De Boekenwereld. Jaargang 25

[p. 63]

Agenda

Veilingen

van stockum, Prinsengracht 15, 2512 en Den Haag, tel.: [phone]: 5-7 november; (www.vanstockums-veilingen.nl)

burgersdijk & niermans, Nieuwsteeg 1, 2311 rw Leiden, tel.: [phone]: 18 en 19 november (www.b-n.nl)

romantic agony, Aquaductstraat 38-40, 1060 Brussel, België, tel.: (0032) (0) 25441055: 21 en 22 november (www.romanticagony.nl)

bubb buyper, Jansweg 39, 2011 km Haarlem, tel.: [phone]: 25-28 november (www.bubbkuyper.com)

Beurzen

Oktober
23-25	29th Amsterdam Antiquarian Book, Map & Print Fair, Amsterdam
November
6-7	London Chelsea Book Fair (aba), Londen
8-9	Boekkunstbeurs, Pieterskerk, Leiden
28-29	European Map and Book Fair, Grote Kerk, Breda
December
5-7	Internationale antiquarenbeurs in Vlaanderen, Mechelen
13	Exlibrisruildag, Bredevoort
Januari
30-1 (feb)	Stuttgart Antiquarian Book Fair, Stuttgart (D)

Portret van Romeyn de Hooghe

Tentoonstellingen

Romeyn de Hooghe. De verbeelding van de late Gouden Eeuw

In 2008 is het driehonderd jaar geleden dat de prentmaker en boekillustrator Romeyn de Hooghe overleed. Dit is aanleiding voor een grote tentoonstelling bij de Bijzondere Collecties en het Allard Pierson Museum op de Oude Turfmarkt in samenwerking met het Rijksmuseum en het Stadsarchief. Te bezichtigen van 10 december tot en met zondag 8 maart 2009. Romeyn de Hooghe (1645-1708) vervaardigde naast grafisch werk - zo'n 4300 prenten - ontwerpen voor medailles,

[p. 64]

bokalen, wandschilderingen en gebrandschilderde ramen, ter meerdere eer en glorie van zijn opdrachtgevers. Zijn barokke stijl is bepalend voor ons beeld van de late Gouden Eeuw. De Hooghe documenteerde zijn eigen tijd met nieuwsprenten waarop bijvoorbeeld de oorlog tegen Frankrijk of de strijd tegen de Turken uitgebeeld wordt. Hij illustreerde honderden boeken op wetenschappelijk, politiek en godsdienstig gebied. Maar de Hooghe maakte ook satirische prenten en hij voorzag boeken met een libertijnse inhoud van vrijmoedige plaatjes. Het maakte hem niet alleen tot een gewild maar ook tot een omstreden kunstenaar. In een felle pamflettenstrijd in 1690 werd hij beticht van pornografie en diefstal. Sindsdien heeft hij een slechte reputatie.

Tot voor kort was er maar weinig belangstelling voor de veelzijdigheid van de kunstenaar. Deze tentoonstelling wil daar verandering in brengen.

Bij de tentoonstelling verschijnt de publicatie Romeyn de Hooghe. De verbeelding van de late Gouden Eeuw, onder redactie van Henk van Nierop.

Adres: ub Amsterdam, Oude Turfmarkt 129, Amsterdam, tel: [phone], www.uba.uva.nl. Openingstijden: maandag t/m vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur, weekend en feestdagen van 13.00 tot 17.00 uur.

Passie voor boeken
De mooiste Art nouveau- en Art deco-boekbanden uit de collectie van Rob Aardse

In 2007 heeft het Drents Museum, met steun van de Stichting Beringer-Hazewinkel, het Nederlandse deel aangekocht van de collectie boeken en ander drukwerk uit de periode 1880-1940 die verzamelaar Rob Aardse in de afgelopen decennia bijeen heeft gebracht. Dankzij deze aankoop, die circa 4000 objecten omvat, beschikt het museum nu in één klap over een van de compleetste collecties op dit gebied. Naast prachtig vormgegeven boekbanden omvat de collectie tijdschriften, brochures, theaterprogramma's, uitgaven van bladmuziek en allerlei ander drukwerk, die tezamen laten zien op welk hoog peil de grafische vormgeving in Nederland heeft gestaan in de tijdperken van Art nouveau en Art deco.

