De Boekenwereld. Jaargang 24

[p. 117]

Berichten

Het Sijthoff-archief digitaal beschreven

Wie eind vorige eeuw iets wilde opzoeken in het archief van de negentiende-eeuwse Leidse uitgever-drukker A.W. Sijthoff, dat sinds 1963 berust in de ub Leiden, moest zich behelpen met een eenvoudige plaatsingslijst. Ook aan het toegankelijk maken van het in 1970 verworven twintigste-eeuwse materiaal was men door gebrek aan middelen en mankracht nog niet toegekomen. Maar als in 2001 het meest recente materiaal van de firma uit Alphen aan den Rijn, waar Samsom-Kluwer het onder haar hoede had, naar de ub Leiden is overgebracht, worden er middelen gevonden om het inmiddels tot 52 meter aangegroeide archief van een echte inventaris te voorzien. Deze inventaris, vervaardigd door drs. Steven Claeyssens, is sinds vorig jaar ook digitaal toegankelijk gemaakt via de methode van Encoded Archival Description, een beschrijvingsprogramma speciaal bedoeld voor archivalische collecties conform internationale standaarden.

Wie nu iets wil opzoeken in het archief krijgt een uitgebreide collectiebeschrijving voorgeschoteld waarin men snel zijn weg kan vinden in de financiële administratie, in correspondentie van de eigenaren, in brieven van auteurs uit het fonds en in stukken met betrekking tot de productie, distributie en receptie van de uitgaven. En Uitgeverij Sijthoff heeft nogal wat uitgaven op haar naam, variërend van hoogwetenschappelijke werken als Inleiding tot de studie der vergelijkende Indogermaansche taalwetenschap van Jos. Schrijnen uit 1905 tot populaire werkjes als Ik kan koken (1^e dr. 1911-10^e dr. 1952). Over dit laatste boek bevat het archief ‘3 pakken’ correspondentie. En wie de achtergronden van de Nederlandse vertalingen van het werk van Agatha Christie wil leren kennen, die vanaf 1951 (Brief van een dode, Wie adverteert een moord) door Sijthoff zijn uitgegeven, komt in dit archief ruimschoots aan zijn trekken.

Oprichtingsfolder van uitgeverij Tango [ubl syt d 50]

Hoewel de naam Sijthoff nog steeds bestaat, is deze firma via allerlei fusies inmiddels opgeslokt door ndc/vbk-groep, waarbinnen zij samen met Luitingh een imprint vormt op het gebied van vooral spannende boeken. In de jaren zeventig van de vorige eeuw had Sijthoff zelf ook een uitgeverij onder haar hoede. Het betrof Tango, net als Sijthoff, gevestigd in de Doezastraat 1 te Leiden en regelmatig aangeduid als ‘die wilde dochter van de ouwe Sijthoff’. In de korte periode van haar bestaan (1973-1975) profileerde Tango zich met een zeer ‘gevarieerd, veelal controversieel, in ieder geval ludiek fonds, dat in later jaren weinig bleek te harmoniëren met bij voorbeeld de losbladige uitgaven van fusiepartner Samsom’.¹ Ze publiceerde onder meer werk van Armando, Guus Luijters, Eelke de Jong en ook Lotgevallen van Cherry Duijns. Spraakmakende titels waren het Fred Haché Show-boek (1973) van Wim T. Schippers en Gied Jaspers en de uitgave

1 Roland Bekking, ‘Pieter J. Bom (35): “Allenig zijn is maar een wankele basis”’, in Boekblad 31 oktober 1980.

[p. 118]

Omslag van Aan die vuile viezeriken van de VPRO... en andere vrolijke brieven [uba 754 F 88]

Aan die vuile viezeriken van de VPRO, een bloemlezing uit de brieven die de vpro kreeg naar aanleiding van haar Barend Servet-shows. Op 14 december 1972 zond de vpro de tweede Barend Servet-show (‘Barend is weer bezig’) uit. Er keken bijna vijf miljoen mensen naar. Een scène waarin de hoofdpersoon, journalist Barend Servet, een interview heeft met de koningin en een scène waarin enige hoofdpersonen naakt of halfnaakt door het beeld liepen veroorzaakten ‘een golf van irritatie, verontwaardiging en morele gekwetstheid’. Dagblad De Telegraaf achtte een en ander een walgelijke persiflage op de koningin en in de Tweede Kamer vroeg het arp-kamerlid A.J. Vermaat aan minister Engels (crm) of het ministerie bereid was ‘stappen te ondernemen teneinde de continuering van een dergelijke onfrisse, onfatsoenlijke en op meerdere wijze kwetsende uitzending te voorkomen’.² Bij de vpro kwamen in één week ongeveer 500 brieven binnen, en op 20 januari 1973 was dit aantal opgelopen tot 612 schriftelijke reacties. Op 22 december 1973 hadden 2384 leden als lid bedankt.

