De Boekenwereld. Jaargang 26

[p. 51]

Agenda

Veilingen

amsterdam book auctions, Quellijnstraat 127, 1073 xh Amsterdam

Tel.: [phone]: 3 november (www.amsterdambookauctions.nl)

van stockum, Prinsengracht 15, 2512 en Den Haag

Tel.: [phone]: 4-6 november; (www.vanstockums-veilingen.nl)

burgersdijk & niermans, Nieuwsteeg 1, 2311 rw Leiden

Tel.: [phone]: 17 en 18 november (www.b-n.nl)

romantic agony, Aquaductstraat 38-40, 1060 Brussel, België

tel.: (0032) (0) 25441055: 21 en 22 november (www.romanticagony.nl)

bubb kuyper, Jansweg 39, 2011 km Haarlem

Tel.: [phone]: 24-27 november (www.bubbkuyper.com)

henri godts, Avenue Louise 230/6, 1050 Brussel

tel.: (0032) (0)2 6478548: 8 december (www.godts.com)

Beurzen

November
6-7	London Chelsea Book Fair (aba), Londen
7-8	Boekkunstbeurs, Pieterskerk, Leiden

Tentoonstellingen

De wereld van Katherina

Tot en met 3 januari 2010 is in Museum Het Valkhof in Nijmegen de miniaturententoonstelling ‘De wereld van Katherina. Devotie, demonen en dagelijks leven in de 15e eeuw’ te zien. Na de succesvolle expositie ‘De gebroeders Van Limburg’ in 2005, is nu het belangrijkste 15^e-eeuwse manuscript uit de Noordelijke Nederlanden te zien: het Getijdenboek van Katherina van Kleef uit ongeveer 1440. Dit topstuk uit de collectie van The Morgan Library & Museum in New York wordt eenmalig uit elkaar genomen, zodat circa honderd bladen uit dit anonieme meesterwerk in Nijmegen ieder afzonderlijk getoond kunnen worden. Naast de bladen uit het Getijdenboek, wordt een groot deel van het wereldwijd verspreide oeuvre van de Meester van Katherina van Kleef in de Nijmeegse tentoonstelling samengebracht. Het dagelijks leven in de middeleeuwen wordt zichtbaar aan de hand van middeleeuwse kostuums en de originele keukenboeken van Katherina van Kleef.

Prachtige miniaturen met bijbelse taferelen, heiligen, ambachten, planten en dieren zijn geschilderd door een onbekende meester in opdracht van Katherina van Kleef, hertogin van Gelre (1417-1476). Deze ‘Meester van Katherina van Kleef’ wordt gerekend tot de top van de Noord-Europese boekverluchters uit de 15^e eeuw. Met oog voor detail creëerde hij een intieme wereld van devotie, demonen en dagelijks leven in de late middeleeuwen. Bezoekers zien bijvoorbeeld de heilige familie aan het werk en boosaardige duivels in een hellemond.

Naast de honderd bladen uit het Getijdenboek wordt een groot deel van het wereldwijd verspreide oeuvre van de Meester van Katherina van Kleef in deze tentoonstelling in Nijmegen samengebracht. Het betreft handschriften uit onder andere The Morgan Library & Museum (New York), The British Library (Londen), de Koninklijke Bibliotheek (Den Haag), het Museum Meermanno (Den Haag) en het Landesmuseum für Kunst und Kulturgeschichte (Münster). Dit oeuvre wordt aangevuld met belangrijke kunstwerken uit onder andere The

[p. 52]

British Museum (Londen), Fitzwilliam Museum (Cambridge) en de Staatliche Museen zu Berlin (Berlijn).

De Meester van Katherina van Kleef, ‘De Heilige Familie aan de maaltijd’ (folio M-151 in Getijdenboek van Katherina van Kleef), ca. 1440. Collectie The Morgan Library & Museum, New York

Adres: Museum Het Valkhof, Kelfkensbos 59, Nijmegen, tel. [phone], www.museumhetvalkhof.nl.

Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur, zaterdag en zondag van 11.00 tot 17.00 uur.

[p. 53]

De Meester van Katherina van Kleef, ‘Hellemond met gekwelde zielen’ (folio G-97 in Getijdenboek van Katherina van Kleef), ca. 1440. Collectie The Morgan Library & Museum, New York

[p. 54]

Gert Dooreman

Gert Dooreman in het Letterenhuis

Van 27 september 2009 tot 3 januari 2010 is affiche- en boekenontwerper Gert Dooreman (1958) in het Letterenhuis te Antwerpen te gast met een unieke overzichtstentoonstelling van zijn veelzijdig grafisch werk.