Omslag van Louis Couperus, Antiek toerisme, uit de collectie van Rob Aardse

Bij kenners was de ‘Collectie Aardse’ al jarenlang een begrip en er waren regelmatig bruiklenen uit te zien in museale tentoonstellingen. Inmiddels is de collectie helemaal geïnventariseerd en wordt het tijd deze nieuwe aanwinst aan het publiek te tonen. In zijn geheel is de collectie natuurlijk veel te omvangrijk voor een tentoonstelling en daarom is er een representatieve keuze uit gemaakt, die een indruk geeft van de hoge kwaliteit en de breedte ervan. Deze keuze is tot en met 2 december 2008 te bezichtigen in het Drents Museum.

In de collectie zijn veel bekende namen vertegenwoordigd, want bijna alle Nederlandse kunstenaars die in het desbetreffende tijdperk actief waren, hebben iets op dit gebied ontworpen: Fré Cohen, Rie Cramer, Antoon Derkinderen, Leo Gestel, J.B. Heukelom, Jac. Jongert, Simon

[p. 65]

Moulijn, Richard Roland Holst, Sjoerd de Roos, Georg Rueter, Paul Schuitema, Jan Sluijters, Johan Thorn Prikker, Jan Toorop, L.O. Wenckebach, H.Th. Wijdeveld en Piet Zwart. Maar er zijn ook juweeltjes van vormgeving bij, ontworpen door kunstenaars die slechts bij insiders bekend waren, zoals Dick Greiner (een van de architecten van de wijk Betondorp in Amsterdam) of Henri Zagwijn (die musicus was). Sommigen hebben slechts een enkele keer een band of omslag ontworpen, anderen waren echte specialisten op dit terrein. Met de collectie is ook het uitvoerige documentatiesysteem over grafisch ontwerpers dat Rob Aardse heeft opgebouwd in bezit van het Drents Museum gekomen. Bekeken wordt hoe dit toegankelijk gemaakt kan worden voor onderzoekers op het gebied van de boekgeschiedenis en de grafische vormgeving.

Adres: Drents Museum, Brink 1, Assen, tel. [phone], www.drentsmuseum.nl. Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur.

De Verdwenen Tempel
Een reconstructie van het zeventiende-eeuwse tempelmodel van Jacob Jehuda Leon (1602-1675)

De tempel van Jeruzalem werd in de tiende eeuw voor Chr. gebouwd door de legendarische koning Salomo. Het beroemde gebouw werd verwoest, weer opgebouwd en verfraaid om uiteindelijk in 70 na Chr. definitief te verdwijnen. In de joodse en christelijke traditie leeft de tempel nog altijd voort. Tot op de dag van vandaag proberen geleerden en kunstenaars deze opnieuw tot leven te brengen.

Het oudste nog bekende model van de tempel van Jeruzalem is gemaakt door de Amsterdamse rabbijn Jacob Jehuda Leon (1602-1675). In de zeventiende eeuw waren zijn model van en zijn verhandelingen over de tempel wereldberoemd, zowel bij wetenschappers als bij het grote publiek dat door middel van een gedrukt affiche werd uitgenodigd het model te komen bewonde-

[p. 66]

ren. Ook de beroemde ‘meester-afzetter’ Dirk Janz. van Santen kwam het model van Leon bekijken om zijn prent van de tempel in te kleuren. Het schaalmodel is helaas verloren gegaan. Leons boek over de tempel werd in vele vertalingen verspreid over Europa. Het was de tijd van de bloei van de joodse boekdrukkunst, talloze bijbeluitgaven met prenten en kaarten, grote theologische debatten, geleerden als Spinoza en beroemde graveurs als Jan Luyken en Romeyn de Hooghe.

Bij een tentoonstelling in het Bijbels Museum wordt teruggegaan naar het zeventiende-eeuwse Amsterdam van Jehuda Leon en zijn tijdgenoten, een periode van godsdienstvrijheid, persvrijheid en debat. Centraal staat een daadwerkelijke reconstructie van het beroemde model. Oude prenten, boeken en digitale technieken brengen de tempel opnieuw tot leven. Van 23 oktober 2008 tot en met 2 februari 2009.

Adres: Bijbels Museum, Herengracht 366-368, Amsterdam, tel. [phone], www.bijbelsmuseum.nl. Openingstijden: maandag t/m zaterdag 10.00-17.00 uur, zon- en feestdagen 11.00-17.00 uur.