Ook over deze uitgeverij is in het Sijthoffarchief nu heel gemakkelijk achtergrondinformatie te vinden. Wie gaat naar http://dpc.uba.uva.nl/leiden/ collectiebeschrijvingen en bij ‘Sijthoff-uitgeverij, 1850-1981’ de zoekterm ‘Tango’ intypt, krijgt syt d 50 en syt d 57 als aanvraagnummers gepresenteerd. Resteert de gang naar de leeszaal Bijzondere Collecties voor een uurtje genoeglijk ‘tangoën’.

Berry Dongelmans

2 Ad Kooyman en Philip van Tijn (ed.), Aan die vuile viezeriken van de VPRO, Leiden, 1973, p. [11].

Inktpatronen

Bij de Klenckepers te Emmen verscheen in de zomer van 2007 een boekje getiteld Executie met inktpatronen. Sjoerd van Faassen en Salma Chen over uitgever A.A.M. Stols in de Tweede Wereldoorlog. Schrijver is C. van Dijk die als Stols-kenner bekendstaat en in 1992 het boek Alexandre A.M. Stols, 1900-1973, uitgever/typograaf. Een documentatie publiceerde. Het was zijn magnum opus, sedert-

[p. 119]

dien is van Van Dijk geen studie over Stols meer verschenen. Tot nu. Met zijn brochure reageert Van Dijk op het boek Inktpatronen. De Tweede Wereldoorlog en het boekbedrijf. Nederland en Vlaanderen dat in 2006 bij De Bezige Bij verscheen, onder redactie van Hans Renders, Lisa Kuitert en Ernst Bruinsma. In dit boek wordt van diverse uitgeverijen een beeld geschetst dat met een fondslijst van tijdens de oorlog uitgegeven boeken wordt gecompleteerd. Een van die uitgeverijen is A.A.M. Stols. Auteurs Van Faassen en Chen geven een berg informatie en concluderen daaruit: ‘Uit de oorlog komt hij (= Stols) niet als held te voorschijn, maar als een weinig principiële, accommoderende kleine krabbelaar, die met de oorlog als excuus nogal eigenmachtig meende te mogen omspringen met het werk van sommige van zijn auteurs, en wiens talrijke, clandestiene uitgaven een voornamelijk commercieel doel dienden.’ Krasse taal, en dat jegens een uitgeverij die door velen als het kroonjuweel van de 20^e-eeuwse bibliofiele uitgaven wordt gezien. Van Dijk in zijn brochure: ‘Ik onderschrijf Stols' vooroorlogse bijzondere rol als uitgever, maar over zijn functioneren als zodanig tijdens en na de oorlog verschil ik op een aantal punten sterk van mening met Van Faassen en Chen. Opmerkelijk is hun vernietigende oordeel over de persoon Stols: Een weinig principiële, accommoderende kleine krabbelaar. Dat oordeel mag niet onweersproken blijven.’ In de rest van zijn 25 pagina's tellende brochure gaat hij stuk voor stuk de kritiekpunten af. Volgens Van Dijk zien de critici van Stols over het hoofd dat men in de oorlog omwille van de veiligheid nu eenmaal niet alles op papier zette, en dat menigeen na de oorlog in het licht van de defensiecommissie de zaken wat mooier voorstelde dan ze waren. Van Dijk: ‘Schreef Stols na de oorlog de waarheid en niets dan de waarheid? Tja... Mensen doen zich graag mooier voor dan ze zijn. Nederland had op 5 mei 1945 zomaar een miljoen verzetshelden.’ Maar volgens Van Dijk zijn er genoeg traceerbare feiten die aangeven dat Stols wel degelijk moed heeft getoond door zijn betrokkenheid bij verzetsactiviteiten. Hij besluit zijn brochure met de verzuchting: ‘De schijnontmaskering van Stols, een niet zondeloos maar fatsoenlijk man, een groot uitgever en typograaf bovendien, laat een gevoel van diepe treurigheid achter.’ Het boekje verscheen in een oplage van 25 exemplaren, en is in enkele gespecialiseerde bibliotheken te raadplegen. (LK)

Museum boijmans van beuningen lanceert nieuwe wetenschappelijke reeks

Met ingang van 2007 start Museum Boijmans Van Beuningen onder de naam Boijmans Studies een reeks wetenschappelijke publicaties over de eigen collectie. Hiermee wordt de rijke traditie die het museum kent op het gebied van publicaties over de eigen collectie, voorheen voornamelijk bestandscatalogi, nieuw leven ingeblazen. Het museum streeft naar twee uitgaven per jaar.

De reeks is bedoeld om een breed scala aan onderzoeken te presenteren, die zowel op een enkel werk of een deelcollectie als op de eigen geschiedenis betrekking kunnen hebben. Het kan gaan om een bestandscatalogus, een restauratieverslag of een essayistische benadering van een onderwerp. Gemeenschappelijke noemer is de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen. Het doel van de uitgaven is het documenteren en toegankelijk maken van de eigen verzamelingen door middel van het publiceren van onderzoek. Dit gebeurt op een toegankelijke, publieksvriendelijke wijze. De uitgaven worden bij voorkeur gekoppeld aan een tentoonstelling. Naast de eigen conservatoren worden ook externe specialisten aangetrokken als onderzoeker en auteur.

Als eerste publicatie in deze reeks is verschenen Miscellanea delineata - Nederlandse tekeningen 1780-1860 uit de collectie Ploos van Amstel Knoef geschreven door Marius van Dam. De volgende publicaties verschijnen de komende jaren:

·	Omstreden bezit. Over de herkomst van twee werken van Jan Toorop in het Museum Boymans: het schilderij De Theems (1885) en de tekening Godsvertrouwen (1907), voorjaar 2008;
·	Laatmiddeleeuwse houten sculpturen [werktitel], februari 2008;
·	Emailplaquettes [werktitel], najaar 2008;

[p. 120]

·	Anthony van Dijck, De heilige Hiëronymus [werktitel], 2009;
·	Twee schilderijen van Salvador Dalí: Touwtjespringend meisje en Het paar [werktitel], 2010.

Voor meer informatie: www.boijmans.nl

Mooi marginaal 3

Na de uiterst succesvolle edities Mooi Marginaal 1 en 2 (2002-2003 en 2004-2005) zal in 2008 de derde manifestatie Mooi Marginaal georganiseerd worden door de Stichting Laurens Janszoon Coster, met de uitverkiezing van de vijftig mooiste marginale drukwerken uit de jaren 2006 en 2007. Tijdens een feestelijke bijeenkomst aan het eind van het volgend jaar zullen deze vijftig geselecteerde drukwerken gepresenteerd worden, begeleid door een gedrukte catalogus en gevolgd door een anderhalf jaar durende tentoonstellingsroute door Nederland en België, in het kader van de manifestatie Amsterdam Wereldboekenstad te beginnen in Amsterdam.

Vanaf heden kunnen in aanmerking komende drukwerken uit de jaren 2006 en 2007 ingezonden worden naar het secretariaat van de Stichting Laurens Janszoon Coster, Postbus 3316, 2001 DH Haarlem. Op dat adres kunt reglement en inschrijfformulier(en) aanvragen. U kunt ze ook downloaden van www.mooimarginaal.nl.

Hertogin Anna Amalia bibliothek weer open

Op 24 oktober 2007, de 268^e geboortedag van hertogin Anna Amalia, werd de naar haar genoemde bibliotheek te Weimar op feestelijke wijze heropend door de Duitse Bundespräsident Horst Köhler. Ruim drie jaar daarvoor had het noodlot toegeslagen: op 2 september 2004 verwoestte en verminkte een brand een groot gedeelte van de collectie van de bibliotheek. In totaal zijn 50.000 boeken en manuscripten verbrand, en 62.000 boeken liepen water- en roetschade op. Ook het gebouw raakte zwaar beschadigd. Na een intensieve restauratie is het gebouw vanaf 1 december 2007 weer geopend voor publiek. Met het beschadigde deel



van de collectie is het op dit moment iets minder florissant gesteld: er is nog ruim 50 miljoen euro nodig voor restauratie of vervanging.

J.H. Donnerprijs voor Laurens van Krevelen

Maandag 5 november overhandigde minister mr. P.H. Donner van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in slot Zeist de J.H. Donnerprijs 2007 aan mr. D.W. (Laurens) van Krevelen. Deze prestigieuze prijs wordt om de vijf jaar uitgereikt aan iemand die zich langdurig en op bijzondere wijze verdienstelijk heeft gemaakt voor het boekenvak in Nederland.