Dooreman is een fenomeen in de wereld van grafiek en boek. Hij staat bekend als vaste vormgever van Tom Lanoye, hielp De Standaard en Humo aan een vernieuwde stijl, ontwerpt spraakmakende affiches voor talrijke theatergezelschappen en verzorgt boeken voor ongeveer alle belangrijke uitgeverijen in Vlaanderen en Nederland.

Boerentorengedicht

In het Letterenhuis kijkt u mee over de schouder van deze vormgevoelige cultuurminnaar. Wat u te zien krijgt, is door Gert Dooreman persoonlijk geselecteerd uit zijn zorgvuldig opgebouwde archief. U ontdekt wie hem heeft beïnvloed, hoe een boekontwerp tot stand komt en krijgt een overzicht van ál zijn grafische werk: van illustratie tot affiche, van boek tot spandoek.

Voor het Letterenhuis, een begrip in de Vlaamse literatuur, is de innige band van Gert Dooreman met de Vlaamse letteren een uitgelezen reden om de schijnwerpers op deze vakman en kunstenaar ite richten. Een van de blikvangers van de tentoonstelling is een stuk van het ‘Boerentorengedicht’. Dit hing in 2004 maandenlang in reusachtige letters aan de Boerentoren en palmt nu de stijlvolle binnenplaats van het Letterenhuis in.

Adres: Letterenhuis, Minderbroedersstraat 22, Antwerpen, tel. (32) (03) 222 93 20, www.letterenhuis.be. Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur.

[p. 55]

Perspectief in de Wisconstige gedachtenissen van Simon Stevin van Brugghe, gedrukt in 1608 te Leiden door Jan Bouwensz.

Boekenwijsheid

Tot en met 10 januari 2010 organiseert Museum Meermanno de tentoonstelling ‘Boekenwijsheid. Drie eeuwen Nederlandse boekdrukkunst, 1540-1800’.

In deze eeuwen beleefde de Nederlandse boekproductie een ongekende bloei - zowel in aantal als in kwaliteit. In Nederland verschenen in deze periode meer dan 200.000 titels. De tentoonstelling laat hieruit een dwarsdoorsnede zien. Van topstukken tot gebruiksdrukwerk, van prachtige illustraties tot haastig handwerk, van almanakken tot atlassen, van devote werken tot erotisch proza: een uniek overzicht dat de bezoeker overtuigend duidelijk maakt waarom Nederland destijds internationaal een uitzonderlijke positie innam op het terrein van het gedrukte boek.

De directe aanleiding voor de tentoonstelling is de recente voltooiing van de stcn, die een overzicht geeft van alle boeken die in de periode 1540-1800 in Nederland zijn gedrukt, of die daarbuiten in de Nederlandse taal zijn verschenen (www.stcn.nl). Voor het eerst wordt nu een prachtige selectie getoond uit de werken die in deze database zijn vastgelegd.

De tentoonstelling sluit aan op het boek Boekenwijsheid. Drie eeuwen kunst en cultuur in 30 bijzondere boeken. Opstellen bij de voltooiing van de Short-Title Catalogue, Netherlands. Voor dit boek kozen dertig gerenommeerde wetenschappers een boek uit de periode 1540-1800, dat zij voor hun vakgebied als kenmerkend beschouwen. Het kon gaan om werken die algemeen als belangrijk beschouwd worden, ten onrechte vergeten boeken, prachtig geïllustreerde folianten en onooglijke kleine boekjes.

De tentoonstelling komt tot stand in nauwe samenwerking met de kb.

Adres: Museum Meermanno, Prinsessegracht 30, Den Haag, tel. [phone], www.meermanno.nl. Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag van 11.00 tot 17.00 uur, zaterdag en zondag van 12.00 tot 17.00 uur.

[p. 56]

Boven: De werelddelen uit de Atlas Maior van Blaeu
Links: Afbeelding van een luis in de Bijbel der natuure van Jan Swammerdam uit 1737
Rechts: Tabula 3 uit Academie de l'espée van Girald Thibault uit 1630

[p. 57]

Boven: Twee pagina's uit een wiskundig leerboek van de Alkmaarder Adriaan Metius, gedrukt in Franeker in 1626
Rechts: De eerste regels van het oudste in Nederland gedrukte boek in het Regionaal Archief Alkmaar, een bijbels woordenboek gedrukt in Deventer door Richard Pafraet tussen 1477 en 1479

Van Wiegendruk tot Buizenboekje

Van Wiegendruk tot Buizenboekje is de titel van de tentoonstelling die tot 31 december 2009 te zien is in het Regionaal Archief Alkmaar. Ook deze tentoonstelling is ingericht naar aanleiding van de afronding de stcn.