De laatste illustrator
Tekeningen van Waldemar Post

Van 20 november 2008 tot en met 1 maart 2009 toont het Persmuseum een overzicht van de illustraties van Waldemar Post voor de Volkskrant, ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag. Zijn werk wordt gekenmerkt door een grote voorliefde voor het portretteren van mensen. In een tijd waarin het échte handwerk steeds meer samengaat met het werken op de computer is het niet zo gek Waldemar Post als ‘de laatste illustrator’ te betitelen. Ook zal de tentoonstelling ruim aandacht besteden aan een veel minder bekend aspect van het werk van Waldemar Post; al ruim dertig jaar houdt hij zich intensief bezig met de grafische vormgeving van ‘zijn’ krant, de Volkskrant.

Op de openingsdag van de expositie zal een bij uitgeverij Bas Lubberhuizen te verschijnen boek over leven en werk van Waldemar Post worden gepresenteerd.

Adres: Persmuseum, Zeeburgerkade 10, Amsterdam, tel.: [phone], www.persmuseum.nl. Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag 10.00-17.00 uur, zondag 12.00-17.00 uur.

Remco Campert door Waldemar Post

De twintig mooiste miniaturen uit een middeleeuws tophandschrift

Museum Meermanno te Den Haag toont de twintig mooiste miniaturen uit de Rijmbijbel van Jacob van Maerlant in de tentoonstelling ‘Maerlants Rijmbijbel. Middeleeuws meesterschap in tekst en beeld’. De Rijmbijbel in zijn geheel ook te zien op internet, via www.hetgeheugenvannederland.nl.

Jacob van Maerlant, een Vlaamse dichter die aanvankelijk ridderromans schreef, voltooide de Rijmbijbel in 1271. In dit boek zette hij bijbelse verhalen op rijm. Bijzonder was dat hij dit in zijn landstaal deed, het Middelnederlands. De meeste boeken werden indertijd in het Latijn geschreven, een taal die de lagere adel en de opkomende burgerij niet goed beheersten.

Er zijn uit de dertiende tot de vijftiende eeuw vijftien volledige manuscripten van de Rijmbijbel bekend. Museum Meermanno bezit een van de rijkst geïllustreerde exemplaren, dat in 1332 schitterend werd verlucht door Michiel van der Borch. Het is het vroegste gesigneerde en gedateerde verluchte handschrift uit de Noordelijke Nederlanden.

[p. 67]

Rijmbijbel, 8r. Collectie Meermanno, Den Haag

Recent is de Rijmbijbel uit de band genomen om gerestaureerd te worden. Dit geeft de bezoeker de gelegenheid twintig afzonderlijke pagina's met evenzoveel miniaturen te kunnen bekijken. In de schatkamer van het museum staat de bezoeker oog in oog met deze schitterende kunstwerken op klein formaat. In de tentoonstelling wordt tevens aandacht besteed aan het restauratieproces van de Rijmbijbel. Deze restauratie is het sluitstuk van een groot restauratieproject (Atlas-project) dat in het museum heeft plaatsgevonden.

Adres: Museum Meermanno, Prinsessegracht 30, Den Haag, tel. [phone], www.meermanno.nl. Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag van

[p. 68]

11.00 tot 17.00 uur, zaterdag en zondag van 12.00 tot 17.00 uur.

Gerard Korfmacher (1835-1877), De Molenpoort te Nijmegen, gezien vanaf het veld, 1875. Albuminedruk, collectie Regionaal Archief, Nijmegen (inv. nr. F68632)

Lauwerier en Korfmacher

Door de opheffing van de vestingstatus verloor Nijmegen vanaf 1874 voorgoed haar aanzien als garnizoensstad: vestingmuren en poorten werden afgebroken en de stad werd uitgelegd. Museum Het Valkhof toont, in samenwerking met het Regionaal Archief Nijmegen, in het Prentenkabinet een selectie uit de collecties van de beide instellingen van 65 foto's, aquarellen en schilderijen van twee Nijmeegse kunstenaars, de amateurschilder Rudolphus Lauwerier (1797-1883) en de fotograaf Gerard Korfmacher (1835-1914). Zij legden deze ingrijpende transformatie van Nijmegen vast. De tentoonstelling is te zien van 29 augustus 2008 tot en met 22 januari 2009.

