De Boekenwereld. Jaargang 24

[p. 323]

Agenda

Veilingen

de eland - de zon - loth gijselman, Weesperstraat 110, 1112 ap Diemen, tel: [phone], fax [phone]: vanaf 31 augustus (www.deeland.nl)

marc van de wiele, Sint-Salvatorkerkhof 7, 8000 Brugge, België, tel: (0032) (0) 50333805: 4 oktober (www.marcvandewiele.com)

henri godts, Avenue Louise 230/6, 1050 Brussel, België, tel.: (0032) (0)2 6478548: 9 oktober (www.godts.com)

amsterdam book auctions, Quellijnstraat 127, 1073 XH Amsterdam, tel.: [phone]: 20 oktober (www.amsterdambookauctions.nl)

van stockum, Prinsengracht 15, 2512 en Den Haag, tel.: [phone]: 5-7 november; (www.vanstockums-veilingen.nl)

burgersdijk & niermans, Nieuwsteeg 1, 2311 rw Leiden, tel.: [phone]: 18 en 19 november (www.b-n.nl)

romantic agony, Aquaductstraat 38-40, 1060 Brussel, België, tel.: (0032) (0) 25441055: 21 en 22 november (www.romanticagony.nl)

bubb kuyper, Jansweg 39, 2011 km Haarlem, tel.: [phone]: 25-28 november (www.bubb-kuyper.com)

hondius, Dorpsstraat 31b, 7218 ab Almen, tel.: [phone]: nog niet bekend (www.hondius-auctions.nl).

Beurzen

September
19-21	Internationale beurs van het oude boek, Palais des Beaux-Arts (bozar), Brussel
Oktober
15-19	Frankfurter Buchmesse, Frankfurt
23-25	Amsterdam Antiquarian Book & Print Fair, Amsterdam
November
6-7	London Chelsea Book Fair (aba), Londen
8-9	Boekkunstbeurs, Pieterskerk, Leiden
28-29	European Map and Book Fair, Grote Kerk, Breda

Tentoonstellingen

Hendrik Werkman

De Blauwe Schuit

Tot en met 30 november 2008 presenteert het Joods Historisch Museum de tentoonstelling Hendrik Werkman: De Blauwe Schuit. Hierin worden Werkmans voorstudies van zijn druksels voor De Blauwe Schuit getoond. Dit zijn afdrukken die hij in de Tweede Wereldoorlog heeft gemaakt als verzetsdaad tegen de Duitse bezetter. De bekendste hiervan zijn de Chassidische legenden. De werken in de expositie zijn door Werkman met de hand bewerkt en heeft hij vaak van aantekeningen voorzien.

Hendrik Nicolaas Werkman (1882-1945), vooral bekend van kunstenaarsvereniging De Ploeg in Groningen, is een van de belangrijkste grafische kunstenaars van Nederland. Hij heeft veel geëxperimenteerd met druktechnieken en zijn beeldtaal is uniek. In de oorlog richt hij De Blauwe Schuit op, samen met drie vrienden. Een van

[p. 324]

hen is dominee August Henkels, die Werkman in 1941 Die Legende des Baalschem (1932) van Martin Buber schenkt. Deze chassidische verhalen illustreert Werkman met een schitterende serie van twintig bladen. De teksten en afbeeldingen zijn verhulde daden van verzet tegen de Duitse bezetter en bedoeld om de mensen in oorlogstijd een hart onder de riem te steken. Vanwege zijn verzetswerk is Werkman op 10 april 1945 door de Sicherheitsdienst gefusilleerd. In 1976 heeft het Joods Historisch Museum van de weduwe van Ds. Henkels de correspondentie van Werkman aan Henkels en zijn vrouw en de volledige serie proefdrukken van De Blauwe Schuit (waaronder de Chassidische Legenden) gekregen. Deze druksels (ruim zestig werken) en de briefwisseling tussen Werkman en Henkels worden nu voor het eerst sinds 1977 in het jhm geëxposeerd.

Adres: Joods Historisch Museum, Nieuwe Amstelstraat 1, Amsterdam, tel. [phone], www.jhm.nl. Openingstijden: dagelijks van 11.00 tot 17.00 uur.

Druksels

Vanaf 11 juli 2008 is het Stedelijk Museum Amsterdam te gast in het Van Gogh Museum met de presentatie ‘Druksels’ van Werkman (t/m 12 oktober 2008). Tijdens de verbouwing van het Stedelijk Museum (tot eind 2009) toont het Van Gogh Museum elk jaar een keuze uit de rijke collectie.