De jury van de Donnerprijs 2007 vindt dat Laurens van Krevelen in menig opzicht tot de markante figuren van het boekenvak in het laatste kwart van de 20^e eeuw mag worden gerekend. Niet alleen leidde hij gedurende enkele tientallen jaren met verve het vooraanstaande uitgevershuis J.M. Meulenhoff, ook maakte hij zich uitermate verdienstelijk voor de boekenbranche als geheel. De totstandkoming van de Wet op de vaste boekenprijs is een van de belangrijkste feiten na de uitreiking van de laatste Donnerprijs, vijf jaar geleden. Met Laurens van Krevelen als laureaat van de Donnerprijs 2007 wordt één van de grootste voorstanders aan uitgeverszijde geëerd.

Minder bekend is dat hij tot de initiatiefnemers behoorde van het Fonds voor Midden- en Oost-Europese Boekprojecten, dat de vertaling van belangrijke boeken naar de Oost-Europese talen ondersteunt en ook haar nut bewijst bij de

[p. 121]

verbetering van de structuur van de boekenbranche in deze landen. Ook het initiatief om bij Unesco te bewerkstelligen dat Amsterdam het komend jaar Wereldboekenstad zal zijn, is in belangrijke mate van hem afkomstig. Daarnaast heeft hij jarenlang veel tijd gestoken in de Dr. P.A. Tielestichting, waar boekwetenschap en boekhistorie centraal staan, en was hij sinds 2002 voorzitter van het bestuur van de Bibliotheek van het Boekenvak.

De Donnerprijs werd bij het 50-jarig bestaan van de Boekverkopersbond ingesteld ter nagedachtenis aan Jan Hendrik Donner, voorzitter van 1931 tot 1947. De winnaar van de Donnerprijs ontvangt een geldbedrag van €5.000 en een penning met de beeltenis van Jan Hendrik Donner. Naast minister Donner behoorden ook P. de Jong (directeur van WPG uitgevers), mr. A. Jongbloed (directeur Jongbloed juridische boekhandel), G. Schut (winnaar Donnerprijs 1997) en mevrouw G. Talsma (directeur Athena's boekhandel in Groningen) tot de jury.

Eerder wonnen onder anderen D. Anbeek (2002), G. Schut (1997), C.W.A. Fens (1992), A. Wouters (1987) en C. Yocarini (1982) de prijs. De eerste winnaar was Th. Wink in 1957.

Middeleeuwse handschriften op internet samengebracht

Vanaf 21 september zijn alle middeleeuwse manuscripten in Nederland doorzoekbaar via de website van Medieval Manuscripts in Dutch Collections, www.mmdc.nl. Deze Engelstalige website bevat een database met korte beschrijvingen en foto's van ruim 6000 middeleeuwse handschriften in Nederland.

Middeleeuwse handschriften geven een veelzijdig beeld van de culturele, intellectuele en historische context van deze periode. Tot dusver waren de gegevens over deze handschriften - en de daaraan gerelateerde kennis en expertise - verspreid over verschillende instellingen en plaatsen. De website www.mmdc.nl maakt een eind aan deze versnippering. Het project is een initiatief van een aantal Nederlandse bibliotheken: de Koninklijke Bibliotheek, de universiteitsbibliotheken

De Utrechtse Psalter, een van de topstukken in de collectie van de ub Utrecht, gevonden via www.mmdc.nl

van Leiden, Amsterdam, Utrecht en Groningen, en de Atheneumbibliotheek Deventer. mmdc is mede gefinancierd door nwo.

mmdc richt zich op het scheppen van mogelijkheden voor vernieuwend onderzoek met betrekking tot middeleeuwse handschriften. Hiertoe is een database met uniforme beschrijvingen ontwikkeld, voorzien van afbeeldingen en links naar vakspecifieke websites en facsimile-edities. Hiermee wordt alle informatie over de middeleeuwse manuscripten in Nederlandse collecties samengebracht en via één website doorzoekbaar gemaakt.

Op de website is ook achtergrondinformatie te vinden over het middeleeuwse manuscript in Nederland. Deze website dient als virtueel platform voor onderzoekers op het gebied van onder meer de middeleeuwse paleografie, kunstgeschiedenis en letterkunde. Onderzoekers vinden hier bijvoorbeeld een overzicht van alle Nederlandse instellingen met middeleeuws boekenbezit, voorzien van collectiebeschrijvingen, contactgegevens en aanvraagprocedures. Ook bevat de website digitale versies van enkele niet meer verkrijgbare standaardwerken en een geïllustreerd overzicht van middeleeuwse schrifttypes.