornamentprent’ stamt uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Vanaf die tijd wordt dit type prent, dat al sinds de vijftiende eeuw werd vervaardigd, als een aparte groep verzameld en bestudeerd. De naam is echter misleidend omdat onder deze noemer veel meer dan alleen prenten met ornamenten schuilgaan. Tot de ornamentprenten worden vrijwel alle prenten gerekend die ontwerpen tonen voor de vormgeving en decoratie van textilia, kunstnijverheidsobjecten, het interieur en exterieur van gebouwen. Zij vormen daarom een mooie bron van informatie en inspiratie voor allerlei historici, kunstenaars en verzamelaars. Vaak zijn de prenten ware kunststukjes.

Anoniem, Chinesische Arth zu speissen, Augsburg (vóór 1756)

Na de dood van Nanne Ottema leid-

[p. 190]

de zijn verzameling ornamentprenten lange tijd een slapend bestaan, totdat zij een aantal jaar geleden in Museum Het Princessehof in Leeuwarden werden herontdekt. In het kader van de in 2005 aangestelde bijzondere leerstoel Toegepaste Kunsten en Kunstnijverheid vanwege de Ottema-Kingma Stichting, werd deze verzameling aan de Radboud Universiteit in Nijmegen gedurende een aantal jaren bestudeerd en gedocumenteerd. Als bekroning van deze samenwerking verscheen het boekje Verscheijde Constige Vindingen door Peter Fuhringen en Femke Speelberg. In Museum Het Valkhof wordt klein deel van de schatten uit Ottema's verzameling nu aan het publiek getoond.

François-Thomas Mondon, Rocaille met ‘Die verliebte Zustimmung. Les tendres accords’. Augsburg ca. 1755

Adres: Museum Het Valkhof, Kelfkensbos 59, Nijmegen, tel.: [phone], www.museumhetvalkhof.nl. Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur, zaterdag en zondag van 12.00 tot 17.00 uur.