De tentoonstelling, met bijzondere en zeldzame boeken uit het Regionaal Archief, is ingericht rond vijf thema's. Als eerste worden de speciale kenmerken van de stcn geïllustreerd aan de hand van verschillende boeken. Vervolgens komen de ontwikkeling van de boekdrukkunst en de legende rond Laurens Janszoon Coster aan de orde. Daarbij zijn afbeeldingen te zien van het oudste in Nederland gedrukte boek, een wiegendruk uit 1479 (teksten die voor 1501 zijn gedrukt worden wiegendrukken of incunabelen genoemd), en het oudste in Alkmaar gedrukte boekje uit de collectie, een schoolzang uit 1518.

Het tweede thema betreft de Alkmaarse stadsdrukkers, die in de zeventiende en achttiende eeuw drukwerk vervaardigden in opdracht van het stadsbestuur. Verder worden boeken getoond van boekdrukkers uit andere steden en dorpen in het Noorderkwartier, waaronder in Enkhuizen gedrukte Buizenboekjes: naamlijsten van boekhouders, schepen en stuurlieden van de haringschepen. Het enige boekje dat in Graft werd uitgegeven is te zien, evenals enkele doopsgezinde uitgaven uit De Rijp en stadskronieken gedrukt in Hoorn.

Ten slotte worden afbeeldingen getoond van enkele unica uit de Alkmaarse collectie. Hiertoe behoren uitgaven van Erasmus, Leeghwater en Adriaan Metius.

Adres: Regionaal Archief Alkmaar, Hertog Aalbrechtweg 5, te Alkmaar, www.archiefalkmaar.nl. Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag van 8.45 tot 16.45 uur.

[p. 58]

Barbara Stok. Foto Chris van Houts

Barbara Stok tekent het leven van Vincent van Gogh

Barbara Stok, de kersverse winnares van de Stripschapprijs 2009, heeft opdracht gekregen een stripbiografie van Vincent van Gogh te tekenen. De Groningse tekenares (geboren 1970) zal aan de hand van personen en gebeurtenissen uit het leven van de beroemde schilder zijn levensverhaal navertellen. Een inspiratiebron vormen de modellen die bekend zijn van Van Goghs schilderijen, zoals zijn vriend Paul Gauguin, de aardappeleters of dokter Gachet.
De vijf boeken die Barbara Stok al heeft gepubliceerd, hebben meestal betrekking op haar eigen leven: ze tekende en schreef haar autobiografie. Een reden voor de jury van het Stripschap om haar de prijs te geven: ‘Ze heeft het lef zich kwetsbaar op te stellen en diep in haar eigen emoties te kruipen.’ De Van Goghstrip is voor Stok de eerste lange strip over iemand anders. Ze is van jongs af aan gefascineerd door de schilder.
De stripbiografie is een gezamenlijk initiatief van het Van Gogh Museum in Amsterdam en de intendant strips van het Fonds voor beeldende kunsten, vormgeving en bouwkunst. Het Fonds bkvb financiert een belangrijk deel van het project. De biografie wordt uitgegeven door Nijgh & Van Ditmar.

Enkele schetsen uit het leven van Vincent van Gogh

Van Goghs brieven

Tot en met 3 januari 2010 staat het Rietveldgebouw van het Van Gogh Museum in het teken van de brieven van Vincent van Gogh. Voor het eerst worden in de tentoonstelling Van Goghs brieven. De kunstenaar aan het woord ruim 120 originele brieven getoond in de nabijheid van de werken waar Van Gogh over schreef. De belangrijke documenten worden vanwege hun kwetsbaarheid en lichtgevoeligheid zelden getoond. De combinatie van ruim 340 werken uit de rijke collectie van het museum, waaronder schilderijen, tekeningen, brieven en briefschetsen, geeft een indringend en veelzijdig beeld van Van Gogh als briefschrijver en als kunstenaar. Speciaal voor deze tentoonstelling heeft het museum drie bijzondere brieven van Vincent van Gogh aan de kunstenaar Emile Bernard (1868-1941) exclusief mogen lenen van The Piermont Morgan Library in New York. De lancering van de nieuwe internationale uitgave van de volledige briefwisseling van Vincent van Gogh is de aanleiding voor de tentoonstelling. Deze wetenschappelijke editie, zowel in boekvorm als digitaal beschikbaar, is het resultaat van vijftien jaar onderzoek naar de brieven door het Van Gogh Museum en het Huygens Instituut van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen.