De uit Duitsland afkomstige Gerard Korfmacher vestigde zich omstreeks 1867 in Nijmegen, waar hij in de Molenstraat een ‘photografisch atelier’ opende. Niet lang daarna, rond 1875, kreeg hij van het Nijmeegse gemeentebestuur de opdracht een serie opnamen te maken van de vestingwerken, die op het punt stonden te worden gesloopt. Daaronder was ook de imposante Hertogpoort, gelegen vlak bij het huidige Museum Het Valkhof, die op dit moment door de gemeente Nijmegen wordt gereconstrueerd.

In dezelfde periode, vooral tussen 1876 en 1880, werkte de Nijmeegse amateurschilder Rudolphus Lauwerier aan verschillende aquarellen en schilderijtjes die eveneens de sloop van de Nijmeegse vestingwerken als onderwerp hadden. De als ‘verwer’ (schilder) opgeleide Lauwerier dreef vanaf 1825 een schildersbedrijf in de Bloemerstraat te Nijmegen en ontwikkelde zich vanaf 1860 tot rijtuigschilder. Als hoogbejaarde kunstenaar - hij is dan bijna 80 jaar oud - legde Lauwerier zich toe op het maken van aquarellen en schilderijen die meestal het veranderende uiterlijk van de stad en

[p. 69]

haar ommuring verbeelden. Deze werken geven prachtig weer hoe de in verval geraakte poorten en stadsmuren eruit zagen.

Rudolphus Lauwerier (1797-1883), Sloop van de Nijmeegse vestingwerken bij de Hezelpoort, 1876. Aquarel, collectie Museum Het Valkhof, Nijmegen (inv. nr. 1985.10.99 / xv B 13)

Vergelijking met de foto's van Korfmacher maakt duidelijk dat Lauwerier zich regelmatig artistieke vrijheden veroorloofde en de realistische weergave ondergeschikt maakte aan de sfeer.

In een periode dat de beeldende kunst zich geconfronteerd wist met het relatief nieuwe medium van de fotografie is het interessant te zien hoe Korfmacher en Lauwerier in hun vak optimaal gebruik maken van de artistieke mogelijkheden om hetzelfde onderwerp te verbeelden.

Adres: Museum Het Valkhof, Kelfkensbos 59, Nijmegen, (024) 360 88 05, www.museumhetvalkhof.nl. Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag 10.00-17.00 uur, zaterdag, zon- en feestdagen 12.00-17.00 uur.

Protesteer!

Alle commotie rond Duyvendak gevolgd en nieuwsgierig geworden naar hoe het er ook al weer aan toeging destijds? Behoefte aan verwerking van uw actieverleden? Zin om uw kinderen eens iets te vertellen over die roerige tijd?

Op woensdag 15 oktober opende in het Verzetsmuseum Amsterdam de expositie Protesteer! Actieposters vanaf 1965. ‘Baas in eigen buik’, ‘Help de kernwapens de wereld uit’, ‘Geen woning geen kroning’, het museum geeft in de tentoonstelling een beeld van spraakmakende maatschappelijke kwesties uit de afgelopen veertig jaar. Wie protesteerde er ook alweer? Waartegen werd eigenlijk geprotesteerd? En hoe?

Aan de hand van affiches en filmpjes wordt een beeld getoond van de tijd waarin buitenparlementaire en zelfs illegale acties bon ton waren onder maatschappelijk bevlogen jongeren. De

[p. 70]

bezoeker waant zich in de sfeer van toen en krijgt een beeld van Nederlanders als wereldverbeteraars.

Protesteer! is een productie van het Verzetsmuseum Amsterdam in samenwerking met het Media College Amsterdam. De tentoonstelling is gemaakt door jongeren van zestien tot twintig jaar die zich hebben verdiept in en verbaasd over voorbije jaren van felle en ludieke acties. Bezoekers kunnen digitaal hun eigen affiche maken en in computerspelletjes hun kennis van de affiches testen. Tot en met 29 maart 2009.

Adres: Verzetsmuseum, Plantage Kerklaan 61, Amsterdam, tel. [phone], www.verzetsmuseum.org. Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur, zaterdag en zondag van 11.00 tot 17.00 uur.