Dankzij de belangstelling van voormalig museumdirecteur Willem Sandberg heeft het Stedelijk Museum een grote groep werken van H.N. Werkman in de collectie. Werkman werd bekend als de drukker van De Ploeg, de kunstenaarsvereniging die aan het begin van de 20ste eeuw het culturele leven in Groningen ‘opschudde’. Na het faillissement van zijn drukkerij begon hij in 1923 te experimenteren met materialen afkomstig uit zijn werkplaats. Hij ontwikkelde een techniek waarbij de onderdelen van een voorstelling één voor één met de hand of op de pers gedrukt werden. Hij noemde de resultaten, die stuk voor stuk uniek waren, ‘druksels’. De eerste bladen zijn typografische, abstracte composities, maar vanaf de jaren dertig worden de voorstellingen figuratiever. In de tentoongestelde werken

H.N. Werkman, De kinderen in het bos, uit: ‘De Weerwolf’, Chassidische legenden (Suite I-1), 1941. JHM/ Coll. Henkels

is die artistieke ontwikkeling goed te zien. Het verschijnen van de complete oeuvrecatalogus en de bundeling van de correspondentie van Werkman met zijn belangrijkste kunstenaarsvrienden vormen de aanleiding voor deze presentatie in het prentenkabinet op de tweede verdieping van het Rietveldgebouw.

Adres: Van Gogh Museum, Paulus Potterstraat 7, Amsterdam, tel. [phone], www.vangoghmuseum.nl. Openingstijden: dagelijks van 10.00 tot 18.00 uur, vrijdags tot 22.00 uur.

Holland Papier Biënnale 2008

Tot en met 14 september 2008 wordt voor de zevende keer de Holland Papier Biënnale gehouden in het Museum Rijswijk en coda Apeldoorn. De Biënnale 2008 bestaat uit een tentoonstelling met werken van internationale papierkunstenaars in beide musea en een publicatie. Verder is er in het Museum Rijswijk een boek- en

[p. 325]

Verschillende bijdragen aan de Papier Biënnale 2008

papierwinkel en op zondag 14 september van 13-17 uur vindt traditioneel de papiermarkt plaats.

Op deze zevende Holland Papier Biënnale wordt weer een zeer gevarieerd aanbod getoond van beeldende kunst gemaakt van papier. Hoewel de kunstenaars vaak dezelfde materialen en technieken gebruiken voor hun kunstwerken, komen zij tot verrassend uiteenlopende resultaten. Op de biënnale 2008 is het werk te zien van 27 internationale papierkunstenaars. Verspreid over alle zalen toont het Museum Rijswijk van 22 kunstenaars een ruime selectie van werken. Van 21 kunstenaars exposeert coda Apeldoorn monumentaal werk en installaties.

Ter gelegenheid van deze biënnale verschijnt een bijzondere publicatie met de titel Puur Papier. Samensteller is papierkunstenaar Peter Gentenaar, die artikelen verzameld heeft over de oorsprong van het papier. Elaine Koretsky verhaalt over haar reizen door Azië op zoek naar oude technieken om papier te maken. Sinoloog Jacob Eyferth vult dit aan met zijn beschrijving van een Chinees papiermakersdorp. Over het zelf maken







van papier vertellen de Duitse Helen Hiebert, Rogier Uitenboogaart uit Japan en de papierkunstenaars Pat Torley en Peter Gentenaar. Verder zijn er artikelen over de zoektocht naar alternatieve vezels, papier gemaakt door dieren, zoals wespenpapier, en het recyclen van papier. Tevens worden in het boek de kunstwerken getoond van de papierkunstenaars die deelnemen aan de tentoonstelling, soms voorzien van een monster van het papier dat zij voor hun werken gebruiken.

Adres: Museum Rijswijk, Herenstraat 67, Rijswijk, tel. [phone], www.museumryswyk.nl. Openingstijden: dinsdag t/m zondag van 12.00 tot 17.00 uur.

Atlas Maior

In de Gouden Eeuw kwamen de handel en zeevaart in Amsterdam tot grote bloei. De voc werd opgericht, nieuwe zeeroutes werden verkend en ontdekkingsreizen leverden behalve veel geld ook nieuwe geografische kennis op. Het wereldbeeld werd daardoor steeds verder ‘opgerekt’ en

[p. 326]

Wereldkaart in de Atlas Maior van Joan Blaeu

verbeterd. In de ontwikkeling en verspreiding van dat wereldbeeld speelde de Amsterdamse cartografie een grote rol. Een hoogtepunt vormde de Atlas Maior of Grooten Atlas, vanaf 1662 in verschillende edities en talen op de markt gebracht door de Amsterdamse drukker, uitgever en kaartenmaker Joan Blaeu.

Tot en met 23 november is bij de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam de tentoonstelling Atlas Maior. De wereld van Blaeu te bezichtigen. Met reden is de Atlas Maior opgenomen in de Canon van Nederland. Met zijn bijna zeshonderd kaarten in negen tot twaalf delen overtreft deze atlas in omvang, kwaliteit en geografische dekking alles wat er tot dan toe op dit gebied was verschenen.