De tentoonstelling biedt een unieke gelegenheid om de schetsen in de brieven te vergelijken met de schilderijen en tekeningen waarop ze zijn gebaseerd. Door het karakteristieke handschrift en de treffende schetsen kijkt de bezoeker als het ware mee

[p. 59]

over Van Goghs schouder. Op geen andere manier kan de mens en de kunstenaar Van Gogh zo dicht worden benaderd. De bezoeker is getuige van zijn dromen en teleurstellingen, vriendschappen en ruzies, het vechten tegen zijn ziekte en de allesoverheersende wens om kunst te maken die zou blijven voortbestaan. Citaten uit zijn brieven leiden de bezoeker langs zijn schilderijen en die van zijn tijdgenoten, en ze geven inzicht in zijn opvattingen over kunst en kunstenaarschap. Verreweg de meeste brieven zijn gericht aan zijn jongere broer Theo, die hem gedurende de tien jaar van zijn kunstenaarschap financieel en moreel steunde. De sterke band tussen de broers is dan ook een belangrijk thema in de tentoonstelling. Vincent beschouwde zijn kunstenaarschap als een gezamenlijke onderneming en betrok Theo bij al zijn plannen en vorderingen. Dankzij het vijftien jaar durende onderzoek naar de brieven door het Van Gogh Museum en het Huygens Instituut is een completer en genuanceerder beeld ontstaan van Vincent van Gogh. De kunstenaar was geen geniale gek, maar een doelbewuste, krachtige persoonlijkheid die op meeslepende wijze wist te verwoorden wat hem bezighield.

Brief van Vincent van Gogh aan zijn broer Theo, d.d. 28 oktober 1883. Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)

Adres: Van Gogh Museum, Paulus Potterstraat 7, Amsterdam, tel. [phone], www.vangoghmuseum.nl. Openingstijden: dagelijks van 10.00 tot 18.00 uur (vrijdag tot 22.00 uur).

[p. 60]

[p. 61]

Brief van Paul Gauguin aan Vincent van Gogh, Le Pouldu, tussen 10 en 13 november 1889. Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

[p. 62]

Ot en Sien door C. Jetses. Collectie Nationaal Onderwijsmuseum, © Noordhoff Uitgevers

Oud Goud

Noordhoff Uitgevers en het Nationaal Onderwijsmuseum zijn overeengekomen het beheer van de collectie Oud Goud in langdurig bruikleen aan het museum over te dragen. Zo wordt het mogelijk deze belangrijke collectie te conserveren en voor een groot publiek toegankelijk te maken. In het bedrijfsarchief bevindt zich de nagenoeg complete collectie van honderden aquarellen en schilderijen en duizenden illustraties die in de periode 1900-1980 in opdracht van de uitgever zijn gemaakt. Een weergaloze collectie met werk in zeer uiteenlopende stijl van illustratoren en kunstenaars als Johan Isings, Cornelis Jetses, Johan Dijkstra, Rie Cramer, Sierk Schröder, Waldemar Post, Dirkje Kuik en vele anderen.

Generaties kinderen hebben op school de platen en boeken van die illustratoren gezien en gebruikt. De Noormannen bij Dorestad, Ot en Sien en Aap-noot-Mies zijn slechts enkele van de namen die onlosmakelijk met de uitgever en de geschiedenis van het Nederlandse onderwijs verbonden zijn. Het Nationaal Onderwijsmuseum zal permanent delen uit de omvangrijke collectie van het museum laten zien. Daarnaast zal het museum in samenwerking met collega-musea elders in het land geregeld reizende tentoonstellingen organiseren op basis van deze collectie.

Om de overdracht van de collectie Oud Goud aan het museum luister bij te zetten is tot en met 3 januari 2010 de tentoonstelling ‘Oud Goud, de mooiste archiefschatten uit onze schoolgeschiedenis’ te zien. Deze tentoonstelling vertelt het verhaal van het ontstaan van de collectie en geeft een overzicht van de rijkdom aan bijzondere illustraties en schoolplaten die de uitgever heeft laten maken. Voor velen een nostalgisch feest der herkenning, voor anderen een eerste kennismaking met de verbeeldingskracht en het vakmanschap van onze bekende illustratoren.

Adres: Nationaal Onderwijsmuseum, Nieuwemarkt 1a, Rotterdam, tel. [phone], www.onderwijsmuseum.nl. Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur, zondag van 11.00 tot 17.00 uur.