De tentoonstelling laat alle exemplaren van de Atlas Maior uit de Bijzondere Collecties zien, en daarnaast een grote collectie losse Blaeu-kaarten. Ze kunnen worden vergeleken met uitgaven van voorlopers, tijdgenoten en navolgers. Zo zijn er atlassen van Amsterdamse concurrenten als Johannes Janssonius en Frederick de Wit. Verder worden atlassen van Claudius Ptolemaeus getoond, met wereldkaarten uit de klassieke oudheid. Ook journalen van de eerste reis naar Indië en het verslag en de kaart van de noodlottige ontdekkingstocht van Willem Barentsz liggen in de tentoonstelling.

Janssonius probeerde Blaeu naar de kroon te steken met een eigen ‘grote atlas’, maar die was minder homogeen en omvangrijk dan de Atlas Maior. Blaeu troefde zijn vakbroeders af door een compleet atlasdeel van China op te nemen.

Hét pronkstuk van de tentoonstelling is het Blaeukabinet: een fraaie, zeventiende-eeuwse kast waarin een set van de Atlas Maior wordt bewaard. Elke werkdag zal een nieuwe kaart aan het publiek worden getoond.

Adres: Universiteitsbibliotheek Amsterdam, Oude Turfmarkt 12p, Amsterdam, tel: [phone], www.uba.uva.nl. Openingstijden: maandag t/m vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur, weekend en feestdagen van 13.00 tot 17.00 uur.

[p. 327]

‘Libertas philosophandi’. Spinoza als gids voor een vrije wereld

Een gevarieerde tentoonstelling met veel aandacht voor het leven van Spinoza en de ontvangst van zijn werk in de 17^e eeuw door vriend en vijand. Te zien zijn onder meer veel Amsterdamse drukken en portretten en gravures van Spinoza.

Spinoza is een van de drie iconen van de manifestatie Amsterdam Wereldboekenstad. De Bibliotheca Philosophica Hermetica levert een aanzienlijke bijdrage met een tentoonstelling, een Spinoza-dag en een publicatie rondom Nederlands belangrijkste filosoof wiens ideeën nog steeds discussie oproepen.

De tentoonstelling toont werken van Spinoza, zijn vrienden en vijanden, deels uit eigen bezit maar ook in bruikleen van andere instellingen in binnen- en buitenland. Er zijn uiteraard veel Amsterdamse drukken uit de 17^e eeuw te zien, want Amsterdam gold als een vrijhaven waar in een bepaalde mate gedrukt kon worden wat elders verboden was. De titel van de expositie Libertas philosophandi, vrijheid om te filosoferen, sluit aan bij een van Spinoza's diepste overtuigingen. Voor hem was de vrijheid van denken grenzeloos, maar daarbij mocht niemand in zijn waardigheid worden aangetast. Dat Spinoza radicale standpunten innam, werd hem door de theologen van zijn tijd niet in dank afgenomen, maar zijn ideeën zijn tijdloos gebleken.

Adres: Bibliotheca Philosophica Hermetica, Bloemstraat 15, Amsterdam, tel. [phone], www.ritmanlibrary.nl. Openingstijden: maandag t/m vrijdag 9.30-12:30 en 13.30-17.00 uur. Aanmelding vooraf noodzakelijk!

Bernard Essers: een wereld in zwart-wit

Tot en met 21 september presenteert het Drents Museum in Assen een overzichtsexpositie van het werk van Bernard Essers (1893-1945). De tentoonstelling zal ongeveer honderd werken omvatten en geeft een goed beeld van Essers als graficus, tekenaar en portrettist. Ook zijn er enkele aquarellen van hem te zien. Bernard Essers was in de jaren tussen de twee wereldoorlogen vooral

Bernard Essers, Het Strand (1919)

bekend om zijn fraaie houtsneden en houtgravures. Tevens maakte hij illustraties bij bekende literaire werken. Essers werkte voornamelijk in Bergen (Noord-Holland) waar hij bevriend was met schilders van de Bergense school en kunstenaars van de Nieuwe Kring.

Essers, geboren op Java, werd kunstenaar, deels door studie en deels door adviezen van vrienden. Hij studeerde onder andere aan het Royal College of Art in Kensington (Londen) waar vooral de lessen uit de decoratieve school van William Morris hem zeer aanspraken. In Nederland nam hij etslessen bij de graficus Johannes Graadt van Roggen. Daarna legde hij zich toe op de houtgravure. Als zelfstandig kunstenaar begon Essers met het maken van afbeeldingen - houtgravures - bij literaire werken. Al spoedig verwierf hij opdrachten voor bibliofiele uitgaven. In zijn vrije werk domineerden aanvankelijk immateriële onderwerpen, geïnspireerd op natuur en (Indische) cultuur. Daarna volgden veel landschappen. Hij maakte ook tekeningen en aquarellen, maar grafiek was zijn métier. Tijdens de oorlogsjaren werd hij met zijn gezin geëvacueerd naar Twente en Friesland, waar hij in 1945 overleed.

Adres: Drents Museum, Brink 1, Assen, tel. [phone], www.drentsmuseum.nl.

Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur.